آدم گم شده بود

● نگاهی به مجموعه داستان «حوا در خیابان» اثر فرزانه کرم پور
مجموعه داستان «حوا در خیابان»، فارغ از آنکه بدانیم جدیدترین مجموعه داستان چه کسی است و در قیاس با آثار پیشین نویسنده اش حرکتی رو به جلو به حساب می آید یا نوعی عقب گرد، توانایی فوق العاده یی در جذب مخاطب دارد.
اینکه نویسنده یی بتواند در تعدادی از داستان هایش با دست مایه قرار دادن یک موضوع خاص و حاشیه هایش، نه تنها در ورطه ابتذال نیفتد و از برخی تنگناها- البته نه تمام و کمال- به سلامت بگذرد، که برای مخاطب نیز حکم صفحات حوادث روزنامه های زرد را نیابد، به خودی خود می تواند نشان دهنده موفقیت نسبی نویسنده در برخورد با یک موضوع گسترده، جذاب و در عین حال خطرناک باشد.
فرزانه کرم پور پیش از این در داستان های کوتاهش نشان داده است که توانایی غیرقابل انکاری در فضاسازی، ارائه تصویرهای گویا از موقعیت های پیچیده و انتخاب درست بزنگاه های داستانی دارد. در مقابل مخاطب آثار کرم پور در این سال ها فهمیده است که در جهان داستانی کرم پور شخصیت پردازی و کنکاش در درون شخصیت های داستانی و یافتن لایه هایی از روان شناسی و حتی جامعه شناسی آنچنان که موقعیت داستانی و جزئیاتش اهمیت دارند، مورد توجه قرار نمی گیرند.
از ویژگی های داستان های کرم پور یکی این است که نویسنده از پرگویی و پراکنده گویی خودداری می کند، به بازی های فرمی و زبانی علاقه یی ندارد و داستان هایش معمولاً اگر نه خطی و منظم اما روشن و صریح اند و در جهت گیج کردن خواننده پیش نمی روند. داستان های این مجموعه اغلب یک لایه اند و کم پیش می آید که کنکاش ذهنی خواننده منجر به پدیدار شدن لایه های تازه یی در داستان بشود.
کرم پور در داستان هایش از وارد شدن به روابط آدم ها و نمایش عمق و چگونگی آن پرهیز می کند، در استفاده از دیالوگ در داستان هایش خست به خرج می دهد و داستان هایش اصولاً دیالوگ محور و شخصیت محور نیستند و بر پایه تصاویر دقیق و موقعیت های جذاب و تکان دهنده بنا شده اند. با این حال گاه- و شاید تنها در داستان بسیار موفق «راهرو»- در کنار موقعیت داستانی، شخصیت های داستانش را نیز همپای دیگر عناصر داستان می پروراند.
دلبستگی نویسنده به راوی دانای کل و همچنین نظرگاه عینی و ساختن صحنه داستان و ذکر و توصیف دقیق جزئیات را در مجموعه های پیشین کرم پور هم دیده ایم و ترکیبش با فضاهای رئال و حتی سوررئال را؛ گرچه به کارگرفتن چنین شیوه یی و لحن خونسرد راوی و نگاه خنثی دوربین - خاصه در این مجموعه و مضامین خاصش- «حوا در خیابان» را به سلامت از مرز میان پاورقی نویسی و ادبیات متعالی می گذراند، اما افراط در به کارگیری این نظرگاه و در کنارش خالی کردن داستان از روح و حس، داستان هایی مکانیکی و فضاهایی به غایت سرد و بی روح را پدید می آورد که می تواند هر داستانی- حتی داستان هایی که از غنای تکنیکی بهره می برند- را محکوم به شکست کند.
شاید زبانی صمیمی تر، یا حتی آنچنان که در «راهرو» می بینیم، کمی شاعرانگی پنهان و طنازی بتواند فضاهای ماندگارتری را در ذهن خواننده بسازد، شاید... تمام داستان های این مجموعه، حتی سوررئال ترین شان، مثلاً داستان «کوچه پر از آفتاب»، مانند بیشتر داستان هایی که تا امروز از کرم پور خوانده ایم نمایانگر دغدغه های اجتماعی نویسنده و نگاه خاص او به اجتماع هستند.
با این حال من داستان های این مجموعه را به دو بخش تقسیم می کنم و طبیعی است، آنچنان که در چند خط اول گفتم، معیار تقسیم بندی ام پرداختن یا نپرداختن به مضمون زنان ویژه باشد.اگر پذیرفته باشیم که نویسندگان ما - غالباً مردان و تا حدی هم زنان- در تمامی این سال ها مدام در حال تکرار شخصیت های خاصی از زنان در آثارشان بوده اند و کمتر برخورده ایم با نویسنده یی که چنین قالب از پیش تعیین شده یی را بشکند و تصویری فراتر از این دو به ما بدهد، بی شک زنان داستان های «حوا در خیابان» برایمان تازگی خواهند داشت.
با این حال در داستان های این مجموعه این بار مردان جایگزین زنان فوق شده اند (از منظری کلی و با در نظر گرفتن محدودیت ها البته) و نگاه نویسنده به شخصیت های مرد و دسته بندی شان حد وسط و تازه یی ندارد و دربرگیرنده همان کلیشه های معمول است.
اشکالی اگر به نویسنده وارد باشد به باورم در این حوزه است و متهم کردن نویسنده به داشتن نگاه خصمانه و یک سویه به مردان و واردکردنش در بازی ها و شوخی های فمینیستی بیشتر از آنکه منطقی و باورپذیر به نظر آید نشان دهنده عدم درک داستان هایی است که راوی دردهای زنانی است که مشخصاً از مردان ضربه خورده اند و در برزخی طولانی و تمام نشدنی گرفتار شده اند (مانند پنج داستان اول مجموعه که مضمونی خاص دارند).
این حق طبیعی - و البته مسلم،- نویسنده است که نوع نگرشش به شخصیت های مرد و زن داستان هایش را خود انتخاب کند و دوره بحث های مرتبط با ادبیات مردانه و زنانه - به آن شکل سنتی و با نگاهی صرفاً جنسیتی- مدت ها است که سرآمده است؛ گرچه چندان هم غیرطبیعی نیست اگر خواننده یی در پایان- و مثلاً بعد از خواندن داستان«لحظه»- از خودش بپرسد که؛ واقعاً این مردها چرا این قدر عصبی اند؟، داستان های مجموعه «حوا در خیابان» تفاوت های چشمگیری -چه در ساختار و چه در درون مایه- با داستان های پیشین کرم پور دارند.
کرم پور همچنان در انتخاب مضامین تازه و پرکشش موفق است؛ از نظر ساختار نیز «حوا در خیابان» گرچه در ظاهر تفاوت چندانی با داستان های پیشین نویسنده اش ندارد، اما کرم پور برخلاف گذشته تلاش کرده است تا در این مجموعه ذکر دقیق جزئیات، فضاسازی های موفق و تصاویر متعدد، میان روایت و خواننده فاصله نیندازد و روح اثر را از بین نبرد.

پدرام رضایی زاده

منبع : روزنامه اعتماد