پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


آثار فرهنگی ـ اجتماعی نوروز


آثار فرهنگی ـ اجتماعی نوروز
حیات ملتها در طول تاریخ خود مدیون فرهنگ و سنتهای پسندیده ای است كه در دورانهای مختلف شكل گرفته، پالایش گشته و تبدیل به عادت الوصف ملی شده است.
نمونه بارز یكی از ملتهای جهان كه تمدن و فرهنگ خود را در طول تاریخ بر فراز و نشیب خود حفظ كرده است، ایران است كه نه تنها در طول تاریخ هیچ گاه از هویت ایرانی خود تهی نشده، بلكه در مقابله با هجمه های فرهنگی استوارتر گردیده است و با پذیرش مكتب مترقی اسلام بر غنای فرهنگی خود افزوده است.
یكی از بزرگترین و قوام یافته ترین سنتهای به جای مانده از كهن ترین دوران حیات اجتماعی ایران زمین، عید نوروز و جشن و شادمانی آغاز سال نو است كه به جهت دهی ویژگی های انسانی و اخلاقی برجسته كه نه تنها در كورانهای تاریخی مانند حمله اسكندر مقدونی، غارتگری مغولان و... از بین نرفته است، بلكه در مواجهه با اسلام، ویژگی های مذهبی نیز به خود گرفته و با حفظ هویت ایرانی به زینت اسلام نیز آراسته شد و همان طور كه از روزگاران باستان یك عید ملی- مذهبی بود، مورد توجه ایرانیان مسلمان نیز واقع شده و احادیث و روایات فراوانی نیز از ائمه معصومین(ع) در تأیید این آیین باستانی ایرانیان به چشم می خورد.
عید نوروز یك ثروت فرهنگی اجتماعی است و به جهت اینكه در بین تمامی اقوام ایرانی مورد احترام و پذیرفته شده است، لذا یكی از محورهای اساسی وحدت و انسجام ملی و شناسنامه تأیید شده تمامی ایرانیان در نقاط مختلف جهان بوده و فراتر از مرزهای جغرافیایی ایران امروز، در فراسوی مرزهای امروزین یادآور هویت و فرهنگ ایرانی است.
علاوه بر داشتن مؤلفه بسیار مهم مذكور، به صورت جزئی تر، مراسم و سنتهای عید نوروز و آغاز سال نو ویژگی های برجسته ای در جامعه ایران اسلامی بر جای می گذارد كه به تعدادی از آنها اشاره می كنیم:
۱) ایجاد نشأت و تحرك اجتماعی
اعیاد مذهبی و ملی تأثیری مثبت بر روان جمعی جامعه میگذارند و چون اختصاص به فرد یا گروه خاصی ندارند، در نتیجه در كلیت جامعه یك نوع شادی و شعف ایجاد می كنند.
تردیدی نیست كه داشتن روحیه شاد در افراد جامعه، در ایجاد حس امیدواری به زندگی و تقویت سلامت روحی و جسمی افراد آن مؤثر است و كارآمدی تك تك مردم را افزون می سازد، یك جامعه سالم نیازمند افرادی با روحیه و به دور از افسردگی است. در روزهای نوروز به راحتی شور و شادمانی مردم را در كوچه و برزن در آغاز سال نو و روزهای عید نوروز می توان مشاهده كرد. روزهای آغازین سال نو، تحرك خاصی در اجتماع مشاهده می شود كه هر تازه واردی به سرزمین ما متوجه آن می شود و این تحرك توأمان با نشاط یكی از خصایص برجسته عید نوروز است كه در جامعه نقش و آثار مثبت بر جای می گذارد.
۲) تقویت هویت ملی و فرهنگی
ابتدای سخن اشاره كردیم كه حفظ هویت ملی و فرهنگ ایرانی به مدد سنتها و عناصر فرهنگی قوی و انسانی ممكن شده است. اگر امروزه ایرانیان پس از گذر از هزار توی تاریخ همچنان به عنوان یك ملت بزرگ و صاحب تمدن در جهان شناخته می شوند، به واسطه عناصر پایا و مرسومی است كه به اسم ایران و ایرانی، مردم ما به آن پایبندند و در پیشگاه آنان از ارزش و احترام ویژه ای برخوردارند.
عید نوروز یك عنصر فرهنگی و اجتماعی بسیار مهم و معتبر ایرانیان است كه نه تنها در طول تاریخ به هویت یابی و تقویت عناصر فرهنگ ملی كمك شایانی كرده، بلكه امروز نیز در عصر حاضر كه دشمنان ایران اسلامی سعی در ایجاد تفرقه به ویژه با دامن زدن به اختلافهای مذهبی و تعصبات قومی دارند. به عنوان یك عنصر مؤثر فرهنگی كه بین تمامی اقوام و مذاهب مورد احترام و پذیرش است، در همگرایی ملی و تقویت هویت ملی و فرهنگی نقش مهمی ایفا می كند.
۳) دید و بازدید عید، صله ارحام
یكی از سنتهای بسیار نیكو و پسندیده عید نوروز كه در اسلام نیز بسیار بر آن تأكید شده است، رفتن به دیدار بزرگان، خانواده، اقوام و آشنایان و تقویت پیوندهای خانوادگی و به عبارتی دیگر انجام عمل سفارش شده صله ارحام است.
پیچیدگی و گسترش زندگی در شهرهای بزرگ چنان افراد جامعه را سرگرم امور روزمره كرده است كه كمتر فرصت دیدار اقوام و آشنایان را پیدا می كنند و در نتیجه روز به روز انسانها از هم دیگر دورتر می شوند. كم نیستند در اطراف ما آدم هایی كه فقط سال به سال و در ایام عید نوروز به دیدن همدیگر می روند و رفت و آمدها محدود به یك روز در سال شده است و البته این یك روز نیز به بركت سنت حسنه دیدار عید نوروز میسر شده است.
۴) توجه به نظافت و منزل
آغاز سال نو هر ساله در ایران زمین، با پاكی و پاكیزگی شروع می شود. خانه تكانی و پاك سازی منازل و شستشوی قبل از عید، علاوه بر اینكه یك رسم پسندیده و نیكو است. از سوی دیگر بیانگر یك نكته بسیار ظریف است و آن اینكه نه تنها عید نوروز یك عید ملی است، بلكه مقدس نیز هست، زیرا همگان دوست دارند در روز عید با جامه های پاكیزه و زیبا و در صورت امكان نو شده به دیدار همدیگر بروند و تبریك سال نو و عید نوروز را به بهترین وجه از نظر ظاهری و همچنین خوشایندترین حالت روحی تبریك بگویند.
سنت خانه تكانی این امكان را فراهم آورده كه مردم هر ساله محیط زندگی خود را تمیز و پاكیزه كنند، زیرا ایرانیان از قدیم الایام به پاكیزگی محیط زندگی خود اهمیت می داده اند و حتی آن را به یك سنت پایدار در زندگی خود تبدیل كرده اند.
۵) خانه تكانی دل، رفع كدورتها و آشتی
آغاز هر سال، اكثر مردم با خانه تكانی منازل و محیط زندگی خود، در درون خود نیز به خانه تكانی دل دست می زنند و دلهای خود را از زنگار كدورتها و كینه ها خالی می كنند.
در اذهان تداعی می كند كه نمونه بارز آن از بین رفتن كدورتهای كهنه و آشتی انسانها در روز عید است.
برخاست بوی گل ز در آشتی درآی
ای نوبهار ما رخ فرخنده فال ت
۶) رونق بخشی به كسب و كار
رونق بازار شب عید و جنب و جوش مردم در خیابانها بخصوص خریدهای قبل از عید سبب رونق كسب و كار بسیاری از مردم می شود، حتی شغل هایی وجود دارد كه در طول سال تلاش و فعالیت می كنند تا در روزهای پایانی سال محصولات خود را عرضه كنند كه این سنت نیز در جای خود سبب تقویت روابط اقتصادی جامعه می شود، البته فرصت طلبی عده ای و اهتمام به گرانفروشی در دراز مدت به این بازار فصلی و رونق مقطعی لطمه وارد نموده است كه امیدواریم با تلاش همگان و توجه جدی دست اندركاران این آسیب وارده كمتر شود.
۷) سفر
۸) استراحت و تجدید قوای جمعی
تعطیلات عید نوروز و بودن در كنار خانواده و یا همانطور كه گفتیم، مسافرت به همراه خانواده فرصت مغتنمی است تا پس از یك سال تلاش و كوشش، افراد خانواده از دور و نزدیك در كنار هم جمع شوند و با استراحت و آرامش خاطر به تجدید قوا بپردازند.
تعطیلات عید سبب تجدید قوای جمعی در جامعه شده و باعث می شود نیروهای كاری جامعه كه بزرگترین سرمایه هر كشوری است، با نیرو و روحیه مضاعف، خود را برای یك سال كاری دیگر آماده كنند.
۹) توجه دادن نسل آینده به سنتها و فرهنگ خودی
تكرار مناسبتها به مرور زمان آموزه های فرهنگی و اجتماعی را به نسلهای جدید منتقل می نماید، مراسم عید نوروز جزو سنتهایی است كه پایداری خود را به جهت انتقال از نسلی به نسل دیگر به طور عینی و عملی حفظ كرده است.
كودكان و نوجوانان در روزهای عید در كنار بزرگترها در دید و بازدیدها شركت می كنند و تمامی اعضای خانواده در ساعت تحویل سال سعی می كنند، از هر كار دیگری فراغت حاصل كرده و دور سفره هفت سین كنار هم باشند.
همان طور كه قبلاً اشاره كردیم، بحث هویت ملی و فرهنگی یك مسأله انتزاعی نیست، بلكه واقعیتی است كه در زندگی مردم جریان دارد و در واقع تفاوت آداب و عادتهای مردم مناطق مختلف جهان در همین سنتها و مراسم ویژه هر ملتی نهفته است، بنابراین ضمن اینكه نوروز یكی از ویژگی های فرهنگی ایران زمین است، از سوی دیگر با جریان خود در زندگی مردم، به هویت یابی نسل جدید با آموزه های فرهنگی كمك می كند.
در روزهای آخر سال، نوجوانان و كودكان بیشتر از دیگران و مشتاقانه به استقبال عید می روند و شور و نشاط خاصی از خود نشان می دهند و به عنوان حاملان فرهنگ و هویت ایرانی به نسل های آینده، به آموختن و انتقال و استمرار فرهنگ ایرانی تداوم می بخشند.
۱۰) تقویت مهرورزی
از قدیم گفته اند، هر چه از دوست رسد، نیكوست. یكی از سنتهای خوب و جا افتاده عید نوروز، عیدی دادن و عیدی گرفتن است. هدیه آغاز سال نو همراه با شادباش و آرزوی موفقیت، یك نوع دوستی و مودت را در بین مردم به وجود می آورد و سبب می شود كه كینه ها به آشتی و مهرورزی بینجامد.
مهربانی و مهرورزی یكی از با ارزشترین پیامدهای اعیاد ملی و مذهبی است كه سنت حسنه دیدار از اقوام و ایجاد فرهنگ آشتی یكی از خصیصه های با ارزش فرهنگی آن است و خوشبختانه سال به سال نیز از عمق و محتوای بیشتری برخوردار می شود.
هدیه تحفه ای است كه بار معنوی آن بسیار با ارزش تر از ارزش مالی آن است، زیرا انس و الفت انسانها را با همدیگر تقویت كرده و در ایجاد آرامش جمعی در جامعه نقش مؤثری ایجاد می كند. رسم و سنت هدیه دادن، دلهای انسانها را به یكدیگر نزدیك كرده و مهربان می كند و كمك می كند تا انسانها در كنار یكدیگر با آرامش و اطمینان به همدیگر زندگی كنند.
۱۱) احترام به طبیعت و آشتی با آن
روزهای تعطیلات عید نوروز با یك اتفاق بسیار زیبا كه در واقع تحركی به اندازه اولین روز عید در جامعه به وجود می آورد، به پایان می رسد و آن خروج خانواده های ایرانی از منازل و سپری كردن یك روز بهاری را در كنار خانواده و اقوام در دامن طبیعت بهاری است.
سیزدهمین روز عید، روز طبیعت است، مردم به هر نحو ممكن و بخصوص پس از زمستان سرد و طولانی در آخرین روز عید با طبیعت آشتی می كنند و این تجدید دیدار سبب می شود پیوندهای انسان با طبیعت مستحكم تر شود.
عید نوروز، عید تجدید حیات طبیعت است. آغاز بهار، آغاز زندگی و حیات در طبیعت است و این اتفاق به خاطر شروع بهار جشن گرفته می شود و با پیمانی در طبیعت به پایان می رسد.
دكتر داوود عامری
منبع : روزنامه قدس


همچنین مشاهده کنید