آغازگر حرکتی نو در حوزه های علمیه

علامه مرحوم علی دوانی چهره ای علمی، شاخص و شناخته شده بود. از سویی ویژگی های علمی خاصی در كار ایشان هست و از سویی دیگر به عنوان عالم و مبلغی دینی شناخته شده است . از نظر علمی شخصیتی متتبع بود. تتبع، كنكاش و واكاوی دقیق برای رسیدن به شناختی عمیق، یكی از ویژگی های ممتاز ایشان بود.
در زندگی ایشان و در كتاب «نقد عمر» این ویژگی ها را می توان دریافت. این كه ایشان در نخستین و دومین تحقیق و تألیفش در سنین زیر ۳۰ سال مورد تشویق و تأیید بزرگان اهل علم قرار می گیرد بیانگر توان و نبوغ علمی ایشان است.
وقتی محققان دانشگاهی تحقیق در مورد زندگی جلال الدین دوانی را به عنوان یك كار برجسته علمی به اهل دانشگاه و دانشجویان و پژوهندگان معرفی می كنند و عالمی بسیار برجسته و اهل دقت مثل مرحوم شهید مطهری(ره) به خاطر چنین تألیفی نویسنده را با القاب و الفاظ دقیق علمی و با فضل و كمال و دانش وصف می كند و شخصیتی مانند علامه طباطبایی بر آن تقریظ می نویسد، نشان می دهد كه یك جوان اهل تحقیق به چه معنا و به چه حد از دقت، عمق و قدرت تتبع دست یافته و این از كارهای اولیه ایشان است. معمولاً این جایگاه برای كارهای آخر یك نویسنده و اهل تحقیق معنا دارد، ولی در نخستین تحقیق، به دست آوردن چنین جایگاهی نشان عمق كار است.
در حالی كه در آن روز روش تحقیق متعارف امروزی مطرح نبوده و آموزش های نویسندگی و انجمن تحقیقات جدید و نوین، به صورت آموزشی مرسوم نبوده است. هر چند بی تردید تحقیقاتی عمیق در حوزه های ما وجود داشته و تحقیقات و تتبعات با ویژگی خاصی و شكل خاصی در فقه و رجال و در حدیث وجود داشته كه از منابع بسیار تحقیقی و علمی است، اما در عین حال این تحقیقات به روش جدید و با زبان و نگارش ادبیات فارسی و روان و شكل تحقیقاتی كه امروز عموم مردم و طبقات بتوانند از آن استفاده كنند، یك ابتكار بوده است.
دومین اثر تحقیقی استاد دوانی زندگینامه استاد كل وحید بهبهانی است. گویی ایشان می داند كه روی چه محور و چه موضوعی كار بكنند تا اثرگذار بر تحولات فكری و فرهنگی حوزه ها باشد؛ به همین خاطر یك چهره مؤثر در تحولات علمی و بنیانگذار یك مكتب نوین علمی اصولی در حوزه های علمی را انتخاب می كنند تا در آن موضوع تحقیق نمایند و یك كار جدیدی را انجام بدهند و این خود ابتكار و نبوغی دیگر است.
چنین تحقیق و تألیفی با آن جامعیتی كه داشته، مورد تكریم و تمجید شخصیت بی نظیر حوزه های شیعه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(ره) قرار می گیرد كه اینها نشان از خط علمی جوان فاضلی دارد كه ریشه كارش را از حوزه های علمی اسلامی گرفته است و ابتكار و خلاقیت و نوآوری را از خودش به آن منضم كرده و در حال خلق آثاری جدید با نگاهی جدید و فضایی جدید است كه همه گروه ها و طبقات می توانند از آن استفاده كنند.
با امثال این تتبع و دقت توأم با ابتكار و همراه با نوآوری و توأم با ادبیات جدید است كه تحول جدیدی در ادبیات پیشین حوزه پدید آمد. وقتی آثار مرحوم مطهری، بزرگان و اهل فضل و دیگرانی كه معارف اسلامی را به زبان فارسی نشر دادند را می بینیم و آنها را با آن دهه ها مقایسه می كنیم، خواهیم دید این حركت، حركتی جدید است. یك نوآوری و یك حركت جدید و انقلابی جدید در ترویج معارف اسلامی بوده است. از مبتكرین و بنیانگذاران این حركت اگر چند نفر انگشت شمار باید شمرد یك نفر مرحوم آیت الله علی دوانی بوده است.
در بدو تأسیس مجله مكتب اسلام هم از این سنخ تألیفات داشتند كه به آثار متنوع دیگری منجر شد، كه خلق این آثار تا آخرین روز حیات ایشان و شاید بتوانم بگویم تا آخرین دقایق زندگی ایشان ادامه پیدا كرد. قلمی كه بیش از ۵۵ سال نگارش مستمر هیچ وقت از حركت بازنایستاد. پركاری از ویژگی های ممتاز ایشان بود. من شاهد تألیف دو جلد از آثار گرانقدر ایشان در حوزه مفاخر اسلامی مربوط به علامه مجلسی(ره) بودم. زمانی كه این دو اثر تألیف می شد، ایشان همه كتاب ها و نوشته هایش در یك اتاق جمع بود و در شرایط سختی، خانه را فروخته بود و صاحب خانه در حال تحویل خانه بود.
با سختی ها و فشارها و استرس های روحی مختلف كه وجود داشت، در این شرایط بسیار سخت، لاینقطع نه تنها این كار را دنبال می كرد، بلكه در نهایت این تألیف را به بهترین شكل تحویل داد. اثر دیگری را كه من شاهد بودم در فضای بسیار سختی نگارش پیدا كرد، كتاب ارزنده «نقد عمر» بود كه در سنگین ترین شرایط روحی در مورد بیماری همسر گرانقدر ایشان ـ كه خداوند ایشان را در رحمت واسعه خودش میهمان اولیا قرار بدهد و هر دو را بر پیامبر(ص) میهمان بگرداند ـ در شرایط بیماری سخت جسمی و منتهی به فوت ایشان در حال نوشتن و تألیف آن بود. در هر شرایطی كه در یك فضای روحی سنگین كارشان متوقف می شد بلافاصله در اولین شرایط كار را دنبال می كردند. پركاری ایشان واقعاً حركتی بی نظیر و درسی ماندنی است.

دكتر غلامحسین الهام

منبع : روزنامه ایران