رعایت اصول ارگونومی در کار با رایانه

● ارگونومی چیست؟
ارگونومی به‌عنوان رشته‌ای از علوم که به‌دست آوردن بهترین ارتباط میان انسان و محیط (کار و زندگی) هدف اصلی آن است، تعریف می‌شود. ارگونومی با ارزیابی قابلیت‌ها و محدودیت‌های انسان (بیومکانیک و آنتروپومتری)، استرس‌های کاری و محیطی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی)، نیروهای استاتیک و دینامیک روی بدن انسان (بیومکانیک)، خستگی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی) و طراحی ایستگاه کاری و ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی) سر و کار دارد. بنابراین ارگونومی از علوم بسیاری تشکیل شده است.
● نتایج به‌کارگیری اصول ارگونومی در محیط‌های کاری
▪ پیشگیری از اختلالات اسکلتی - عضلانی در بین شاغلین (مانند کمردرد، سندروم تونل کارپال یا درد شدید در مچ دست، درد ناحیه گردن، درد ناحیه زانو یا آرنج و ...)
▪ کمک به پیشگیری از حوادث شغلی
▪ افزایش میزان رضایتمندی کارکنان
▪ افزایش رفاه و آسایش کارکنان
▪ کمک به افزایش بهره‌وری در کار
▪ کمک به افزایش تولید
● کاربرد ارگونومی در کار با کامپیوتر
طی چند سال اخیر تولیدکنندگان کامپیوتر و تجهیزات مرتبط با آن به طراحی ارگونومیک محصولات خود توجه زیادی نشان داده‌اند. تولیدکنندگان تجهیزات و وسایل کامپیوتر (مانند صفحه کلید، ماوس، میز و صندلی و...) اکنون سعی می‌کنند تا محصولات خود را مطابق با اصول ارگونومی طراحی و تولید کنند. رعایت اصول ارگونومی سبب کاهش ضایعات چشم، سردرد، کمردرد و فشار در نواحی مچ دست، شانه و گردن در اپراتورهای کامپیوتر خواهد شد.
● نحوه صحیح نشستن پشم میز رایانه
کاربرد کامپیوتر در زندگی بشر بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افراد ساعت‌های متمادی با کامپیوتر کار می‌کنند. به همین دلیل شناخت عوامل مؤثر در محیط کار با کامپیوتر اهمیت زیادی دارد وجود شرایط نامناسب در محیط کاری و عدم توجه به موارد ارگونومیکی و بهداشتی هنگام کار با کامپیوتر ممکن است در بلندمدت سبب بروز بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها شود بیشتر کاربران کامپیوتر در محیط‌های سربسته و فضاهای کوچک کار می‌کنند. کمترین ویژگی‌های یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر به قرار زیر است:
۱) وجود سیستم تهویه مطبوع
۲) نور کافی و مناسب
۳) استفاده از میز مخصوص که دارای عرض و ارتفاع استاندارد باشد.
۴) استفاده از صندلی ارگونومیک با قابلیت تنظیم ارتفاع
۵) استفاده از زیرپائی برای قرارگیری مناسب و راحت پاها
با وجود رعایت نکات فوق، باز هم امکان بروز بیماری‌های خاص برای اپراتور وجود دارد. کم‌تحرکی هنگام کار با کامپیوتر، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت و تکراری مچ دست، ممکن است سبب بروز انواع عوارض شوند.
● برای پیشگیری از این عوارض نکات ساده و مهم زیر را هنگام کار با کامپیوتر رعایت کنید.
۱) به تناوب از پشت میز کامپیوتر برخاسته و با نرمش‌های خیلی ساده، گردن، بازو، مچ دست و پاها را حرکت دهید. برای این منظور نرم‌افزار Stretch Break می‌تواند به شما کمک زیادی کند. این نرم‌افزار در مدت زمان‌هائی که از طرف خود شما مشخص می‌گردد بر روی صفحه مانیتور ظاهر شده و انواع نرمش‌ها را به شما نشان می‌دهد و شما می‌توانید به همراه آن چند دقیقه نرمش نمائید.
۲) صفحه مانیتور (صفحه نمایش) را طوری تنظیم کنید تا ستون فقرات شما به‌صورت مستقیم قرار گرفته و چشمان شما با قسمت بالائی صفحه نمایش در یک خط مستقیم قرار گیرند. این وضعیت برای چشمان شما راحتی بیشتری به همراه خواهد داشت.
۳) فاصله صفحه مانیتور تا چشمان باید بین ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر باشد.
۴) هر ۳۰ دقیقه به اشیائی که در فاصله ۶ متری قرار دارند، چند دقیقه چشم بدوزید.
۵) ارتفاع میز کامپیوتر باید بین ۶۶ تا ۷۱ سانتی‌متر باشد.
۶) ترجیحاً از یک زیر پائی استفاده نمائید و پاها را روی آن قرار دهید این وسیله به راحت بودن وضعیت پاهای شما کمک می‌کند.
۷) میز کار را طوری قرار دهید که روشنائی لامپ‌های سقف در طرفین قرار گیرد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً در برابر شما باشد خودداری کنید. در استفاده از روشنائی طبیعی نیز نباید صفحه مانیتور در برابر پنجره قرار گیرد.
۸) سطح صفحه کلید، تقریباً هم‌ارتفاع با دسته صندلی و آرنج باشد و مچ‌ها به‌طور عادی روی صفحه کلیدها قرار گیرد، به‌طوری که هنگام کار، ساعدها تقریباً موازی با افق قرار گرفته و زاویه بین مچ دست و ساعد، ۵ تا ۱۰ درجه باشد. موقعیت mouse در همان ارتفاع و فاصله نسبت به صفحه کلید است.
۹) روشنائی محل کار باید مخلوطی از نور سفید و زرد بوده (ترجیحاً از لامپ مهتابی استفاده شود) و شدت آن در حدود ۳۰۰ لوکس باشد.
۱۰) برای به حداقل رساندن فشار بر روی گردن و کمر هنگام تایپ یک نوشته یا نامه، استفاده از نگهدارنده‌های کاغذ برای قرار دادن نامه روی آن لازم است.
۱۱) برای اتاق کار، دمای ۲۳-۱۹ درجه سانتی‌گراد و رطوبت حدود ۵۰ درصد مناسب است.
۱۲) بهتر است با باز کردن درب و پنجره‌ها و یا تعبیه دستگاه تهویه، هوای اتاق به‌طور مرتب تعویض شود.
● ویژگی‌های صندلی ارگونومیک:
۱) ارتفاع صندلی باید قابل تنظیم باشد. ارتفاع صندلی، ۴۱ تا ۵۲ سانتی‌متر توصیه می‌شود.
۲) سطح نشیمنگاه صندلی باید دارای طول و عرض ۴۰ تا ۴۸ سانتی‌متر باشد برای افراد چاق صندلی‌های پهن‌تر توصیه می‌شود.
۳) ضخامت تشک در حدود ۴ تا ۵ سانتی‌متر باشد و رویه آن از جنسی باشد که اصطلاحاً بتواند تنفس کند و لبه جلو صندلی، گرد و لبه بیرونی آن، نرم باشد.
۴) زاویه پشتی با تشک صندلی، حداقل ۹۵ تا ۱۱۰ درجه باشد.
۵) عرض پشتی صندلی باید حداقل ۳۲ تا ۳۶ سانتی‌متر باشد ارتفاع پشتی صندلی را نیز بین ۵۰ تا ۸۲ سانتی‌متر توصیه می‌کند. صندلی‌ باید در قسمت قرار گرفتن گودی کمر (ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر را از پائین) دارای یک قوس محدب و در قسمت پشت دارای یک قوس مقعر باشد.
۶) صندلی‌های مورد استفاده در کار با رایانه بهتر است دسته‌دار بوده و دسته آن با ارتفاع میز کار مطابقت داشته باشد. همچنین دارای ۵ چرخ بوده و چرخان باشد. شیب کف صندلی ۵ تا ۱۵ درجه برای تمایل به جلو و ۵ درجه تمایل به عقب را امکان‌پذیر سازد.

تهیه و تدوین: نسیم صالحی
دانشجوی تربیت بدنی دانشگاه کردستان
منابع
۱) پورقاسمی، علی (۱۳۷۷). ارگونومی برای مبتدیان. انتشارات ماد.
۲) چوبینه، علیرضا و موعدی، محمد امین (۱۳۸۲). انسان، آنتروپومتری، ارگونومی و طراحی. انتشارات ماد، چاپ دوم.
۳) اینترنت.

منبع : ماهنامه علمی تحلیلی و آموزشی ورزش