با بیماری هپاتیت آشنا شویم

كبد به‌‌عنوان فعالترین غده بدن بیش از ۵۰۰۰ عملكرد حیاتی را به‌عهده داشته ویكی از عوامل تصفیه خون از میكروب‌ها و خنثی كننده بسیاری از مواد سمی است . در صورت التهاب و تورم كبد، هپاتیت ایجاد می‌شود كه علل آن می‌تواند داروها، الكل، ویروس‌ها و . . . باشد.
ویروس هپاتیت B یكی از جدی‌ترین انواع هپاتیت را سبب می‌شود. این بیماری شایع‌تر و ۱۰۰ برابر مسری‌تر از ایدز می‌باشد. برآورد می‌شود كه تا كنون بیش از دو میلیون نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلا شده‌اند و هم‌اكنون حدود ۳۵۰ میلیون نفر ناقل ویروس هستند. ناقلین ویروس منبع اصلی انتشار آن در جامعه می‌باشند.
بر اثر آمار به‌دست آمده، حدودا بیش از ۲ میلیون نفر از جمعیت كشورمان ناقل هپاتیت B هستند كه حدود یكصد هزار نفر سالیانه به علت این ویروس بیمار می‌شوند و از این تعداد حدود ۵ ـ ۴ هزار نفر فوت می‌كنند. حدود سیصد هزار نفر از این ناقلین، مبتلا به هپاتیت مزمن نوع B بوده و نیازمند درمان و مراقبت پزشكی می‌باشند. مشكل عمده بهداشتی در رابطه با این بیماری این است كه اكثر افراد آلوده تا مراحل آخر بیماری بدون علامت هستند و به همین دلیل به‌راحتی این ویروس را به نزدیكان خود منتقل می‌كنند.
هپاتیت عبارت است از التهاب كبد (جگر). هپاتیت علل متفاوتی دارد. الكل، بعضی از داروها، بعضی بیماریهای ارثی، میكروبها، انگلها، ویروس ها و بالاخره بیماریهای خود ایمنی ممكن است ایجاد هپاتیت كنند. ویروس ها شاید بیشتر از بقیه علل دیگر، ایجاد هپاتیت كنند. ویروسهای متعددی می توانند التهاب كبد بوجود آورند كه مهمترین آنها ویروس هپاتیت A، ویروس هپاتیت B، ویروس هپاتیت C، ویروس هپاتیت D، ویروس هپاتیت E و ویروسهای دیگر را می توان نام برد.
هپاتیت ها را به دو گروه حاد و مزمن طبقه بندی می كنند. اصطلاح حاد نشان دهنده زمان بروز علائم و تداوم آنها است و نشان دهنده خطرناك بودن یك بیماری نیست. مثلا اگر علائم هپاتیت كمتر از ۶ ماه از بین بروند و بیمار بهبودی كامل پیدا كند، هپاتیت را حاد می گوئیم و در صورتی كه علائم هپاتیت بیش از ۶ ماه ادامه یابد، هپاتیت را مزمن می گوئیم.
هپاتیت های حاد معمولا به خودی خود بهبودی كامل می یابند و فقط درصد بسیار كمی از بیماران فوت می كنند. هپاتیت ناشی از ویروس های B یا C را بیشتر می توان در بیماران مزمن دید. هپاتیت های مزمن معمولا بهبودی كامل پیدا نمی كنند و سالها ادامه می یابند . اما چنانچه خیلی پیشرفت كنند و كبد كاملاً آسیب دیده و تخریب شود، به بیماری سیروز كبدی تبدیل می شود.
سیروز كبدی عوارض متنوع و خطرناكی دارد و امكان بهبود قطعی ندارد. گاهی برای بیماری سیروز پیشرفته كبدی، پیوند كبد انجام می دهند كه این روش هم موفقیت صد در صد ندارد. هپاتیت حاد ایجاد شده توسط ویروسهای ذكر شده درمان خاصی نداشته و بیماری خود به خود معمولا بعد از چند هفته بهبودی كامل می یابد. اگر هپاتیت حاد پس از ۶ ماه بهبودی نیافت، مزمن شده و برای تعیین نوع و میزان آسیب رسیده به كبد بایستی نمونه برداری از كبد انجام گیرد. نمونه برداری از كبد با سوزن مخصوص در بیمارستان و با بی حسی موضعی انجام می شود.
● تاریخچه
بقراط، بیماری عفونی را كه احتمالا " توسط هپاتیتهای ویروس هپاتیت ایجاد میشده، در بیش از ۲۰۰۰ سال قبل توصیف كرده‌ است . هپاتیت به فراوانی در جمعیت‌های ارتشی در جنگ ها شیوع داشتهاست ، وخیلی از اوقات اهمیت آن همسان با وبا و طاعون، بعنوان علت پاندمی در اروپا بوده ‌است . در زمانهای قدیم، بیماری‌های دیگر مثل لپتوسپیروز، تب زرد و مالاریا غیر قابل تشخیص از هپاتیت ویروسی بوده است. مطالعاتی كه در اوایل قرن حاضر صورت گرفت ، اشكال اپیدمیولوژیك یك هپاتیت‌عفونی رامعرفی كرد. اولین گزارش از این هپاتیت بوسیله Lurman در سال ۱۸۵۵ داده شد. در ۱۹۲۶، Flaum و همكاران، در سوئد گزارشی دادند كه در آن به بیماران مبتلا به هپاتیت اشاره شده بود كه بوسیله سرنگهای‌آلوده و عفونی، به بیماری مبتلا شده بودند.
در این كلینیك‌ها سرنگهایی كه بطور ناكامل استریل شده بودند ، علت انتقال هپاتیت بوده اند. در ابتدا دو عامل برای ایجاد هپاتیت ویروسی مطرح شد كه HAV و HBV بودند . پیدا كردن آنتی‌ژن ویروسی (كه‌اكنون HBsAG خوانده می‌شود). درخون بیماران با هپاتیت سرمی در ۱۹۶۰، وانتقال ویروس بهمین صورت در شمپانزه، اولین گام درشناسایی ویروسی بود كه‌اكنون ویروس هپاتیت B نامیده‌می‌شود. با ویروسی كه از مدفوع انسان مبتلا به هپاتیت ویروسی گرفته شده بود و پیدا كردن آنتی‌ژن ویروسی در مدفوع‌همین بیماران، هپاتیت A نیز كشف گردید.
● ویروس شناسی
ویروس هپاتیت B ویروس نسبتاَ مقاومی است وانتظار داریم روی سطوح محیطی (از قبیل مسواك، تیغ، سوزن، وسایل اسباب بازی، شیشه شیر بچه، ظروف غذاخوری، ابزار بیمارستان همچون اندوسكوپ و ابزار آزمایشگاهی) پایدار باقی بماند و در صورت تماس با خراش های پوستی و غشاء مخاطی باعث انتقال بیماری شود. ویروس هپاتیت B در آب جوش ١٠٠ درجه سانتی گراد به مدت ١٠ دقیقه، حرارت خشك ١٦٠ درجه سانتی گراد به مدت دو ساعت یا اتوكلاو ١٢١ درجه سانتی گراد به مدت ٢٠ دقیقه غیر فعال می شود. استفاده از محلول هیپوكلریت سدیم ٥/٠ تا ١ درصد به مدت ٢٠ دقیقه منجر به تخریب ساختار ژنی ویروس می گردد.
● مكانیسم عمل ویروس های عامل هپاتیت و ایمنی در مقابل آنها
روند بیماری به این شكل است كه ویروس ، با وارد شدن به داخل سلول های كبدی با استفاده از سیستم های زیستی سلول ، اقدام به ساخت پروتئین ها و سایر تركیبات خود می نماید و به این طریق تكثیر می یاید. سیستم ایمنی ، سلولهای آلوده كبدی را تشخیص می دهد و به منظور نابود ساختن ویروس سلول را از بین می برد تا از این طریق ویروسهای درون آن نیز كشته شوند. بنابر این در واقع آنچه باعث تخریب كبد می شود ، دفاع و سیستم ایمنی خود بیمار است كه سعی در مبارزه با بیماری دارد.
كشف آنتی بیوتیك های ضد باكتری یكی از جهش های علم پزشكی را رقم زد و با پیشرفت آنها بیماری های عفونی ناشی از باكتری ها دیگر مانند قبل به عنوان یك پدیده غیر قابل كنترل مطرح نیستند ، و لی تلاش در زمینه كشف آنتی بیوتیك های موثر ضد ویروسی تا به حال به جز در چند مورد به نتایج موفقیت آمیز و قابل توجهی نرسیده است. لذا روشهای دیگری برای مقابله با ویروسها مورد توجه قرار گرفته اند. همان طور كه می دانید ، بدن به طور طبیعی علیه ویروسها واكنش نشان می دهد. از جمله تركیباتی كه در شكل گیری این پاسخ ایمنی نقش دارند اینتر فرونها می باشند. اینترفرونها از میانجی های سیستم ایمنی هستند كه با تقویت دفاع سلولی توانایی نوعی از گلبولهای سفید موسوم به لنفوسیتهای T را در از بین بردن سلول های ناشناس و آلوده افزایش می دهند.
۳۰ نوع اینترفرون وجود دارند كه با نامهایی مثل اینترفرون آلفا، بتا و گاما نام گذاری شده اند و از بین آنها اینترفرون آلفا بیشترین تاثیر ضد ویروسی را داراست. این ماده امروزه به طور مصنوعی قابل ساخت است و می توان آن را به عنوان یك دارو برای درمان مبتلایان به هپاتیت ویروسی مزمن تجویز كرد. نتایج این درمان تاكنون رضایت بخش بوده است. اما همانطور كه عنوان شد ، نابود ساختن ویروس به خرج كشتن سلولهای كبدی خودی صورت می گیرد . بنابراین اگر بیماری شدید بوده و تعداد زیادی از سلولهای كبدی آلوده باشند اینترفرون آلفا با تحریك سیستم ایمنی سبب از بین رفتن ناگهانی حجم قابل ملاحظه ای از كبد و ایجاد نوعی از هپاتیت خطرناك می شود. برای پیشگیری از این رویداد در حال حاضر استفاده از این دارو محدود به افرادی است كه بیماری به نسبت خفیف تری دارند كه معمولا برای مدتی كمتر از ۱۸ ماه به طول انجامیده است.
● علائم بیماری هپاتیت B
اكثر افرادی كه هپاتیت B می‌گیرند علامت و یا شكایت مشخصی ندارند و در واقع مهم ‌ترین علامت این بیماری بی‌علامتی ‌آن است. اما در برخی موارد علائمی شبیه آنفلانزا، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد شكم خفیف دارند و اكثر این افراد بدون آنكه از بیماری خود آگاه شوند، بهبودی پیدا می‌نمایند. لازم به ذكر است كه افراد مبتلا ، بسته به این كه مبتلا به كدام نوع هپاتیت باشند علائم بالینی متفاوت را بروز می دهند. هپاتیت B در بعضی افراد به‌طور مرموزانه پیشرفت كرده و در نهایت باعث سیروز و سرطان كبد می‌شود. بعضی افراد نیز پس از آنكه به ویروس آلوده شدند، بدون هیچ علامتی ناقل ویروس شده و می‌توانند آن را به دیگران انتقال دهند.
● راه‌های انتقال
ویروس هپاتیت B در خون و ترشحات فرد آلوده وجود داشته واز این طریق به افراد دیگر انتقال پیدا می‌كند.
▪ از جمله راه‌های انتقال عبارتند از :
ـ از مادر آلوده به نوزاد خود در زمان تولد.
ـ دریافت خون و فرآورده‌های خونی آلوده.
ـ تماس جنسی با فرد آلوده.
ـ استفاده از وسایل فرد آلوده.
ـ وسایل دندان‌پزشكی و سوراخ كردن گوش با روش‌های غیربهداشتی.
ـ استفاده مشترك از تیغ ریش‌تراش، ناخن‌گیر، مسواك و یا سرنگ آلوده و سابقه هپاتیت در خانواده و . . . . به‌یاد داشته باشید كه هپاتیت B از حیوانات به انسان منتقل نمی‌شود و تماس‌های عادی و روزمره نظیر دست دادن، معاشرت كردن، در یك كلاس حضور داشتن و در یك مكان غذا خوردن، خطر انتقال بیماری را به‌دنبال ندارد. مبتلایان به هپاتیت B می‌توانند ازدواج كنند ولی قبل از ازدواج باید همسرشان بر علیه هپاتیت B واكسینه شود.
عفونت از طریق عطسه، سرفه، غذا یا آب و استفاده از ظروف مشترك منتقل نمی شود و فرد مبتلا نباید از كاركردن و حضور در مدرسه، مهد كودك ومكان های دسته جمعی منع شود.
▪ گروههای در معرض خطر ابتلا به هپاتیت:
- معتادان تزریقی (درحال حاضر شایعترین عامل خطر ساز محسوب می شود.)
- دریافت كنندگان خون، فاكتورهای انعقادی و فرآورده های خونی آلوده.
- دریافت كنندگان پیوند اعضاء.
- بیماران همودیالیزی.
- كاركنان مراكز بهداشتی-درمانی.
- افرادی كه رفتار جنسی پرخطردارند..
- كودك متولد شده از مادر آلوده (بویژه اگر مادر مبتلا به عفونت همزمان با HIV باشد.)
افرادی كه مواد مخدر تزریق كرده اند حتی اگر سالها پیش و فقط یك بار تزریق كرده باشند، در معرض خطر بالای HCV قرار دارند. عفونت HCV به سرعت پس از تزریق ماده مخدر و در اثر اشتراك سرنگ، سرسوزن وسایر ادوات مربوط به مصرف مواد مخدر، بین افراد منتشر می شود.
هپاتیت C به آسانی توسط دفاع ایمنی میزبان سركوب نمی شود و درصورت مزمن شدن با درجات مختلف پیشرفت كرده وعوارض متعددی را ایجاد می كند.