ضرورت ایجاد بازار سرمایه اسلامی

همایش بین المللی سازمان جهانی تجارت و چالشهای جهانی شدن در كشورهای مسلمان با شعار «به سوی جهانی شدنی عادلانه» روزهای ۱۲ و ۱۳ آذرماه به همت مركز ملی مطالعات جهانی شدن، وزارت بازرگانی و چند نهاد ایرانی و مالزیایی دیگر در مركز همایشهای بین المللی صداوسیما برگزار شد.
دكتر «محمد نهاوندیان» رئیس مركز مطالعات جهانی شدن، در ابتدای این همایش از اهمیت عدالت در سطوح داخلی كشورها سخن گفت و افزود: عدالت پیش شرط رقابت است و ایجاد فضای رقابتی پیش شرط عدالت محسوب می شود. در این مسیر دولتها، باید با توانمندسازی، ایجاد ثبات، با توزیع و نهادسازی، فضای یك رقابت عادلانه را در داخل كشورهایشان فراهم سازند. البته برای ایران كه هنوز انتقال برخی از نهادها صورت نگرفته است دولت باید بیشترین هم‌ خود را بر نهادسازی قرار دهد.
نهاوندیان در ادامه گفت: جهانی شدن به معنای قبول همه چیز نیست، ولی از سوی دیگر انزوا هم به سود كشورهای اسلامی نخواهدبود. پس آنها باید با تسلط بر قاعده‌مندیهای موجود، از فرصتها بهره ببرند.
● ضعف مناسبات منطقه ای
در ادامه این همایش دكتر «سیدمسعود میركاظمی»، وزیر بازرگانی، گفت: كشورهای اسلامی بیشترین مبادلات را با كشورهای غربی انجام می دهند ولی در این میان نباید از اهمیت مبادلات و مناسبات منطقه ای غافل شوند. میركاظمی افزود: آمار رشد تولید ناخالص ملی در كشورهای اسلامی در سالهای دهه ۹۰، پایین تر از نرخ رشد تجارت بوده است و این آمار از تلاش بنگاههای تجاری برای جهانی شدن حكایت می كند.
وزیر بازرگانی در ادامه سخنانش بار دیگر بر اهمیت موافقت‌نامه ها و ترتیبات منطقه ای تاكید كرد و عنوان كرد كه كشوری مثل چین تمام موفقیت خود را مدیون سازمان تجارت جهانی نیست، بلكه مناسبات منطقه ای و اصلاحاتی كه در بنگاههای اقتصادی خود به وجود آورده است در این امر دخیل بوده اند. وی گفت: مناسبات ضعیف منطقه‌ای و اینكه كشورهای اسلامی تمایل چندانی به توسعه روابط از خود نشان نمی دهند و تعامل بیشتر كشورهای اسلامی با كشورهای غیراسلامی، باعث نگرانیهای برای آینده است.
میركاظمی در ادامه چنین عنوان كرد كه عضویت بعضی كشورهای اسلامی در سازمان تجارت جهانی و عضو نبودن بعضی از دیگر كشورها، كشورهای اسلامی را در رسیدن به توافقات مهم و نتیجه‌ساز و تاثیرگذار بازمی دارد. پس گام اول باید ایجاد زیرساختهای توافق بین این كشورها باشد.
وزیر بازرگانی همچنین نداشتن بعضی از فاكتورهای جهانی شدن در بنگاههای اقتصادی كشورهای مسلمان ازجمله كیفیت ضعیف تولیدات و بازاریابی را سدی پیش‌روی جهانی شدن تجارت كشورهای مسلمان دانست.
● نشستهای علمی
این همایش، ۱۴ نشست تخصصی داشت كه در آنها درباره موضوعاتی نظیر جهانی شدن و نتایج آن برای كشورهای مسلمان، چندجانبه گرایی و منطقه گرایی، روند مذاكرات جهانی شدن، نقش شركتهای فراملیتی و صنایع كوچك و متوسط در این روند، حقوق، مالكیت فكری و نقش بازار سرمایه اسلامی در فرایند جهانی شدن بحث شد.
دكتر حسین عسگری، استاد دانشگاه جرج واشنگتن كانادا، در مقاله ای كه توسط دكتر ابراهیم گرجی ارائه شد، خاطرنشان كرد كه ورود به سازمان تجارت جهانی و اثرات مثبت آن، بسیار مطابق با تعالیم اسلامی ازجمله مساوات، عدالت و اشتغالزایی است. كشورهای اسلامی برای حفظ كردن هویت اسلامی و فایده بردن از جهانی شدن، به چند نهاد كاركردی و سیاستهای اقتصادی و اجتماعی بهتر سازمان یافته احتیاج دارند. ازجمله این سیاستها واگذاری بهترین فعالیتهای اقتصادی به بخش خصوصی است تا زمینه اشتغالزایی، فراهم شود.
عسگری در مقاله اش چنین عنوان كرده است كه كشورهای اسلامی برای سودبردن از جهانی شدن باید چهار سیاست كلی را دنبال كنند:
۱) تسریع روند خصوصی سازی و واگذاری سودآورترین فعالیتها به بخش خصوصی
۲) تقویت سیستم‌های مالیاتی
۳) انعطاف پذیرتر كردن بازارها و
۴) زیربناسازی برای تمام عرصه های جهانی شدن
● اهمیت بخش خدمات
مینا مشایخی، رئیس بخش دیپلماسی تجاری آنكتاد، از اثرات گات در كشورهای مسلمان سخن گفت. او ابتدا بر اهمیت بخش خدمات در عرصه تجارت جهانی تاكید كرد و گفت: ۲۰ درصد تجارت جهانی دراختیار تجارت خدمات است و ۶۰ درصد سرمایه گذاریهای خارجی، در بخش خدمات صورت می گیرد. پس كشورهای اسلامی باید با رویكرد خصوصی سازی و تقویت این بخش، نگاه خود را به خدمات عوض كنند.
مینا مشایخی افزود: در كشورهای اسلامی الگوی یگانه ای درباره پیوستن كشورها به سازمان تجارت جهانی وجود ندارد. درحالی كه بعضی كشورها به گات پیوسته اند، بعضی دیگر مثل ایران، آذربایجان، عراق و قزاقستان درحال پیوستن هستند. پس نمی توان به طوركلی تاثیرات گات را در كشورهای مسلمان تعیین كرد. رئیس بخش دیپلماسی تجاری آنكتاد چنین عنوان كرد كه اگر كشورهای اسلامی ظرفیتهای لازم را ایجاد نكنند، پیوستن به گات برایشان هیچ منفعتی نخواهد داشت. هر كشوری باید اساس اقتصادی خود را تحلیل كند و آنگاه بسنجد كه آیا پیوستن به گات برای او سود خواهد داشت یا نه؟
● قلب گرم و مغز سرد
در یكی از نشست‌ها، دكتر سیدجعفر مرعشی، عضو مركز ملی مطالعات جهانی شدن، نقش شركتهای فراملیتی و صنایع كوچك و متوسط (SME) را در كشورهای مسلمان بررسی كرد. مرعشی گفت: همكاری با شركتهای فراملیتی به چند دلیل ضرورت دارد. این شركتها دارای سرمایه های فراوان، منابع فنی خوب و دسترسی گسترده جهانی هستند و نقش آنها در تجارت امروز به دلیل كنترل سرمایه های اقتصادی دیگر كشورها بسیار پررنگ شده است.
مرعشی افزود: جهانی شدن با از میان بردن موانع تجارت، به شركتهای فراملیتی اجازه داده است كه در كشورهای مختلف سرمایه گذاری كنند و در این میان كشورهای مسلمان برای توسعه و بارور ساختن ظرفیتهای بالقوه خود، می باید به همكاری با شركتهای فراملیتی به عنوان یكی از عوامل رشددهنده توجه كنند. مرعشی تاكید كرد كه همكاری با شركتهای فراملیتی در چند بعد كلی، مثل ایجاد اشتغال، ارتقای بهره وری، انتقال مهارت و افزایش صادرات به سود كشورهای مسلمان است. همچنین ورود كشورهای فراملیتی در برنامه های توسعه ای، باعث تقویت بخش خصوصی، رشد اقتصادی و سلامت اقتصادی خواهدشد.
آنچه در این میان مرعشی بر آن تاكید كرد موضوع سلامت اقتصادی بود كه آن را معضل اقتصاد ایران دانست و ورود شركتهای فراملیتی را كمكی برای بازیابی این سلامت عنوان كرد.
عضو مركز ملی مطالعات جهانی شدن، همكاری با شركتهای فراملیتی را سراسر منفعت ندانست و چهار پتانسیل منفی در این همكاریها را چنین برشمرد: ناهم‌سنگی اقتصادی به این معنی كه ۲۹ درصد از قدرتهای اقتصادی دنیا شركتهای فراملیتی هستند. مورد بعدی، مشكلات حاشیه‌ای چنین همكاریهایی است كه وابستگی سیاسی و اقتصادی به این شركتها می تواند آثار زبانبار برای كشور میزبان داشته باشد.
مشكل سوم، خروج ناخواسته این شركتها و بیرون بردن آورده های خود است كه ضربه سنگینی به اقتصاد میزبان وارد می كند. مشكل آخر كه بسیار موردتاكید دولتهاست، تخریب صنعت داخلی كشورهاست كه ورود چنین رقبای قدرتمندی می تواند این اثر مخرب را داشته باشد.
مرعشی در ادامه باز بر همكاری با شركتهای فراملیتی تاكید كرد و گفت: با وجود این مشكلات، از آنجا كه شركتهای فراملیتی سودآوری خود را دنبال می كنند، باز برقراری رابطه با آنها به سود كشورها خواهدبود. ولی در این میان باید بهترین راه همكاری را یافت.
او شكلهای همكاری را چنین برشمرد:
۱) وظیفه ای
۲) سرمایه‌گذاری مشترك
۳) چندشریكی
۴) كنسرسیوم
۵) سازمان شبكه ای.
مرعشی گفت: ما به «قلبی گرم» و «مغزی سرد» نیاز داریم. قلب گرم نماد میل به همكاری و مغز سرد نمود محاسبه‌گری است.
وی افزود: یك روش سریع و منعطف برای دستیابی به منابع و مهارتهای دیگر شركتها، بهره گیری از همكاریهای استراتژیك است. همكاریهای استراتژیك عبارت است از پیوندهای طراحی شده بین شركتها، برای دستیابی به اهداف اقتصادی، سریع‌تر از وضعیتی كه هر شركت به تنهایی می تواند انجام دهد.
● بزرگی در اندیشه
مرعشی در ادامه سوالی مطرح كرد كه چگونه می توان با شركتهای فراملیتی با این حجم سرمایه، مهارت و منابع همكاری كرد؟ او در پاسخ گفت كه بزرگی به اندیشه و گستره عقلانیتی است كه باعث شود كه ما فراتر از مغز محدود خود بنگریم. در این صورت از قدرت سرمایه ای و مهارتی این كشورها نخواهیم ترسید، زیرا ما نیز به یك ابزار قدرتمند كه همانا عقلانیت ماست، مجهز هستیم.
دكتر مرعشی ریسك و هزینه های همكاری با چنین شركتهایی را در چهار مورد برشمرد. نخستین مورد، ظهور عدم انطباق بین شركاست. او گفت: باید پذیرفت كه ذهنیت جامعه ما براساس اهداف كوتاه‌مدت شكل گرفته است و این مایه تأسف است. ما باید افقهای دور را ببینیم و با هركسی متناسب با خودش رفتار كنیم. ریسك دوم، نشت دانش یا مهارت است كه آیا شركتهای بزرگ حاضرند دانش و مهارت خود را دراختیار ما بگذارند؟ ریسك وابستگی هم ازجمله این خطرهاست كه البته اگر ما اصل ابتكار را رعایت كنیم، هرگز وابسته نخواهیم شد.
موردآخر، هزینه های كنترل استراتژیك و ازجمله آنها هزینه های هماهنگی، تعهد، انعطاف پذیری، یادگیری و هزینه‌های تعارضات فرهنگی است كه موردآخر بسیار قابل تأمل می نماید.
مرعشی در پایان بر تفاهم در اصول اخلاقی كسب و كار تاكید كرد و گفت: كشورهای اسلامی می توانند، خود الگویی برای اخلاق كسب و كار باشند.
● بازار سرمایه اسلامی
جهان اسلام، با چالشهای فراوانی در روند جهانی شدن روبروست. ولی بخشی از این چالشها با همكاری كشورهای اسلامی در ایجاد یك بازار سرمایه اسلامی و اعتماد متقابل در تشكیل چنین بازاری رفع خواهدشد.
دكتر خالد ابراهیم، رئیس صندوق مالی مالزی با بیان اهمیت این همكاریهای مالی خاطرنشان كرد كه درحال حاضر ۲۷۰ موسسه مالی اسلامی با ۲۵۶ میلیارد دلار سرمایه در جهان مشغول به فعالیت هستند و شركتهای اسلامی باید بیش از هر زمان در پیدا كردن راهی برای ایجاد سازمانهای فراملیتی اسلامی و صندوقهای اسلامی برای سرمایه‌گذاری تلاش كنند. او گفت: یك پیشنهاد، تشكیل بانك مشترك اسلامی است كه در آن شركتهای بزرگ كشورهای مسلمان، می توانند یك درصد و یا حتی كمتر از سرمایه های خود را در این بانك سپرده‌گذاری كنند. این بانك هم تلاش می كند كه به گسترش بنگاههای فراملی اسلامی و رویایی با چالشهای سرمایه‌ای ناشی از جهانی شدن، در كشورهای مسلمان بپردازد.
● راه ناگزیر
آنچه از برآیند سخنرانیها و مقالات ارائه شده در این همایش برمی آمد، تاكید بر این نكته بود كه از آنجا كه كشورهای اسلامی ناگزیر به پذیرفتن اصول تجارت جهانی هستند، باید پیش از آن، هرچه زودتر زیرساختهای این حركت را در كشورهای خود مهیا سازند تا عواقب ناگوار جهانی شدن در ابعاد مختلف دامن آنها را نگیرد. از دیگر محورهای موردتایید در همایش، لزوم منطقه گرایی و تعامل بیشتر منطقه ای بین كشورهای مسلمان بود كه نتایج مثبت این منطقه گرایی می تواند كشورها را در مسیر چندجانبه گرایی یاری كند.
همایش بین المللی سازمان جهانی تجارت و چالشهای جهانی شدن در كشورهای مسلمان، پس از دو روز با برگزاری نشستهای علمی و سخنرانیهای اختتامیه پایان یافت.

منبع : ماهنامه تدبیر