تجارت الکترونیکی، مزایا و مدلها؟

هر نوع فعالیتی كه هدف تجاری داشته باشد و در یك قالب الكترونیكی انجام گیرد تجارت الكترونیك نامیده می شود. یعنی در واقع تجارتی است كه از وسایل الكترونیكی از جمله كامپیوتر برای انجام آن استفاده می شود. تجارت الكترونیك شامل بخشهای گوناگونی: مبادله الكترونیكی سهام و وجوه، مبادله الكترونیكی مطالب كالاها و خدمات نامه های الكترونیكی، طرح های تجاری، بازاریابی های مستقیم تبلیغات، قبول سفارشات و. . . را نیز در بر می گیرد. در این مقاله ما به مزایای استفاده تجارت الكترونیكی و مدلهای آن می پردازیم.
● مزایای استفاده از تجارت الكترونیكی
به طور كلی مزایای استفاده از تجارت الكترونیكی را می توان به پنج دسته تقسیم كرد كه شامل بستر ارتباطی، از بین رفتن واسطه ها، افزایش قدرت خریداران و پیدایش بازارهای جدید برای تولید كنندگان، سفارشی كردن محصولات درخواستی و خدمات پشتیبانی قوی و پیدایش موسسات اقتصادی نوپا و رقابت سراسری است.
۱) بستر مناسب اطلاعاتی و ارتباطی
یكی از امكاناتی كه اینترنت در اختیار تجارت و بازرگانی قرار می دهد اطلاعات نسبتا كامل و گسترده ای است كه در مورد هر كالا چه از نظر فنی و چه به لحاظ تجاری می توان یافت. امكانی كه در دنیای واقعی ارزش تجاری بسیار زیادی دارد اما بدون صرف هزینه و زمان زیاد به دست نمی آید. ارزش دیگر تجارت الكترونیكی آن است كه امكان ایجاد ارتباط با همه افرادی كه برای تكمیل یك فرآیند بازرگانی لازم است با آن ها تماس گرفته شود در كوتاه ترین زمان از طریق Chat,e-mail و روش های دیگر امكان پذیر است.
۲) حذف نسبی واسطه ها
حذف واسطه ها یكی دیگر از ارزشمندترین دستاوردهای تجارت الكترونیكی می باشد كه باعث كاهش بی سابقه قیمت كالاها و خدمات در جهان شده است. براساس برآوردهای انجام شده، حذف واسطه ها و ایجاد ارتباط مستقیم بین خریداران و فروشندگان بین ۱۵ تا ۵۰ درصد موجب كاهش قیمت تمام شده كالاها و خدمات برای مشتریان شده است.
۳) افزایش قدرت خریداران و پیدایش بازارهای جدید برای تولید كنندگان
ارتباط اینترنتی فرصتی را در اختیار خریداران قرار می دهد كه بتوانند با طیف گسترده ای از تولیدكنندگان در سرتاسر جهان ارتباط برقراركنند و از این طریق به تقاضای مورد نظر خود از بین پیشنهادهای مختلف برسند و در مقابل فروشندگان قدرت چانه زنی بیشتری برای كسب امتیاز و مزایای بیشتر داشته باشند. در صورتی كه در دنیای حقیقی به علت محدودیت های ناشی از فاصله جغرافیایی مشتریان چنین قدرت انتخابی ندارند.
البته این ساختار برای تولیدكنندگان هم دارای مزایا و امتیازات فراوانی است. از جمله می توان به امكان عرضه و فروش محصولات به تمام مردم جهان اشاره كرد. در واقع تجارت الكترونیكی به تولیدكنندگان امكان جهانی شدن محصولاتشان را با صرف هزینه كم (نسبت به آنچه كه در مقابل به دست می آید) می دهد. شاید جالب باشد كه بدانید به عنوان مثال، جلد پنجم كتاب داستانی هری پاتر توانسته است با استفاده از شیوه فروش آن لاین در شب اول انتشار خود، فروشی معادل یك میلیون جلد را در جهان داشته باشد. امكان وقوع چنین حادثه شیرینی برای ناشر این كتاب در دنیای حقیقی، آن هم در مدت زمانی كوتاه یا اصلا محال بود یا به امكانات گسترده مالی و تبلیغاتی و توزیع نیاز داشت كه هر سازمانی توانایی انجام آن را دارا نیست.
۴) سفارشی كردن محصولات و خدمات پشتیبانی قوی
مزیت دیگر تجارت الكترونیكی آن است كه شما قادر خواهید بود كه محصولات مورد درخواست خود را به صورت سفارش و مطلوب خود خرید كنید. به عنوان مثال ما می توانیم هنگام مراجعه به سایت شركت Dell كامپیوتر مورد درخواست خود را با همان خصوصیاتی كه مایلیم، سفارش داده و خریداری كنیم. در این فرایند روش كار شركت دل برای قبول سفارش در خواستی به این صورت است كه ابتدا امكان انتخاب و ارائه پیشنهاد در اختیار مشتری قرار می گیرد. سپس پیشنهاد مشتری با توجه به امكانات شركت مورد بررسی قرار گرفته و نهایتا مورد قبول یا عدم قبول قرار می گیرد. در صورت قبول درخواست، مراحل بعدی ثبت سفارش و دریافت مبلغ طی می شود و اعلام ارسال كالا و شیوه پیگیری محموله در مدت ارسال از طریق فرستادن e-mailهای متعدد انجام می شود. مشتری نیز به نوبه خود می تواند زمان دریافت را اعلام نماید. نهایتا مشتری می تواند با دادن اطلاعات مختلف در مورد كالاهای خریداری شده و برقراری ارتباط الكترونیكی با شركت تولیدكننده نسبت به رفع نقص كالای مورد نظر اقدام نماید.
شركت هایی كه از این طریق به فروش محصولات و خدمات خود اقدام می كنند به طور دائم از طریق روش های مختلف سریع و كم هزینه در ارتباط با مشتریان خود هستند و پشتیبانی قوی باعث ترغیب مردم به خرید از اینترنت می شود. در سال های نخست رواج شیوه الكترونیكی فروش كالا استفاده از این روش فقط برای كالای كوچك و ارزان مثل ساعت، عروسك، كتاب و لباس استفاده می شد، اما اكنون با توجه به رشد روزافزون تجارت الكترونیكی، صنایع بزرگی همچون صنعت ماشین سازی نیز به این روش رو آورده اند. مثلا با مراجعه به سایت شركت فورد می توانیم ماشین مورد درخواست خود را از نظر رنگ یا امكانات جانبی به دلخواه انتخاب كنیم.
۵) پیدایش موسسات اقتصادی نوپا و رقابت سراسری
یكی از پیامدهای تجارت الكترونیكی، ایجاد موسسات جدید اقتصادی است كه توانایی رقابت و حتی در مواردی سبقت گرفتن از شركت های كهنه كار را دارند. درحال حاضر دو نوع بازار خرید و فروش یعنی بازار سنتی و حقیقی و بازار مجازی و مبتنی بر شبكه به موازات یكدیگر عمل می كنند و هر كدام دارای قواعد تجارتی خاص خود هستند كه گاه دارای خصوصیاتی مشترك و گاه با یكدیگر متفاوت هستند. در برخی موارد كسب و كارهای نوپا توانسته اند با ایجاد سیاست های كاربردی در بازار جدید مجازی گوی رقابت را از رقبای سنتی بگیرند و بازار محصولات مختلف را تصاحب كنند. مثلا می توان به رقابت بین موسسه BarnesNoble و شركت Amazon در خرید و فروش كتاب یا موارد دیگری چون Dell در كامپیوتر و etoys در اسباب بازی اشاره كرد.
● مدل های گوناگون تجارت الكترونیكی
استفاده از اینترنت به عنوان مهمترین بستر ارتباطی در تجارت الكترونیكی همزمان با رشد روزافزون شبكه جهانی ارتباطات باعث پیدایش مدل های گوناگونی در این تجارت گردیده است. این مدل ها حاصل تعامل سه گروه اصلی از افراد یك جامعه از دیدگاه اقتصادی هستند كه عبارتند از دولت یا سازمان های وابسته (goverment) سازمان های تجاری و اقتصادی تولیدكنندگان كالا و ارائه كنندگان خدمات (business) و در نهایت مردم عادی كه خریداران نهایی كالا یا خدمات (Consumer) هستند. مدل های مختلف تجارت الكترونیكی از تعامل دوبه دوی این سه گروه اصلی حاصل می شوند.
۱) مدل B۲B
در مدل (B۲B) ارتباط بین دو یا چند سازمان موسسه اقتصادی تولید كنندگان مواد اولیه، تولیدكنندگان انواع مختلف كالای مصرفی، ارایه كنندگان انواع گوناگون خدمات و . . . موردنظر است، در واقع این مدل را به نوعی می توان توسعه یافته مدل قدیمی تر Interchange EDI (Electronic Data) دانست.(۱)
مدل B۲B دربرگیرنده همان عملیاتی است كه در EDI انجام می شد یعنی تبادل اطلاعات، داده ها ثبت سفارش، خرید و فروش و. . . همچنان وجود دارد. اما در مدل جدید فرآیند ارتباطی بسیار باز و قابل انعطاف طراحی شده طوری كه تولید كنندگان مواد اولیه، تولیدكنندگان كالاهای مختلف و فروشندگان و توزیع كنندگان بتوانند به راحتی با یكدیگر ارتباط مستقیم داشته باشند. این به معنی كاهش واسطه ها نیز هست. موضوعی كه به نوبه خود باعث كاهش قیمت ها می شود.
عوامل ذكر شده باعث گردیده است كه این مدل به عنوان اصلی ترین مدل تجارت الكترونیكی به حساب آید و طی مدت كوتاهی كه از زمان پیدایش آن می گذرد درآمد قابل توجهی را نصیب صاحبان سرمایه سازد. براساس آمارهای موجود، بازرگانان و فعالان در این عرصه توانسته اند از درآمد ۴۳ میلیارد دلاری در سال ۹۸ به ۱۳۰۰ میلیارددلار در پایان سال ۲۰۰۴ برسند.
۲) مدل های B۲C و C۲B
این دو مدل بیان كننده ارتباط متقابل بین تولیدكننده اصلی كالاهای گوناگون با استفاده كننده و خریداران نهایی این محصولات و خدمات می باشد. این روزها می توان كالاهای مختلفی از مواد اولیه صنعتی گرفته تا اتومبیل ماشین آلات صنعتی و كالاهای عمومی مانند مواد غذایی محصولات فرهنگی، گل و گیاه و اقلام كادویی را به همراه طیف وسیعی از خدمات مثل رزرو هتل، بلیت هواپیما، قطار، اتوبوس، اجاره ماشین و. . . به صورت آن لاین خریداری كرد. در این دو مدل تولیدكنندگان می توانند مصرف كنندگان نهایی محصولات خود را شناسایی كنند و محصولات خود را به صورت مستقیم به آن ها عرضه كنند (B۲C) مصرف كنندگان نیز به نوبه خود می توانند از بین تولید كنندگان آن كه شرایط مطلوبتر را دارا می باشد و از هر جهت مناسبتر است را انتخاب نمایند (C۲B) مدل های B۲C و C۲B معمولا دارای مزایایی چون خرید ارزان تر كالا نسبت به دنیای واقعی هستند. مزیت دیگر امكان ارسال كالا به مكان درخواستی خرید است.
فرق اصلی بین دو مدل B۲C وC۲B در نحوه خرید و شیوه ایجاد ارتباط بین مشتریان و تولیدكنندگان می باشد.
در مدل B۲C خریداران اطلاعات كافی در مورد كالای مورد نیازشان، شركت عرضه كننده آن و قیمت خود كالا (در دنیای حقیقی) را دارا می باشند و بیشتر به علت پایین تر بودن بهای محصول در اینترنت از این مدل برای خرید خود استفاده می كنند. اما در مدل C۲Bاطلاعات مشتری عمدتا به مشخصات كالای مورد نیازش محدود است و اطلاعات چندانی در مورد شركت های عرضه كننده آن یا قیمت های احتمالی آن ندارد. در این حالت شركت های گوناگونی در اینترنت با توجه به شرایط مشتری به او پیشنهاد ارائه می كنند و مشتری از بین این پیشنهادها هر كدام را كه برایش مناسبتر بود انتخاب می كند. به بیان دیگر در B۲C، مشتری به یك شركت تولیدكننده یا فروشنده پیشنهاد خرید را ارائه می كند، اما در مدل C۲B این شركت های عرضه كننده هستند كه به مشتری پیشنهاد فروش را ارائه می كنند.
۳) مدل C۲C
این شیوه در تجارت الكترونیك عمدتا براساس مدلی به وجود آمده است كه پیر امیدیار طراح و صاحب سایت eBay و افراد مبتكری مثل او خلق كرده اند. در مدل C۲C فروشندگان اجناس این امكان را می یابند كه در یك محیط گسترده، اجناس خود را به خریداران نهایی ارائه كنند. پیر امیدیار می گوید ایده فروش كالا از طریق وب سایت در وهله اول برای فروش شیرینی های پخته شده توسط همسرش برای توزیع در شهر لس آنجلس به ذهنش رسید. او در طرح اولیه سایت خودش از مدل B۲C استفاده كرده بود و به مرور زمان و توسعه این سایت مدل جدیدی را براساس حراج كالا و فروش اجناس دست دوم در دنیای حقیقی طراحی كرده است. امیدیار كوشید با توجه به طیف گسترده بازدیدكنندگان در اینترنت بستری را فراهم كند كه فروشندگان بتوانند كالای خود را به شیوه حراج اجناس (با شیوه ای مشابه دنیای واقعی) به فروش برسانند. اما تفاوت اصلی این نوع از حراج تعداد بی شمار شركت كنندگان و مخاطبان حراج است. امروزه به دلیل استقبال گسترده ای كه از eBay به عمل آمده است، این سایت به عنوان سمبل C۲C شناخته می شود. سایت eBay توانسته است در سال ۲۰۰۲ میلادی مبلغ ۲۰ میلیارد دلار برای صاحبان خود درآمد ایجاد كند.
۴) مدل های در ارتباط با دولت
مدل های مرتبط با دولت را نیز می توان به سه دسته تقسیم كرد.
ـ دسته اول شامل مدل های G۲B و B۲C است. در این دو مدل سازمان ها نهادها و مراكز دولتی و وابسته به دولت درارتباط با مراكز اقتصادی، بنگاه های تجاری و شركت های تولیدكننده و ارائه كننده كالا و خدمات هستند. در این ساختار طرفین با مراجعه به یكدیگر و تعامل با هم از طریق شبكه های كامپیوتری امور بازرگانی میان خود را انجام می دهند. این امور شامل مواردی چون گرفتن انواع مجوزها از دولت و سازمان های مربوطه پرداخت وجه مورد درخواست دولت، گرفتن اطلاعات از نهاد دولتی و موارد دیگری است كه همگی در این دو مدل خلاصه می شوند. مزیت اصلی این دو ساختار صرفه جویی در انجام عملیات گوناگون برای دولت و سازمان های مربوطه و كاهش زمان انجام این امور و كاهش نیروهایی است كه بیهوده صرف انجام كم بازده و یا بدون بازده در سازمان ها می شود.
ـ دسته دوم شامل مدل هایG۲C و C۲G است.
در این دو مدل ارتباط بین مردم و سازمان های دولتی مطرح می باشد و رابطه میان دولت و مردم بیش از آن كه ماهیتی تجاری داشته باشد حول و حوش خدماتی كه دولت می تواند به مردم ارائه كند و یا تسهیل ارتباطات مالی مردم و دولت در زمینه امور مالیاتی و مشابه آن دور می زند. فعالیت های این دو مدل شامل مواردی چون گرفتن انواع مدارك شناسایی، انجام عملیات بانكی و گرفتن اطلاعات از دولت است.
ـ دسته سوم نیز براساس مدل G۲G است كه ارتباط و تقابل بین دو سازمان دولتی دو یا چند وزارتخانه را فراهم می سازد و مواردی چون ارتباط شهرداری ها با پلیس، وزارت كشور، نهادهای نظامی و. . . را شامل می شود. در این مدل مبادلات میان دوسوی یك فرایند الكترونیكی ممكن است شامل مبادلات بازرگانی باشد یا صرفا به تبادل اطلاعات محدود باشد.

گودرز گودرزنیا

منبع : روزنامه جوان