آشنایی با فشار خون و قلب

● فشار خون:
چیزی که هر کس آن را دارد و برای ادامه حیات انسان ضروری است، در حقیقت بدون میزان معینی فشار در شرائین شما خونتان قادر به جریان یافتن در بدن نیست و بدون جریان خون اعضای بدن نمی‌تواند اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز بدن را به دست آورد. بنابراین اهمیت فشار خون بسیار زیاد است.
فشار خون هر فرد همیشه به یک میزان نیست بلکه برحسب نیاز بدن هر لحظه و هر روز در حال تغییر است. برای مثال هنگامی که فعالیت می‌کنید یا دچار هیجان می‌شوید، فشار خون بالا رفته و زمانی که در حال استراحت و یا خواب هستید، کاهش می‌یابد. بنابراین نوسانات فشار خون در یک محدوده معین طبیعی می‌باشد.
● فشار خون چیست؟
زمانی که قلب منقبض می‌شود، خون را به داخل شریانها پمپ کرده، ایجاد فشاری در این شرائین می‌نماید که موجب جریان یافتن خون به تمام قسمت‌های بدن می‌شود. شریان‌های یک فرد طبیعی عضلانی و قابل اتساع هستند که در اثر تلمبه خون توسط قلب به داخل آنها دچار کشش یا اتساع می‌شوند. با هر بار انقباض (۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه) قلب مقداری خون به داخل شرائین می‌فرستد و فشار در آنها افزایش می‌یابد، برعکس هنگامی که در حال استراحت بین انقباضات می‌باشد، فشار خون کاهش می‌یابد. به همین دلیل دو سطح فشار خون را برای هر فرد در نظر می‌گیرند. یکی در سطحی بالا که قلب در حال انقباض است و دیگری در سطحی پایین زمانی که قلب در حال استراحت می‌باشد.
فشار بالاتر را “فشار سیستول” و فشار پایین‌تر را به نام “فشار دیاستول” می نامند که هر دو سطح فشار توسط پزشک گرفته شده، ثبت می‌شود. برای مثال اگر فشار خون شما ۱۲۴ روی ۸۰ باشد، بدان معنی است که فشار سیستول شما ۱۲۴ و فشار دیاستولتان ۸۰ می‌باشد. این اعداد برحسب میلیمتر جیوه بوده و بدین گونه نوشته می‌شوند: “۸۰/۱۲۴ میلیمتر جیوه”. این دو عدد اطلاعات مهمی را درمورد وضعیت سلامتی شما بیان می‌کنند.
اهمیت فشار سیستولیک بدین جهت است که حداکثر میزان فشار وارد بر شرائین را بیان می‌کند. اهمیت فشار دیاستولیک در بیان حداقل میزان فشار وارد بر شرائین شما می‌باشد. هر چه جدار شریانها سخت‌تر بوده، کمتر قابل اتساع می‌باشند. مقاومت در برابر جریان خون بیشتر شده و این دو سطح فشار نیز بالاتر می‌باشند ولذا فشار بیشتری به قلب وارد می‌شود. یک فشار خون مطلوب و طبیعی باید در محدوده‌ای مشخص باشد که معمولا این محدوده برای بیشتر افراد بالغ کمتر از ۹۰/۱۴۰ میلیمتر جیوه است. با چنین فشار خونی جایی برای نگرانی وجود ندارد.
● فشار خون بالا چیست؟
تنظیم کننده‌های اصلی فشار خون شریان‌های کوچکتر هستند که از شرائین اصلی جدا می‌شوند (این شریان‌های اصلی خود شاخه‌هایی از شریان آئورت می‌باشند.) برای درک این مطلب که چگونه شرائین کوچک (آرتریولها) فشار خون را تنظیم می‌کنند به جریان مقدار مشخصی آب از داخل یک شلنگ فکر کنید. زمانی که سر شلنگ تحت فشار نباشد، آب با فشار کمتری از سر شلنگ خارج می‌شود، حال اگر یک شلنگ باریک‌تر به این شیر با همان جریان قبلی وصل کنید و یا سر شلنگ قبلی را با فشار دست تنگ نمایید، آب با فشار بیشتری خارج می‌شود. همین مسئله در مورد عروق خونی نیز صادق است.
اگر به دلایلی شرائین کوچک شما باریک‌تر شوند، مقاومتشان در برابر جریان خون بیشتر شده، باعث می‌شود که فشار خون شما بالا رفته، قلب متحمل فشار بیشتری شود. اگر فشار در شریان‌های شما بیش از ۹۰/۱۴۰ میلیمتر جیوه شود و در این محدوده باقی بماند، شما دچار فشار خون بالا یا هیپرتانسیون سیستمیک هستید. حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد علت فشار خون بالا شناخته شده نیست که به آن “هیپرتانسیون اولیه” یا افزایش فشار خون اولیه گویند و مطالبی که در این فصل گفته می‌شود، در مورد این فشار خون می‌باشد.زمانی که علت فشار خون بالا شناخته شده باشد، آن را هیپرتانسیون یا افزایش فشار خون ثانویه گویند که از مهمترین علل آن بیماری‌های کلیوی و غدد درون‌ریز بدن می‌باشد.
● چه عاملی باعث فشارخون بالا می‌شود؟
همانطور که گفته شد، با وجودی که علت فشار خون بالا کاملا شناخته نشده است، محققین عواملی را در افزایش شانس ابتلا به فشار خون بالا دخیل می‌دانند: این عوامل مستعد شامل ارث، جنس، سن، نژاد، چاقی و حساسیت به سدیم می‌باشند. سایر عواملی که به نظر می‌رسد در ایجاد فشار خون بالا نقش دارند، شامل: مصرف زیاد الکل،مصرف قرص‌های ضد بارداری و زندگی بدون فعالیت و تحرک است که در مورد هر یک توضیح مختصری داده می‌شود.
▪ توارث:
محققین دریافته‌اند یک تمایل ذاتی و استعداد ابتلا به فشار خون بالا در برخی خانواده‌ها وجود دارد. به عبارت دیگر اگر والدین یا افراد فامیل نزدیک شما دچار فشار خون بالاهستند، احتمال ایجاد این بیماری در شما بیش از افرادی است که در اطرافیان نزدیکشان سابقه فشار خون بالا وجود ندارد. بنابراین شما و دیگر اعضای خانواده باید مراقب فشار خونتان بوده، برای جلوگیری از سکته مغزی یا قلبی و سایر عوارض فشار خون بالا، به طور منظم آن را کنترل نمایید.
▪ جنس:
حدود ۲۷ درصد زنان و ۳۳ درصد مردان در سنین بین ۱۸ تا ۷۴ سال دارای فشار خون بالا هستند.
▪ سن:
۲۱ درصد مردان بین ۲۵ تا ۳۴ سال دارای فشار خون بالا می‌باشند که این میزان با افزایش سن بالا می‌رود تا در سن ۶۵ سالگی به حدود بیش از ۶۰ درصد می‌رسد. حدود ۲۰ درصد زنان در سنین ۳۵ سالگی تا ۴۴ سالگی دارای فشار خون بالا هستند که در ۶۵ سالگی به بیش از ۶۷ درصد می‌رسد.
▪ نژاد:
فشار خون یک مسئله و مشکل در سیاهپوستان است. این افراد نسبت به سفیدپوستان بیشتر دچار فشار خون بالا می‌شوند و شدت آن نیز در اینها بیشتر است. از نظر سنی هم سیاهان زودتر از سفیدپوستان به فشارخون بالا مبتلا می‌شوند.
▪ چاقی:
مطالعات نشان داده که در افراد چاق (کسانی که ۳۰ درصد یا بیشتر اضافه وزن دارند) احتمال ایجاد فشار خون بالا بیشتر است. افرادی که اضافه وزنی کمتر از ۳ درصد وزن مطلوب دارند، معمولا فشار خونشان مختصری بالاست و یا اینکه در بالاترین حد طبیعی می‌باشد. بنابراین با یک برنامه غذایی مناسب که مواد ضروری را به بدنتان برساند، سعی در کاهش وزن خود نمایید و حتما دقت کنید زیرا رژیمی که اصولی نباشد، موجب لطمه‌زدن به شما می‌شود. بخصوص با کاهش مصرف چربی و شیرینی‌جات و افزایش مصرف غذاهای فیبردار به همراه ورزش به این هدف خواهید رسید.
▪ الکل:
مطالعات نشان داده که الکل می‌تواند موجب افزایش فشار خون شود.
▪ حساسیت به نمک (سدیم:)
مصرف زیاد نمک در برخی افراد فشار خون را افزایش می‌دهد، بنابراین افرادی که مبتلا به فشار خون بالا می‌شوند، باید رژیم غذایی کم نمک را رعایت نمایند.
▪ قرص‌های ضد بارداری:
شیوع فشار خون در زنانی که از این گونه قرص‌ها استفاده می‌کنند، بیشتر است. خانم‌هایی که علاوه بر مصرف چنین قرص‌هایی سیگار هم می‌کشند، خطر ایجاد فشار خون بالا در آنها چندین برابر افزایش می‌یابد. اگر علاوه بر استفاده از قرص‌های ضد بارداری، خانمی دچار چاقی بوده یا سابقه فشار خون بالا در دوران بارداری، سابقه خانوادگی فشار خون بالا یا بیماری خفیف کلیوی داشته باشد،‌خطر ایجاد فشار خون بالا افزایش می‌یابد.
▪ زندگی بدون تحرک:
زندگی بدون فعالیت موجب چاقی می‌شود که خود عامل مهمی در ایجاد فشار خون بالا می‌باشد. ورزش منظم علاوه بر کنترل وزن، موجب کاهش اضطراب نیز می‌شود.
▪ آیا می‌توانید بگویید عوامل فشار خون بالا چیست؟
ـ دقیقا خیر، زیرا فشار خون بالا در بسیاری از موارد فاقد هرگونه علامت است. در حقیقت بسیاری افراد مدتها دچار فشار خون بالا هستند بدون اینکه از آن آگاهی داشته باشند، بنابراین یکی از علل خطرناک بودن فشار خون بالا همین مسئله است. تنها راهی که می‌توان به بالا بودن فشار خون پی برد، اندازه‌گیری آن است. بنابراین پزشک یا افراد مجرب دیگر باید فشار خون شما را حداقل یک بار در سال اندازه‌گیری نمایند.
▪ چگونه فشار خون بالا به بدن آسیب می‌رساند؟
ـ فشار خون بالا در صورت عدم کنترل قادر است از راههای مختلف به بدن شما آسیب برساند که یکی از اثرات عمده آن با افزایش بار اضافی بر قلب و شریان‌ها می‌باشد زیرا از آنجا که قلب مجبور به انجام کار سخت‌تر از مقدار طبیعی برای مدت طولانی می‌باشد، بنابراین به تدریج بزرگ می‌شود. قلبی که مختصری بزرگ شده، ممکن است عملکردی طبیعی داشته باشد ولی اگر به صورتی بارز بزرگ شود، ممکن است به سختی بتواند نیازهای بدن را پاسخگو باشد که به این وضعیت نارسایی قلبی می‌گویند.هر چه سن افزایش می‌یابد، شریان‌ها و شاخه‌های کوچکتر آنها (آرتریولها) سخت‌تر شده، قابلیت اتساع آنها کمتر می‌شود. البته چنین حالتی به تدریج در همه انسان‌ها ایجاد می‌شود (بدون در نظر گرفتن فشار خون بالا) اما داشتن فشارخون بالا روند پیشرفت این پدیده را تسریع می‌کند.
احتمال حملات سکته مغزی نیز با وجود فشار خون بالا افزایش می‌یابد. همچنین فشار خون بالای کنترل نشده قادر است به کلیه‌ها آسیب برساند.
اگر چه فشار خون بالای اولیه درمان قطعی ندارد، ولی می‌توان آن را کنترل نمود و از عوارض آن پیشگیری کرد یا آنها را کاهش داد مشروط بر اینکه زود درمان شده، به طور مداوم تحت کنترل قرار گیرد. اگر مبتلا به فشار خون بالا هستید، به توصیه‌های پزشک عمل کرده در صورت تجویز دارو به طور مرتب آنها را مصرف نمایید.
بدانید که نباید فشار خون بالا را ساده گرفت. آمار نشان داده که به طور متوسط احتمال ایجاد بیماری عروق کرونر قلب در افرادبا فشار بالای کنترل نشده، سه برابر، احتمال نارسایی احتقانی قلب شش برابر و احتمال سکته مغزی حدود هفت برابر بیشتر از افراد با فشار خون بالای کنترل شده است و بنابراین تکرار می‌کنیم “اگر شما فشار خون بالا دارید، به توصیه‌های پزشکی عمل کرده و در صورت تجویز دارو، آنها را منظم مصرف نمایید.”
▪ با فشار خون بالا چه می‌توان کرد؟
ـ اکثر شیوه‌های درمانی در مورد فشار خون بالا به صورت ترکیبی از رژیم غذایی، ورزش و دارو می‌باشند.
▪ رژیم غذایی:
آمارنشان می‌دهد بسیاری از مردم که فشار خون بالا دارند، چاق نیز هستند. اگر وزن شما از میزان مطلوب بیشتر است، باید مصرف کالری را کاهش داده، وزنتان را کم کنید. پزشک می‌تواند رژیم مناسب را به شما توصیه نماید.
اگر رژیم غذایی به شما داده شد، به طور جدی آن را پیگیری و به آن عمل نمایید. غالبا با کاهش وزن، فشار خون به طور خود به خود پایین خواهد آمد. چاق بودن یک خطر کلی برای سلامتی است بنابراین با کاهش وزن نه تنها به کنترل فشار خونتان کمک می‌کنید، بلکه به دیگر جنبه‌های سلامتی خود نیز کمک خواهید کرد. گاهی کاهش مصرف سدیم (نمک) می‌تواند به کاهش فشار خون کمک نماید.
لذا پزشک ممکن است یک رژیم غذایی با محدودیت نمک به شما توصیه کند.
این بدان معنی است که باید از مصرف غذاهای شور خودداری نموده، مقدار نمک مصرفی را در طبخ غذاها و در سر سفره‌ها کاهش دهید و با مطالعه برچسب‌های روی غذا به میزان سدیم (نمک) موجود در آنها پی ببرید. با تجربه کردن موادی مثل سرکه، آبلیمو، گلپر، ادویه، سبزیجات معطر و برخی چاشنی‌های دیگر شما می‌توانید هنوز هم از غذاهای مورد علاقه خود لذت ببرید.
نکته مهمی که درمورد رژیم غذایی باید به خاطر داشته باشید، این است که رژیم‌ها باید توسط پزشک به شما توصیه شود و بعد از توصیه طبیب به طور جدی به آن عمل نمایید.
▪ ورزش و تفریح:
داشتن فشار خون بالا به این معنی نیست که شما علیل و ناتوان هستید، در حقیقت بیشتر افرادی که باید فشار خونشان کنترل شود به فعالیت‌های عادی خود ادامه می‌دهند.
از اینکه فعال باشید، نترسید. ورزش باید بخشی از برنامه روزانه شما باشد. با این کار وزن خود را نیز کاهش داده، آن را در یک حد مطلوب حفظ خواهید کرد. پزشک می‌تواند بهترین برنامه ورزش را به شما توصیه نماید اما غالبا هر ورزشی که برای شما لذتبخش است و آن را به طور منظم انجام می‌دهید، احتمالا مناسب خواهد بود.
▪ دارو:
در برخی افراد، کاهش وزن، محدودیت نمک و دیگر تغییرات در میزان فعالیت و ورزش هم نمی‌تواند فشار خون را تا حد مطلوب کاهش دهند. در صورت چنین وضعیتی برای کنترل فشار خون نیاز به دارو می‌باشد. برخی از این داروها از طریق دفع آب و سدیم (نمک) و برخی دیگر با گشاده کردن عروق و جلوگیری از انقباض شریان‌ها فشار خون را کاهش می‌دهند.
در بیشتر فشار خون‌های اولیه، دارو فشار خون را کاهش خواهد داد. البته پاسخ هر فرد به دارو متفاوت است. لذا در صورتی که شما نیاز به دارو دارید، ممکن است مدت زمانی لازم باشد تا پزشک با تجویز داروهای مختلف بهترین راه را برای کنترل فشار خون شما بیابد.
▪ چگونه می‌توانید به خودتان کمک کنید؟
برای موفقیت درمان فشار خون به یک همکاری دسته جمعی نیاز است. لذا شما و پزشکتان با همکاری یکدیگر این کار را عملی سازید. در این میان شما مهمترین نقش را جهت کنترل فشار خونتان دارید. شما می‌توانید با انجام موارد زیر به خودتان کمک کنید.
۱) با پزشکتان در تماس مرتب باشید تا بتوانید فشار خونتان را تحت کنترل داشته باشید.
۲) اگر پزشک دارویی را تجویز نمود، طبق دستور عمل نمایید. اگر احساس ناراحتی بعداز تجویز دارو کردید، آن را به پزشکتان اطلاع دهید. این اطلاعات به پزشک در تنظیم دارو و جلوگیری از بروز عوارض جانبی داروها کمک می‌کند.
۳) به توصیه‌های پزشکی در مورد رژیم غذایی و ورزش عمل نمایید.
۴) به خاطر داشته باشید مادامی که شما با تیم مراقبت و سلامتی خود همکاری می‌نمایید، قادر خواهید بود فشار خونتان را کنترل نمایید.
متاسفانه فشار خون بالا بیماری است که در تمام طول عمر وجود داشته، نمی‌تواند کاملا درمان شود اما مایوس نباشید زیرا معمولا می‌توان آن را تحت کنترل قرار داد.زمانی که یک برنامه درمانی را شروع کردید، خواهید دید که کنترل فشار خون شما آسان‌تر از آن است که فکر می‌کردید. با کنترل فشار خون بالا خطر بروز بیماری‌هایی مثل سکته مغزی، سکته قلبی و بیماری کلیوی را در خود کاهش خواهید داد.

دکتر سید صمد آقامیری

منبع : روزنامه رسالت