پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

نگاهی تحلیلی به سوره مبارکه مائده


نگاهی تحلیلی به سوره مبارکه مائده
همیشه راه ها و روش های متعددی برای تحلیل و ارزیابی مكتب های مختلف و جریانات متعدد فكری و اعتقادی وجود داشته است. در این میان روش قرآن كریم برای تحلیل این موضوع خاص و استثنایی است و البته بسیار عجیب.
قرآن جریانات فكری و مكتبی و اجتماعی را به وسیله سفره هایی كه این مكاتب می گسترانند و از آن تغذیه می كنند، بازشناسی و تحلیل می كند. ما طی مرور كوتاه و اجمالی كه از سوره مائده خواهیم داشت ان شاءالله در این باره به بحث بیشتر خواهیم پرداخت.
سوره مائده، سوره ای است مدنی و برخی، تعدادی از آیات آن را آخرین آیاتی دانسته اند كه بر رسول خدا(ص) نازل شده است. مائده به معنای سفره است و در روایات با همین نام از این سوره یاد می شود.(۱)
آنچه در این سوره ذهن ما را به سمت مفهوم سفره توجه داد صرفاً نام این سوره مباركه نبود، بلكه قرائن و شواهد بسیاری این حساسیت را ایجاد نمود، از جمله آیات ابتدایی این سوره كه مبحث حرام و حلال از خوردنی ها را پیش كشیده و آمیخته با موضوعاتی نظیر وفای به عهد، امربه تعاون در نیكی و تقوا و نهی از تعاون در گناه و تجاوز مطرح نموده است. در آیات دیگر سوره وقتی صحبت از اهل كتاب می شود همین موضوعات یاد شده به ویژه مساله عهد و پیمان و میثاق در كنار احكام مختلف از جمله خوردنی های حلال و حرام ذكر می گردد جالب این كه خداوند وقتی می خواهد به بنده بودن مسیح(ع) و حضرت مریم(س) استدلال كند به طعام خوردن آن ها توجه می دهد. داستان معروف درخواست سفره آسمانی توسط حواریون از حضرت عیسی(ع) هم به قدر كافی گویای مطلب هست.
اما مگر طعام و سفره در بینش قرآنی چه جایگاهی دارد؟ و چرا باید اینقدر مهم جلوه كند؟ در نگاه قرآن چشیدن میوه ممنوعه بود كه منجر به از دست دادن لباس و هبوط آدم(ع) و حوا(س) گردید(۲) قرآن از پرستش گوساله سامری توسط بنی اسراییل تعبیر به نوشیدن می كند، نوشیدنی كه نه به واسطه دهان و از مجرای حلق بلكه به واسطه قلب آن ها صورت گرفت(۳) مساله طعام آنقدر در تربیت بنی اسراییل مهم بود كه خداوند برای آن ها از آسمان غذا می فرستاد، البته بنی اسراییل به همین هم اعتراض كردند(۴) در روایتی طعام در آیه فلینظرالانسان الی طعامه به علم تفسیر شده است. این كلام امام حسین(ع) را خطاب به اهل كوفه شاید شنیده باشید كه حضرت علت عدم حق پذیری كوفیان را شكم های انباشته از حرام آن ها می دانستند.به نظر می رسد ذكر این مقدمه گویای اهمیت مادی و معنوی طعام بوده است.
به مقتضای همین اهمیت است كه سفره ها معرف و محكی برای تعیین میزان وفاداری بندگان به عهد و پیمانشان با خداوند هستند.(۵)
درك درست از سفره یعنی درك حكمت حلال و حرام های خداوندی كه قیام در راه اوست.(۶) یعنی درك این حقیقت كه خداوند به آنچه در آسمان ها و زمین می گذرد آگاه است.(۷) یعنی نفی در غل و زنجیر بودن دستان خدا(۸) و درك این حقیقت كه او در عین سخت كشی در كیفر غفور و رحیم نیز هست.(۹)
اگر مسلمین به درك صحیحی از سفره برسند دیگر در كفر سرعت نمی گیرند(۱۰) دل در گرو كفار نمی نهند(۱۱) از دین باز نمی گردند.(۱۲) و به شراب و قمار و آلات لهو و خرافات گرایش نخواهند داشت.(۱۳) كه این ها همه میراث اهل كتاب است اكثریتی كه درك صحیحی از مائده آسمانی نداشتند. به همین خاط سفره هایشان پر است از حرام های خدا.درك صحیح از سفره وقتی تحقق می یابد كه تعریفی دقیق از سفره داشته باشیم.
هنگامی كه حواریون از مسیح(ع) سفره ای آسمانی طلب می كنند چند خصوصیت از این سفره را برمی شمرند از جمله رفع گرسنگی، اطمینان قلبی، درك صداقت مسیح و شهادت بر راستگویی این پیامبر بزرگ الهی.
مسیح(ع) نیز وقتی از خداوند درخواست این مائده آسمانی را می نماید به نكات مهمی اشاره می كند از جمله این كه عیدی برای اولین و آخرین ایشان (یعنی پیروان مسیسح(ع)) باشد و نیز آیه و نشانه ای باشد از جانب خدا.
خداوند وقتی درخواست مسیح(ع) را اجابت می كند می فرماید آن را بر شما نازل می كنم، اما اگر بعد از این كسی كفر بورزد چنان عذابش می كنم كه احدی از عالمیان را آن گونه عذاب نكرده باشم.
همین توضیحات درباره سفره كافی است تا ارتباط آن را با عید غدیر خم درك كنیم، همانطور كه قبلاً اشاره گردید آیات مربوط به غدیر خم در این سوره قرار دارند(۱۴) و همواره این سوال مطرح بود كه چرا این آیات در میان آیات به ظاهر بی ارتباط با شأن نزول آمده است.
بزرگان پاسخ های متعددی به این سوال داده اند: از جمله این كه برخی فرمودند این آیات مربوط به این سوره نیست برخی دیگر این گونه پاسخ دادند كه «حكمت خداوندی اقتضای آن داشت كه آیات مربوط به غدیر در بین این آیات بیاید تا مخالفان انگیزه ای برای تحریف نداشته باشند.»
برخی دیگر نیز فرموده اند حكمت این اتفاق در برجسته تر شدن این آیات و جلب توجه بیشتر بوده است.
اما ضمن احترام به پاسخ های فوق باید گفت كه اتفاقاً بهترین جای ممكن برای مطرح شدن این آیات همین جایی است كه آیات قرار گرفته اند چه تناسبی شایسته تر از این كه سفره غدیر را در كنار سفره های دیگر ببینیم.
آری عید بودن سفره آسمانی مسیح، سفره بودن عید آسمانی غدیر را به ذهن متبادر می نماید و به تبع كفر ورزیدن نسبت به هر كدام از آن ها نتیجه اش عذابی خواهد بود كه خداوند احدی را آن گونه عذاب نكرده باشد به همین ترتیب بقیه خصوصیات مائده آسمانی مسیح(ع) با عید غدیر خم قابل تطبیق است.
كلام آخر این كه سفره ها گویاترین شناسنامه برای مكتب های مختلف هستند، ما نیز اگر بخواهیم تصویر دقیق و روشنی از اهل كتاب كه امروز جهان غرب میراث خوار آن است داشته باشیم باید سفره های مادی و معنوی آن ها را مورد تحلیل قرار دهیم یقیناً اگر با این دید مرور اجمالی بر روی سوره مائده داشته باشیم می توانیم عناصر فرهنگی جهان غرب را با تمام نمادهایش مشاهده كنیم. حتی می توانیم تأثیرات هجوم فرهنگی آن ها را بر جامعه اسلامی خود ببینیم و راهكار مناسبی جهت مقابله با آن طراحی كنیم.
پی نوشت ها:
۱- ثواب الاعمال
۲- اعراف ۲۲
۳- بقره ۹۳
۴- بقره ۵۷
۵- مائده ۱
۶و۷- مائده ۹۷
۸- مائده ۶۴
۹- مائده ۹۸
۱۰- مائده ۵۲
۱۱- مائده ۵۷
۱۲- مائده ۵۴
۱۳- مائده ۹۰
۱۴- مائده ۳و۶۷
كاظم رجبعلی
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید