تمدن خمرها در جنوب شرق آسیا

زوداگوان سفیر چین خمری ها را این چنین وصف می کند؛ آنها تکه پارچه ای دور کمر خود می پیچند. خانم های آنها هیچ وسایل تزیینی به موهای سرشان نمی زنند اما حلقه طلا و دستبند به دستشان می اندازند.
خانم های زیبای خمرها برای خدمت به خانواده پادشاهان به قصر فرستاده می شوند. تمام کارهای تجاری خمرها توسط خانم ها انجام می شود. در خیابان ها هیچ مغازه ای وجود ندارد و خانم ها محصولات فروشی خود راروی حصیر در خیابان ها پهن می کنند. خمری ها در خانه خود میز و صندلی کاسه و یا سطل ندارند. آنها غذاهای خود را در قابلمه های سفالی که بیشتر برای پختن برنج و سوپ استفاده می شد، می پزند.
پادشاهی فونان که حدود قرن یکم پیش از میلاد مسیح آغاز شد اولین پادشاهی شناخته شده کامبوج به حساب می آید. این پادشاهی به شدت تحت تاثیر فرهنگ، هنر و سیاست هندی ها قرار گرفت، تا جایی که حتی باستان شناسی و حروف الفبای فونان ها هم از آنها تاثیر گرفته است.
جایاوارمن دوم پادشاه خمرها در قرن نهم به کامبوج بازگشت و خودش را حاکم پادشاهی جدیدی نامید. او پادشاهی جدیدی را که در آن «شیوا» خدای هندوها را می پرستیدند به وجود آورد و برای به وجودآوردن کشاورزی و مجسمه سازی در کامبوج تلاش بسیاری کرد. جانشینان او موفق به ساختن سیستم آبیاری عظیمی در حوالی انگکور شدند. جایاوارمن ۲۶ جانشین داشت که از قرن نهم تا پانزدهم پادشاهی کردند.
خمرها معابد سنگی عظیمی در انگکور ساختند که هر یک از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. تا قرن دوازدهم کامبوج در مناطقی چون تایلند، لائوس و میانمار و مالزی (پنسیلوانیا) گسترش یافت. امروزه هنوز هم شواهدی بر وجود سکونت خمرها در تایلند و لائوس وجود دارد.
برخی معتقدند که قرن سیزدهم و چهاردهم برای کامبوج خوش یمن نبود چون کامبوج در این قرون با پادشاهی تایلند که زمانی احترام بسیاری برای کامبوج قائل بود، در جنگ بوده است.
اما برخی هم بر این اعتقادند که ناموفق بودن پادشاهی کامبوج در قرن ۱۳ و ۱۴ به خاطر به کارگرفتن مذهب تراوادا بودایی است، که با ساختار جامعه کامبوج کاملا در تضاد است. اتفاقاتی که پس از این قرون افتاد آنقدر ناگوار بود که از آن به نام «عصر تاریک» کامبوج یاد شد.
گرچه شواهد بسیار واضحی از اتفاقات این قرون در دسترس نیست اما این کشور تا قرن نوزدهم مورد حملات ویتنامی ها و تایلندی ها قرار گرفت جنگی که در دهه ۱۸۳۰ رخ داد کامبوج را ویران ساخت.
پادشاه نورودوم در آن زمان عهدنامه ای را امضا کرد که در آن فرانسه متعهد شده بود کامبوج را تحت حمایت خود درآورد. این عهدنامه در پایان دادن به این جنگ خانمان سوز موثر بود و از آن پس تا ۹۰ سال بعد فرانسه بر این کشور حکومت می کرد. گرچه فرانسه تنها به عنوان مشاوری در امور کامبوج حضور داشت، اما تمام طرح های مورد علاقه اش را در کامبوج اجرا کرد. به عنوان مثال راه ها و سیستم حمل و نقل کشور را بهبود بخشید اما متاسفانه سیستم آموزشی و معرفی را تا جایی نادیده گرفت که امروزه این کشور برای کمترکسی شناخته شده است.
سال ۱۹۵۳ کامبوج علی رغم جنگ جهانی دوم و اولین جنگ هند و چین در تلاش بود تا استقلالش را به دست آورد. پادشاه سیهانوک که درپی آن بود تا از فشار سلطنت رها شود از پادشاهی کناره گیری کرد و سیاستمدار دائمی کامبوج شد او با زیرکی تمام کشور را به استقلال رساند و حزب سیاسی خود را در کامبوج به وجود آورد که سال ۱۹۵۵ اکثریت آرا را به دست آورد.
سال ۱۹۶۰ وقتی پدر پادشاه سیهانوک در گذشت او رئیس دولت کامبوج شد درحالی که تا قبل از آن او نخست وزیر بود. سیهانوک در درگیری های بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و تنش های ویتنام بی طرف ماند و سال ۱۹۶۵ موقعیت خودش را تغییر داد و روابط دیپلماتیک را با آمریکا قطع کرد. در همان زمان او به کمونیست های ویتنام اجازه داد تا برای ساختن پایگاه های نظامی به خاک کامبوج وارد شوند.
سیهانوک به خاطر موقعیت اقتصادی نابسامان کامبوج دوباره روابطش را با آمریکا ازسر گرفت، آمریکا هم مخفیانه درپی بمباران پایگاه هایی بود که کمونیست های ویتنامی در کامبوج ساخته بودند. سال ۱۹۷۰ زمانی که سیهانوک خارج از کشور به سر می برد از قدرت برکنار شد و به چین فرار کرد.
ژنرال لون نول نخست وزیر امید به کمک نیروهای امریکایی داشت در حالی که امریکایی ها تنها در پی از بین بردن کمونیست های ویتنامی در کامبوج بودند و هیچ کمکی به این کشور نکردند. از آن جایی که کامبوج ارتشی مجهزی نداشت نتوانست جلوی تهاجم ویتنامی های جنوب را که در پی ویتنامی های شمال بودند، بگیرد. در کنار تمام این مشکلات سیهانوک که در چین به سر می برد در پی به وجود آوردن دولتی به نام «خمرهای سرخ» بود. خمرها در نواحی لون نول به پادشاهی رسیدند تا اینکه رژیم آنها متلاشی شد.
یکی از عوامل متلاشی شدن حکومت خمرها حملات و بمباران های مکرر آمریکا به نواحی کامبوج بود. خمرها تنفر خاصی نسبت به شهرنشینان کامبوج داشتند چون آنها را مجبور کرده بودند که به نواحی روستایی بروند و به کشاورزی مشغول شوند. رهبر گروه خمرها فردی به نام پول پوت بود. طی رهبری او بیش از ۲۰ درصد از جمعیت کامبوج به قتل رسید. خمرها پس از اینکه ارتش ۱۰۰ هزار نفری ویتنامی ها به آنها حمله کردند نقشه حمله به ویتنام را کشیدند.
این ارتش را شورشی های کمونیست کامبوج رهبری می کردند، آنها به پنوم پن پایتخت کامبوج که روز قبل خمری ها آنجا را تخلیه کرده بودند حمله کردند. در این میان پول پوت به مرز تایلند- کامبوج گریخت و حکومت تایلند که دشمن ویتنام بود به او پناه داد. سپس ویتنام در کامبوج حکومتی را پایه گذاری کرد که بسیاری از افراد گروه خمرها و کامبوجی هایی که پیش از سال ۱۹۷۵ از کامبوج گریخته بودند، عضوی از این رژیم شدند.
● تمدن خمرهای سرخ
همیشه سوال های بسیاری در مورد تمدن خمرها و چگونگی زندگی آنها وجود داشته است. شواهد تاریخی آنطور که باید اطلاعاتی درباره این تمدن در اختیار انسان ها نمی گذارد. سفیر چین زوداگوان که زمانی به انگکور سفر کرده و در کنار روستاییان محلی خمرها زندگی کرده بود در دفتر ثبت وقایع خود راجع به خمرها نوشت. او زندگی مردم را به طور واضحی شرح داد و اکنون آنچه که از خمرها در دسترس است بیشتر مبتنی بر نوشته های سفیر چین است.
خمر و یا همان تمدن انگکورها در سال ۸۰۲ تا ۱۴۳۱ بعد از میلاد ادامه داشت، این تمدن تا مرز تایلند- برمه در غرب و لائوس در شمال گسترش یافته است. به نظر می رسد خمرها روش سیاسی درستی را در زمان خودشان اتخاذ کرده بودند که مردم را به وحدت تشویق می کرد. به علاوه خمری ها سیستم آبیاری را برای کنترل آب رودخانه عظیم مکونگ و کشاورزی اختراع کرده بودند.
تمدن خمرها طی پنج قرن گذشته نابود شد اما آنها بناهای به یاد ماندنی را از خود برجای گذاشتند. معبد بزرگ انگکوروات خمرها و مجسمه اپسارا ازجمله بناهای به یادماندنی آنها است. واژه انگکور از زبان سانسکریت مشتق شده و به معنای شهر است. بنابراین «انگکوروات» به معنای «شهر معابد» است. هیچ شکی در این نیست که خمرها استاد حکاکی روی سنگ بوده اند، این موضوع را می توان به روشنی از حکاکی های آنها روی سنگ های معابد متوجه شد.
خانه قوم خمرها کمابیش شبیه خانه هایی است که در کامبوج مدرن یافت می شود. این خانه ها حدود ۵/۲ متر بالای سطح زمین بنا می شوند، که ستون آنها از چوب و دیوار آنها از خیزران و کاه، سقف آنها هم از برگ های درخت نارگیل ساخته شده است. نگاه دقیق تر به نوشته های روی سنگ های معابد انگکور نشان می دهد که این سنگ ها به عنوان هدیه به اشراف زاده ها و طبقه حاکم بر جامعه داده می شد اما موضوع و مفهوم نوشته های روی سنگ ها برای تاریخ نویسان نامفهوم است.
به اعتقاد هندوها خداوند در پنج کوهستان مقدس حضور دارد که کوه مرو در مراکز آن واقع شده است. آنها معتقدند این کوه ها را اقیانوس های عظیمی احاطه کرده است. ساختار معابد خمرها حضور جاودانه خداوند را نشان می دهد. یکی از این معابد که پراساتس نام دارد دارای پنج برج است که برج میانی نمادی از کوه مرو است و چهار برج کوچک دیگر هم نمادی از کوه های دیگر هستند که هر یک در گوشه معبد ساخته شده اند.
از آنجایی که اقتصاد خمرها بیش تر به کشاورزی وابسته بود، بیشتر جمعیت خمرها را کشاورزان و رعیت ها تشکیل می دادند. هنوز کاملا مشخص نیست که آیا مالک یا اربابی در تمدن خمرها وجود داشته باشد. اما به طور قطع برده ها پایین ترین طبقه تمدن خمرها بوده اند. البته در تمدن خمرها دو نوع برده وجود داشت. طبقه اول که به گفته تاریخ نویسان از موقعیت بهتری برخوردار بودند در واقع خدمتکاران معابد و خدا بودند، اسم آنها روی سنگ های معابد کاملا حکاکی شده است. اما برده های واقعی اسیرانی بودند که از کشورهای همسایه وارد گروه خمرها شده بودند.
جای بسی تعجب است که خمرها با چنین تمدن پیشرفته ای ادبیات برجسته ای نداشتند. امروزه تنها سه قطعه ادبی از خمرها شناخته شده است که آنها هم روی سنگ ها نوشته شده و طی سال ها محفوظ مانده اند. بسیاری از قطعات ادبی و دست نوشته های آنها با گذشت زمان گم شده اند.

ترجمه: آزاده هاشمی

منبع : روزنامه کارگزاران