رخنه در دیوار چین

اوایل سال جاری میلادی وزارت امورخارجه چین با تقدیم یک هدیه پرمعنی به خبرنگاران خارجی در این کشور، آغاز عصر آزادی بیان را اعلام کرد. بسیاری از منتقدان غربی بر این باورند که صاحب منصبان چینی قصد داشته اند با این اقدام با خبرنگاران خارجی شوخی کنند زیرا سمبل این آزادی زیبایی نوین چیزی نبود جز تابلو زیبایی از دیوار بزرگ چین. این دیوار که قرن ها در شمال و غرب چین پابرجاست بیانگر مقاومت چین در برابر بیگانگان بوده است.
در این حال باید گفت که چین سال هاست که در برابر آزادی بیان مقاومت کرده و با خبرنگاران خارجی به شدت برخورد کرده است. اما چین از روز یکم ژانویه ۲۰۰۷ قوانین جدید آزادی بیان خبرنگاران خارجی در این کشور را به اجرا گذاشته است.
این اقدام چین را می توان مهمترین قدم درجهت آزادی های رسانه ای در کشوری که از نظامی محافظه کارانه برخوردار است، تلقی کرد.با این حال در گذشته خبرنگاران خارجی چندان خود را مقید به قوانین دست و پاگیر پکن نمی دانستند. آنان ناگزیر بودند پیش از ارسال هرگونه خبر به خارج از مرز چین ابتدا این خبر را با دولت یا دولت های منطقه ای و محلی درمیان بگذارند. به رغم شیطنت های این دسته از خبرنگاران، دولت های محلی معمولا سعی داشتند از درز خبرهای کنترل نشده به خارج از کشور چشم پوشی کنند. دستگیری خبرنگاران خارجی و ضرب و شتم آنان در چین تا اوایل سال جاری به امری عادی تبدیل شده بود.قوانین مربوط به آزادی نوین نیز قرار نیست تا ابد به اجرا درآیند و موعد پایان این قوانین تا پایان بازی های المپیک پکن در سال ۲۰۰۸ خواهد بود.
این قوانین به خبرنگاران خارجی فرصت آن را می دهد که در فاصله زمانی تعیین شده به هر جای چین که بخواهند سفر کنند و به اسرار این سرزمین شگفت انگیز پی ببرند. ابعاد کاربردی قوانین جدید کم نیستند. مثلا برای نخستین بار خبرگزاری های خارجی می توانند گزارش های مربوط به رخدادهای خارج از پکن را به طور مستقیم مخابره کنند و خبرهای آزادتری را پوشش دهند.
ابعاد این خبرها می تواند بسیار گسترده باشد و موارد خبری مربوط به دخالت های دولت در زندگی مردم را شامل شود. ازجمله غصب اراضی کشاورزان برای ایجاد جاده ها و کارخانه های هسته ای، انفجار در معادن ذغال سنگ و مرگ کارگران چینی در زیرزمین یا نشت مواد شیمیایی زاید و کشنده به داخل آب آشامیدنی و آب های کشاورزی.
در طول این مدت احتمالا نظام های اطلاعاتی چین ناگزیر هستند جریان حوادث و اطلاعات را به دقت کنترل کنند و برای همین مدت کوتاه هم که شده از این کشور به ظاهر آزاد، چهره زیبایی به جهانیان نشان دهند. واکنش دولت چین نسبت به گسترش بیماری هایی نظیر سارس و آنفلوآنزای مرغی بسیار سخت و حساس خواهد بود. انتظار می رود که این آزادی های رسانه ای تا مادامی که مشکل برای دولت ایجاد نشود، ادامه یابد.
گزارشگر یک هفته نامه انگلیسی که در پکن مشغول به فعالیت بود سعی داشت مطالبی را در مورد سرنوشت ده ها هزار بیمار مبتلا به ویروس (اچ. آی. وی) جمع آوری کند. این عده که در استان «هنان» زندگی می کردند بر اثر انتقال خون آلوده، به بیماری ایدز مبتلا شدند و دولت چین برای مخفی نگاه داشتن این واقعه همه این افراد را به «دهکده ایدزی»ها منتقل کرده بود. هنگامی که این گزارشگر انگلیسی به دهکده ایدزی ها نزدیک شد صاحب منصبان محلی از وی خواستند که آن منطقه را ترک کند. این گزارشگر بلافاصله با وزارت امور خارجه در پکن تماس گرفت و مدعی شد که طبق قوانین جدید چین انتظار دارد که مسوولان محلی با او همکاری کنند. چند کلمه میان کارکنان وزارت امور خارجه و مسوولان محلی رد و بدل شد و خبرنگار خارجی اجازه یافت تا دهکده ایدزی ها را به طور کامل بازدید کند.
● فرصتی طلایی برای خبرنگاران
از قدیم گفته اند که با یک گل بهار نمی شود و این ضرب المثل در مورد کشوری نظیر چین مصداق خوبی دارد. فقط کافی است یکی از نقطه ضعف های بیشمار دولت چین برملا شود تا دولت این کشور تمامی قوانین مصوبه خود را در رابطه با آزادی مطبوعات فراموش کند. خوش باورانه ترین تصور آن است که خبرنگاران فکر کنند دولت چین برای حرکت به سوی دموکراسی اقدام به ایجاد فضای باز رسانه ای کرده است. به این عده از افراد خوشبین باید گفت که اقدام چین صرفا به دلایل فنی بوده است، زیرا دولت چین به خوبی می داند که تا برگزاری بازی های المپیک ۲۰۰۸ توان نظارت بر ۲۰ هزار خبرنگار خارجی را ندارد.با حضور این همه خبرنگاری که سال ها جرات خارج شدن از پکن را نداشته اند، اکنون این سوال مطرح می شود که دولت چین چگونه می تواند جلوی افشای حقایق را بگیرد و برای این عده محدودیت هایی را ایجاد کند و یا اینکه از سفر آنها به شهرستان ها جلوگیری کرده باشد؟
این احتمال وجود دارد که صاحب منصبان محلی در مواجهه با فضولی های خبرنگاران به این عده بگویند که از قوانین جدید مربوط به آزادی رسانه ها هیچ اطلاعی ندارند یا اقدام هایی انجام دهند که سبب شود خبرنگاران خارجی ماست های خود را کیسه کنند. به عنوان مثال می توان به واقعه ماه ژانویه ۲۰۰۷ اشاره کرد. هنگامی که یک خبرنگار چینی به خیال آزادتر شدن فضای رسانه ای قصد داشت از یک معدن ذغال سنگ غیرقانونی بازدید کنند، توسط ماموران محلی شناسایی شد و مورد ضرب و شتم قرار گرفت. شدت جراحات وارده به این خبرنگار به حدی بود که منجر به مرگ وی شد. اغلب صاحب منصبانی که به مصاحبه دعوت می شوند به خوبی از این وقایع آگاهند و در پاسخ به خبرنگاران جانب احتیاط را رعایت می کنند.
بدیهی است که تمام آزادی های رسانه ای محدود به خبرنگاران رسانه های خارجی می شود، زیرا رسانه های چینی همچنان تحت سانسور شدید دولتی باقی خواهندماند. اینترنت در چین به سرعت کنترل می شود و تعداد سایت های اینترنتی فیلتر شده این کشور از مرز ۱۰ هزار سایت گذشته است. چین جزو معدود کشورهایی است که کانال های خصوصی رادیویی و تلویزیونی در آن اجازه فعالیت ندارند. خبرنگاران و وبلاگ نویسان همواره با خطر بیکارشدن و به زندان افتادن روبه رو هستند. اوایل ماه فوریه ۲۰۰۷ حزب کمونیست چین قوانین مربوط به تعیین خط قرمزهای رسانه های داخلی را تعریف کرد و خواستار به کارگیری نوعی پیش سانسوری در مطبوعات چین شد.

تاکنون آنچه که از عملکرد اخیر چین مشهود بوده این است که آنان سعی دارند نوعی رفتار محافظه کارانه دقیق را به اجرا درآورند؛ اینکه خارجیان باور کنند که فضای سیاسی کاملا آزادترشده و محدودیت های گذشته برداشته شده اند و از طرف دیگر همین سیاست بازان قصد دارند به شدت آزادی های داخلی را سرکوب کنند و از فرصت ایجاد شده برای فریب سایر کشورهای جهان سود ببرند. در این حال در غرب تصور بر آن است که چین چشم خود را به آزادی های متداول در کشورهای دموکرات باز می کند. این درحالی است که بسیاری از تحلیلگران بدبین به سیاست های داخلی چین انتظار دارند روزی را ببینند که همه عوامل بدبینی هایشان بی مورد بوده است.

رامین رهبر یعقوبی

منبع : روزنامه کارگزاران