دکه بسته مطبوعات

● آسیب شناسی توقف انتشار روزنامه ها در تعطیلات طولانی سال نو
از حدود ۲ دهه پیش تاكنون مرسوم شده كه همه ساله با فرارسیدن سال نو، بسیاری از روزنامه های كشور به قول معروف كركره ها را پایین می كشند و به تعطیلات نوروزی می روند. این تعطیلات همچون تعطیلات مدارس و سایر مراكز آموزشی اغلب تا بیستم فروردین ماه، ادامه پیدا می كند. حتی دیده شده كه بعضی از روزنامه ها فعالیت خود را از ۲ تا ۳ روز مانده به شروع سال نو، با انتشار یك ویژه نامه نوروزی تعطیل می كنند.
به طور طبیعی كاركنان روزنامه ها هم مثل سایر مردم برای انجام دید و بازدیدهای نوروزی و سایر آداب و آیین های مربوطه به آن، به چند روز تعطیلی نیاز دارند. اما طولانی شدن بیش از حد تعطیلات نوروزی مطبوعات علاوه بر ایجاد خلأ اطلاع رسانی در جامعه، موجبات قطع ارتباط روحی و روانی روزنامه ها با خوانندگانشان را فراهم می سازد كه برقرار كردن دوباره این ارتباط بعد از تعطیلات طولانی نوروزی، چندان آسان به نظر نمی رسد.
از همه این ها گذشته، تعطیل كردن طولانی مدت این گونه فعالیت ها با طبیعت حرفه مطبوعاتی و اطلاع رسانی سازگار نیست؛ زیرا اطلاع رسانی یك جریان مستمر و پایدار است كه نباید وقفه ای در آن صورت پذیرد و اگر هم وقفه ای ایجاد شود، مدت آن باید كوتاه و زودگذر باشد. اما متأسفانه شماری از مطبوعات به این اصل پذیرفته شده در حرفه اطلاع رسانی به قدر كافی توجه نشان نمی دهند و به همین سبب است كه علاوه بر تعطیلات طولانی نوروزی ما در طول سال نیز شاهد قطع انتشار مكرر بسیاری از روزنامه ها در فاصله بین دو روز تعطیلی رسمی هستیم.
اگر تعداد ۵۲ روز تعطیلی جمعه ها، حدود ۲۰ روز تعطیلات نوروزی و به همین تعداد سایر روزهای تعطیل در طی هر سال را جمع ببندیم، متوجه خواهیم شد كه بسیاری از روزنامه های ما حدود ۱۰۰ روز در طول سال منتشر نمی شوند. البته تعدادی از روزنامه های پرتیراژ از این قاعده مستثنی هستند و فعالیت انتشاراتی آنها بعد از پایان تعطیلات رسمی سازمان های دولتی از سر گرفته می شود. اما از سر گرفته شدن انتشار این چند روزنامه، بعد از پایان تعطیلات رسمی نوروزی، نمی تواند پاسخگوی تمام نیازهای اطلاع رسانی كشوری كه میلیون ها شهروند باسواد و تحصیل كرده دارد، باشد.
به ویژه در عصری كه شبكه های ارتباطاتی آن را به یك دهكده كوچك مبدل كرده و عصر انفجار اطلاعات لقب گرفته است، تعطیلی طولانی مدت تعداد كثیری از روزنامه ها با شروع هر سال نو و تعطیلی مكرر آنها در طول سال، از نقطه نظر اصول حرفه اطلاع رسانی نمی تواند چندان توجیه پذیر باشد و خدای ناكرده این توهم را در اذهان به وجود می آورد كه اصحاب مطبوعات در كشور ما در ارتباط با مقوله اطلاع رسانی نقش چندان تعیین كننده ای برای خود قائل نیستند و بودن یا نبودن خود را در صحنه، چندان در گستره جریان اطلاع رسانی تأثیرگذار نمی دانند؛ چنین توهمی در نقطه مقابل تعریفی است كه از مطبوعات به عنوان یكی از ابزارهای مهم اطلاع رسانی در دنیای پیشرفته وجود دارد.
اهمیت نقش اطلاع رسانی رسانه های مكتوب، به قدری است كه در كشورهای پیشرفته جهان حتی در روزهای تعطیل آخر هفته هم نشریاتی متناسب با حال و هوای چنین روزهایی چاپ و در تیراژ بالا منتشر می شود و انتشار آنها تا حدودی خلأ اطلاع رسانی ناشی از انتشار نیافتن روزنامه های خبری را پر می كند. نشریاتی چون ساندی مورنینگ Sunday morning یا ساندی تلگراف Sunday telegraph و چند روزنامه دیگر چاپ لندن، از گروه چنین نشریاتی هستند كه هركدام تیراژ بالایی هم دارند.
از سوی دیگر تعطیلات نوروزی طولانی مدت شماری از روزنامه ها در كشور ما در شرایطی صورت می پذیرد كه وقتی روزنامه ای به هر دلیل از سوی مراجع ذی ربط در محاق توقیف قرار می گیرد، بسیاری از روزنامه نگاران و اصحاب قلم (به حق نسبت به آن) از خود واكنش های اعتراض آمیزی نشان می دهند و از توقیف و تعطیل كردن روزنامه ها به مثابه تعطیل كردن ركن چهارم دموكراسی یاد می كنند. اما در نهایت شگفتی، همین بزرگواران در قبال تعطیلات طولانی مدت و پی درپی و داوطلبانه شمار كثیری از روزنامه ها در مناسبت های مختلف، از خود واكنشی نشان نمی دهند و به آسانی از كنار آن می گذرند. اگر اعتقاد داریم كه ركن چهارم دموكراسی تعطیل بردار نیست، باید در هر شرایطی به این اعتقاد پایبند باشیم.
البته گردانندگان رسانه های مكتوب ما دلایل چندی را برای توجیه توقف انتشار ۲۰ روزه روزنامه های خود در ایام نوروز مطرح می كنند كه یكی از آنها نیاز كاركنانشان به رفع خستگی و استراحت است و دیگری تعطیل بودن منابع دولتی تولید خبر و اطلاعات است؛ كه در پاسخ باید گفت اول، همان چند روز تعطیلات هفته اول سال نو كه جزو تعطیلات رسمی دستگاه های دولتی است، برای استراحت و رفع خستگی كافی به نظر می رسد و دوم، با آن كه مطبوعات ما نباید بیش از حد و اندازه به اخبار و گزارش های مربوط به سازمان های دولتی وابسته باشند می توانند همزمان با شروع كار سازمان های دولتی در سال جدید، انتشار روزنامه های خود را از سر بگیرند و ضمن عمل به ایفای نقش اطلاع رسانی، ارتباط خود را با افكار عمومی و خوانندگان خود به طور مستمر برقرار سازند.
البته نویسنده قصد تعیین تكلیف برای ارباب جراید را ندارد، اما به شدت بر این باور است كه غیبت طولانی مدت رسانه های مكتوب ما از صحنه، با مصالح خود این رسانه ها و نیز با رسالت حرفه اطلاع رسانی سازگار نیست.
در اصل از بدو پیدایش حرفه روزنامه نگاری و اطلاع رسانی، اكثر كسانی كه به سراغ این حرفه خطیر رفته اند با تمام وجود عاشق و دلباخته این حرفه بوده اند و به همین سبب همه سختی ها و مصائب آن را (كه یكی از آنها تعطیل ناپذیر بودن فعالیت های این حرفه است) با جان و دل پذیرفته اند. حضور گرم و مستمر خبرنگاران و گزارشگران روزنامه ها، خبرگزاری ها و شبكه های رادیو و تلویزیونی معروف و معتبر در صحنه داغ ترین و خطرناك ترین وقایع و حوادث جهانی در تمامی روزهای سال و حتی در روزهایی كه صاحبان سایر حرفه ها و مشاغل در تعطیلات به سر می برند، شاهد گویایی بر این مدعاست به طوری كه نمونه های فراوان این نوع فعالیت های حرفه ای را در سال های اخیر در شبكه های رادیو و تلویزیونی و خبرگزاری های داخلی خودمان هم شاهد و ناظر بوده ایم.
بدیهی است كسی انتظار ندارد كه روزنامه های ما در شرایط، اوضاع و احوالی كه بخش هایی از فعالیت های اجرایی، اقتصادی و تولیدی كشور به مناسبت تعطیلات سال نو و سایر تعطیلات رسمی، در حالتی از سكون و ركود به سر می برند، با همان حجم و تعداد صفحات ایام عادی سال، چاپ و منتشر شوند.
اما توقف كامل و یك باره انتشار، آن هم در درصد بالایی از رسانه های مكتوب در این قبیل تعطیلات از سوی افكار عمومی پذیرفته نیست و بهترین راه حل این مشكل آن است كه مدیران روزنامه های ما با اعمال مدیریت و كشیك بندی فعالیت كاركنان روزنامه های خود شرایطی را به وجود آورند كه هم امكان رفتن به مرخصی و استفاده از تعطیلات برای همگی كاركنان وجود داشته باشد و هم روزنامه های آنها در طول ایام تعطیلات نوروزی و سایر تعطیلات طولانی، با كم ترین تعداد صفحات امكان طبع و نشر پیدا كند.
متأسفانه این تصور نادرست در بعضی از اذهان وجود دارد كه مردم در ایام تعطیلات نوروزی میل و رغبت زیادی به خواندن روزنامه از خود نشان نمی دهند و با اتكا به چنین تصوری، استدلال می كنند كه در چنین ایامی رادیو و تلویزیون می توانند نیازهای اطلاع رسانی مردم را تأمین كنند. در حالی كه واقعیت امر چیز دیگری است؛ چون هر رسانه ای چه در حوزه اطلاع رسانی و چه در سایر حوزه ها، كاركرد خاص خود را دارد و رسانه های دیداری و شنیداری نمی توانند جای خالی رسانه های مكتوب را در ایامی كه مردم وقت و فرصت بیش تری برای خواندن و مطالعه دارند پر كنند.
حتی اگر به اشتباه تصور كنیم كه همه مردم در ایام تعطیلات نوروزی به مسافرت می روند واقعیت این است كه نیاز افراد درس خوانده و باسواد به خواندن روزنامه و سایر نشریات مكتوب در سفر هم تعطیل بردار نخواهد بود و هركس جز این فكر كند، سطح درك و شعور مردم جامعه امروز ایران را دست كم گرفته است.
با این توضیحات امید آن را داریم كه دوستان مطبوعاتی و مدیران روزنامه ها با درك بیشتر جایگاه خطیری كه رسانه های مكتوب در شرایط حساس امروز ایران و جهان دارند، امسال با طرز نگرش و رویكردی متفاوت از سال های گذشته به استقبال سال نو بروند و انقطاع رابطه میان روزنامه های خود و افكار عمومی را در تعطیلات نوروزی امسال به حداقل ممكن كاهش دهند.

غلامرضا كیامهر

منبع : روزنامه ایران