فراتر از زیبایی

نفس بهار روز به روز گرم‌تر و تازه‌تر شده و شعاع كمرنگ خورشید جان تازه ای به خود می‌گیرد. ‪ ۱۴‬هزار و ‪ ۷۱۱‬كیلومتر مربع مساحت گیلان زیبا با ‪ ۳۶‬شهر، ‪ ۴۰‬بخش ، ‪۱۰۶‬ دهستان و دو هزار و ‪ ۹۰۱‬آبادی ، طراوتی بهاری یافته و در جای جای آن لعاب زرگون آفتاب ، نم دریا، پوشش مخملین سبز جنگلها وخزه‌های سبز آرمیده بر تنه خیس قهوه‌ای درختان منتظرند تا " بهشت چشم " را به گردشگران بهاری هدیه بخشند. اما در این بین گیلان گردان حرفه‌ای می‌دانند كه ماسوله، قلعه رودخان و دیلمان كهن، شاید خلاصه‌ای باشد از تفسیر تمامی زیباییهای طبیعی ، تاریخی و فرهنگی گیلان زمین. رشت را با هدف رفتن به ماسوله ترك می‌كنید و به سمت غرب گیلان حركت كرده و پس از گذشتن از دالانی از درختهای درهم به فومن می‌رسید.
فومن " شهر مجسمه و كلوچه "با مراتع سبز، تالاب خطیب گوراب و كهنه گوراب ، غار نوشه، قصر سلسله جادو ، بازار هفتگی ، محصولات حصیری و ... ، وسوسه می‌شوید كه بمانید ، اما دیدن از فومن و جاذبه‌های آن برنامه ریزی می‌طلبد بهتر است هدف اصلی تان را فراموش نكنید. هنوز زیباییهای فومن در ذهنتان است كه جنگلها مرتفع می‌شوند و باید كم كم دیدتان را رو به بلندای كوهها و جنگلهای انبوه و دود دودكشهای كلبه‌های جنگلی مشغول كنید.
در این بین صدای تصادم آبهای خروشان با صخره‌های سنگ رودخانه‌های زلال نخواهند گذاشت كه از رودخانه‌های جاری این مسیر رویا گون به راحتی بگذرید. همینطور بالاو بالاتر می‌روید و در نهایت پس از طی مسافتی ‪ ۶۵‬كیلومتری با گذر از پیچی تند، ماسوله را با بناهای زنجیر وار ، پلكانی و كاهگلی می بینید كه از دره‌ای سبز با رودی خروشان آغاز و در افقی از ابر و مه امتداد می یابد. در ماسوله همه پنجره‌ها روبه آفتاب باز می‌شود، نور خورشید در قلب همه خانه‌ها نفوذ می‌كند و گلدانهای شمعدانی پر از گل به پنجره‌های چوبین و سنتی منازل زیبایی خاص بخشیده‌است. در ماسوله هربنایی متكی به بنای پایین دست است و مجموعه این بناها از طریق راهروهای باریك طولی و دهلیزهای پرپیچ و تاب سنگ فرش شده به سازه‌های هم سطح و فوقانی راه می‌یابد. شهرك ماسوله گرچه در شیب بسیار تند كوهی مرتفع نقش بسته و تانوك قله بالا رفته‌است، اما بافت معماری آن به شكلی است كه بازدید كننده بی‌آنكه احساس خستگی كند، بلندای این كوه را می‌پیماید و هنوز از دیدن صنایع دستی و بازار پرپیچ و خم آن سیر نشده كه خود را برفراز این تابلوی نقاشی می‌یابد. بازار ماسوله گالری متنوع و بزرگ از صنایع‌دستی و دست مایه‌های سنتی مردم این منطقه و سایر نقاط استان گیلان است كه دیدنی‌های بسیاری را در خود جای داده‌است و یكی از بازارهای مهم عرضه صنایع دستی استان گیلان به گردشگران داخلی و خارجی محسوب می‌شود. انواع گلیم، كیف، كفش، بافته‌های حصیری، صنایع چوبی، دست بافته‌های پشمی چادرشب، عروسك، صنایع فلزی سنتی، چارق از جمله صنایعی است كه به بازار ماسوله رونقی خاص بخشیده‌است. قله ماسوله در توده‌ای از ابرو مه سر فروبرده است و خزه‌ها و گیاهان، بر تنه درختان كهنسال جنگلی پوششی از مخمل سبز تنیده‌اند. نسیم خنك و مرطوب از راهروی تو درتوی ماسوله به آرامی می‌خزد و در آنسوی پنجره‌های چوبی و خوشنمای خانه‌ها، همه برای ورود میهمانان وگردشگران انتظار می‌كشند.
و اما، روزی دیگر از سفر و اینك زمان ، زمان حك شدن نگارستانی دیگر بر ذهن گردشگر است. و باز هم، رشت ، فومن و حركت به سمت جاده‌ای مملو از سبزینه و طبیعتی زیبا و پوشش‌های عظیم جنگلی ! برفراز قله‌ای رفیع و درفاصله ‪ ۲۵‬كیلومتری جنوب شرقی شهر فومن ،آنجا كه انبوه درختان جنگلی قد برافراشته‌اند،دژتاریخی "قلعه‌رودخان" نظاره‌گر گذشت هزاره‌ها است. حكمرانان اسماعیلیه و سلجوقی روزگاری در پناه امن این بنای عظیم و مستحكم، بر بخشی از سرزمین پهناور ایران حكمرانی می‌كردند و قراولان ودید بانان از برج و باروهای بلند، اطراف آن را به دقت زیر نظر داشتند. گرچه قرنها است كه این دژ میزبان باد و باران و برگهای زرد فرو افتاده از انبوه درختان جنگلی است، اما باگذشت این همه سال می‌توان همهمه ستوران و پژواك صدای پای قراولان ساسانی را برسنگ فرشهای آن شنید ، حتی شمایل نگهبانان و سربازان را تجسم، و خستگی را در عمق نگاهشان دید.
هیچ كس نمی‌داند كه ساكنان عابران این دژ عظیم و مستحكم از شاه‌نشین و ارگ‌نشین گرفته تا نگهبان، قراول چی، سرباز، خدمت كار و زندانی در آن روزگار به چه می‌اندیشیدند ؟، اما به یقین هرگز تصور نمی‌كردند كه این دژ تسخیر ناپذیر با آنهمه برج و بارو و عظمت و شكوه روزگاری،این چنین در زیر آوار زمان و گذر ایام گرفتار گردد و به تماشاگه رهگذران و گردشگران تبدیل شود. اما،امروز انبوه درختان جنگلی این دژ مستحكم رادر حلقه محاصره خود قرار داده و بوته‌ها و درختچه‌ها بجای دیدبانان و نگهبانان از لابلای سنگچینهای برج و باروهای این قلعه سرك می‌كشند.
"دژ" قلعه رودخان بر فراز قله‌ای به بلندای ‪ ۱۰۰۰‬متر استوار شده و در گستره‌ای از ابر و مه رخ برگرفته است.
كوره راهی صعب و نفس گیر در گذر از دالانی سبز و پوشیده از انبوه درختان جنگلی سربه فلك كشیده، در مسیر جویباری زلال به دروازه قلعه رودخان و عمق تاریخ منتهی می‌شود. با وجود سختی و شیب تند و خطرات این راه كوهستانی روزانه صدها نفر از نقاط مختلف كشور، رنج سه تا چهار ساعت پیاده روی و در واقع كوهنوردی را برای بازدید از این بنای شگفت‌انگیز بر خود هموار می‌كنند. لطفا،گامهای آرام و بااحتیاط به‌همراه لباسهای گرم اما سبك فراموش نشود. صدای تند نفس‌ها را می‌توان شنید، و "خسته نباشید" تنها كلمه‌ای است كه بین عابران این گذرگاه چون رمز عبور رد و بدل می‌شود، این جلوه نشان می‌دهد كه آدمیان وقتی در موقعیت مشابه قرار می‌گیرند، یكدیگر را كاملا درك می‌كنند و دراین مسیر خستگی راه و بازدید از این بنای تاریخی همگان را در موقعیتی مشابه قرار داده‌است.
دروازه‌ای بزرگ در میان دو برج غول پیكر،نمایی است كه پس از دو ساعت كوه پیمایی ، خستگی رااز تن بیننده به در می‌كند و او را درحیرت شگفتی فرو می برد. این بنا دارای پنج هزار مترمربع مساحت است، برج‌ها و باروهایی ساخته شده از سنگ و آجر است و هیبت ظاهری، تنوع حجمی آن نشان از اهمیت دفاعی این دژ در گذشته دارد. متاسفانه سند دقیقی از زمان احداث این بنا در دست نیست، و مطالعاتی نیز دراین خصوص صورت نگرفته ، اما در اقوال مختلف آن را مربوط به دورانهای ساسانی، سلجوقی یا اسماعیلیه دانسته‌اند.
این قلعه كه‌بنام "قلعه حسامی" نیز منصوب است و در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده، یكی از اماكن تاریخی مهم ایران به شمار می‌رود. انتخاب مكان مناسب ، بهره‌گیری از شیوه‌های مختلف معماری و ایجاد اشكال هندسی متنوع دژ قلعه رودخان از ویژگیهای منحصر به فرد، معماری خارق العاده و عجیب گذشته بشمار می‌رود. مصالح به كار رفته در نمای بیرونی دژ یادشده از سنگ ، و محوطه داخلی و بناهای متعدد داخلی آن از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. ورودی این قلعه در قسمت شمالی قرار دارد و در اطراف قلعه قریب به ‪۱۶‬ قراولخانه و دو ارگ دیده می‌شود. قراولخانه‌های این قلعه به صورت دو طبقه با نورگیرها و روزنه‌های متعدد بر محیط اطراف مسلط هستند.
غیر از ویژگی‌های تاریخی قلعه رودخان ، نقش گردشگری این بنا از مهمترین جاذبه‌های آن در زمان كنونی است كه هر ساله پذیرای گردشگران بسیاری است. اگر چه برای توسعه گردشگری در این منطقه و جلب گردشگر ، كار مرمت و بازسازی آن از سال ‪ ۱۳۶۷‬آغاز شده ، اما هنوز برای اسكان و اقامت مسافران و گردشگران در این منطقه مشكلات بسیاری وجود دارد.
وضعیت امكانات رفاهی و وسایل ارتباطی موجود در قلعه رودخان متناسب با حجم گردشگران نیست و استفاده بهینه از این موقعیت گردشگرپذیر نیاز به تدوین برنامه‌ای مدون در این زمینه دارد.
عدم تكمیل آسفالت جاده این بنای تاریخی یكی از مشكلات مهم تردد حدود یك هزار گردشگری است كه روزانه به این منطقه مسافرت می‌كنند.
بگفته كارشناسان با مرمت و راه‌اندازی امكانات قلعه رودخان علاوه بر رونق گردشگری، اقتصاد منطقه نیز متحول شده و برای بسیاری از بیكاران ایجاد اشتغال می‌شود.
علاوه براین معرفی این میراث كه از آن به عنوان ثروت ملی می‌توان نام برد نیازمند تصویر پردازی و مطالعات دقیق تاریخی و باستانشاسی است.
...و اما روزی دیگر و سفر به بامی دیگر از بامهای گیلان.
این بار رشت را به سمت شرق و با هدف سفر به میان ابرها، دیلمان گیلان و چه بسا بالاتر از آن ، پشت سر می‌گذاریم.
شهرها و آبادیها را یكی پس دیگری پشت سر می‌گذاریم، كوچصفهان، لولمان، آستانه اشرفیه، سیاهكل و آغاز جاده ییلاقی دیلمان.
دو طرف جاده تاچشم كار می‌كند بخشش طبیعت است و گاه دست سازهای انسانی .
كلبه‌های چوبی با دیوارهای گلین و سقف‌های " كلش به سر" و دود گرم دودكشهای آن حكایت از مرز بندی مالكیت شالیزارها دارد.
در دو طرف جاده درختان صنوبر سر به بلندا گذاشته و فروشندگان محلی در كنار جاده در آلاچیق‌های چوبی و پارچه‌ای خود انواع سوغات خوراكی و صنایع دستی محلی خود را به مسافران عرضه می‌نمایند.
جاده را به سمت كوهستان در می‌نوردیم ، كاروانسرای تی‌تی با قدمت حداقل چهارصد ساله را پشت سرگذاشته و به " لونك " می‌رسیم.
صدای آبشار از سمت راست ، رودخانه مواج از سمت چپ جاده با صدای پرندگان در هم آمیخته، حالت بی‌نظیری است واقعا كدام موزیسین می‌تواند این نتها را بازسازی كند؟
روبروی آبشار و بالاتر از سطح رودخانه بساط كباب فروشی برروی منقل‌های زغالی ،نان داغ ،ماست و كره محلی و چای داغ برای خریداران براه است .
كم كم جاده همسطح با نوك تیرهای چراغ برق می‌شود، در پایین ، دره‌ای پر از زمینهای شالی وسیع با كلبه‌هایی در میان ، و در انتها دیوارهایی از كوههای سبز جنگلی است.(كه اینك یا رنگ و روی زمستانی بخود گرفته و یا در حال شكوفه زدن هستند.)
برخی از زنان روستایی با لباسهای محلی در طرفین جاده در حركت هستند، همچنان به سمت بالا در حركتیم.
سمت چپمان جنگل تاریك است و تنها رگه‌هایی از آفتاب ،جسورانه توانسته‌اند از میان این درختان بلند كه ارتفاعشان به دهها متر می‌رسد، عبور كنند و دیدی اندك بیافرینند.
دیگر ، تقریبا با نوك درختان بلند در یك سطح قرار داریم ، در میان جاده در حركتیم ، دیواری بلند از درختان انبوه به ارتفاع یك كوه در پیش روست، نزدیك می‌شویم، پیچی تند است.
واقعا چگونه این جاده ساخته شده است؟ سوالی است كه در ذهن هر مسافر نقش می‌بندد.
گاه از میان صخره‌های عظیم سبز آبراهه‌هایی روان است و صدای آن مسافران را می‌خواند تا با خنكای آن سر و رویی جلا دهند.
به برگ‌های پهن خردل رسیده‌ایم همچنان در راهیم دیگر كم كم درختان جای خود را به مراتعی بس وسیع می‌دهند كه اسبهایی سیاه و قهوه‌ای آزادانه در آنها می‌چرند.
پس از دیدن این همه زیبایی به دیلمان می‌رسیم.
پر واضح است كه در ایام نوروز و سفر به این همه زیبایی، لباس گرم و چتر و سایبان مسافرتی به همراه داشته باشید.
صحبتهای دكتر "افشین پرتو " مولف كتاب تاریخ گیلان را بیاد می‌آورم كه دیلمان قبل از اینكه آریاییها به فلات ایران بیایند محل زندگی اقوامی مانند " كادوسها" و " كاسی ها" بوده، و بعد اقوام دیگری مثل "آمادها" به این منطقه آمدند و از تركیب این اقوام قومی به نام "دیلمی" بوجود آمد.
قدمتی چهار هزارساله از تمدن و یكجا نشینی بشر كه در كمتر جایی می‌توان نظیر آن یافت.
بنا به نوشته كتاب آثار و بناهای تاریخی گیلان بیه پیش (تقسیم جغرافیای قدیمی بر مبنای مسیر رودخانه سپید رود) دیلمان امروز، شامل ناحیه كوچك سیاهكل در دشت و ناحیه كوهستانی دیلمان در جنوب آن است.
روستای زیبای بالارود در محل اتصال دوشاخاب رودخانه شیم‌رود بر پای تپه‌ای نسبتا بلند و سرسبز قرار دارد و در گذشته راه اصلی كاروان رو از لاهیجان به دیلمان و طالقان از این مسیر می‌گذشت .
كاروانسرای تی تی ، دیوارهایش از كف تا زیر طاق از جنس قلوه و ملات ساروج می‌باشد و سقف آن بوسیله گنبدهای زیبای آجری پوشیده شده است.
حمام قدیمی دیلمان یكی‌دیگر از سازه‌های قدیمی است كه در بافت شهر دیلمان واقع شده‌است و به حمام میربلوك شهرت دارد.
این بنابه احتمال قوی جزء بناهای دوره ایلخانی است كه در دوره‌های مختلف ضمن اضافه كردن الحاقات مورد بازسازی واقع شده‌است.
از دیگر بناهای تاریخی دیلمان را نیز می‌توان به بقعه امامزاده تورار در روستای جلیسه دیلمان با بنای زیبای آن اشاره كرد.
قلعه برج و گرماور دیلمان نیز از دیگر آثار تاریخی این منطقه است كه در روستای گرماور و در فاصله سه كیلومتری دهكده تاریخی مربوطه واقع شده است.
با توجه به موقعیت سوق الجیشی كوه گرماور، مكانی مناسب برای دیده بانی و كنترل دشت‌های اطراف به شمار می‌رفته و در زمان حاضر از بنای اصلی قلعه فقط برج دیده بانی آن برجای مانده است.
بخش تاریخی دیلمان از توابع شهرستان سیاهكل در شرق گیلان در ‪ ۶۰‬كیلومتری مركز استان گیلان واقع است .

منبع : روزنامه تفاهم