بازبینی در دستورالعمل‌ اجرایی سفارش‌های الکترونیکی

هر سهامدار پس از بررسی وضعیت بازار، در نهایت سفارش خود را با در نظر گرفتن دو پارامتر قیمت و زمان اعتبار درخواست، در انواع مختلفی تنظیم می‌كند. یعنی مشتری می‌تواند كارگزار خود را ملزم به اجرای سفارشی كند كه محدود به شرایطی خاص باشد.
به تعبیری دیگر، در صورتی كه خریدار یا فروشنده سفارش خود را با در نظر گرفتن محدودیت‌های خاصی به كارگزار ارائه كند، می‌گوییم كارگزار دارای سفارش محدود است. شرط در هر نوع سفارشی باید دقیقا مشخص شده و امكان اجرای آن از سوی كارگزار فراهم باشد. البته ارائه هر سفارش نیز بسته به امكانات موجود و سطح فناوری قابل دسترس در هر بازاری می‌تواند به صورت دستی و مراجعه مستقیم مشتری به دفتر شركت كارگزاری، از طریق تلفن یا به واسطه سایت‌های اینترنتی صورت پذیرد. بنابراین كارگزار در هر شرایطی، نقش واسط را ایفا می‌كند و در قبال دریافت سفارش‌های مشتری و به انجام رساندن آن، دارای مسوولیت است. این خود مستلزم وجود یك دستورالعمل جامع در مورد شناخت و تبیین انواع سفارش و شرایط ویژه هر كدام برای اجرا یا ابطال آن از سوی كارگزار خواهد بود.
در این بخش، به نمونه‌هایی از انواع سفارش كه یك مشتری می‌تواند به كارگزار خود ارائه كند اشاره می‌شود:
● انواع سفارش قابل ارائه توسط مشتری
۱ ) سفارش با قیمت معین یا محدود
(Limit Order): سفارش خرید یا فروش سهام مشخصی به قیمت معین به كارگزار ارائه می‌شود و كارگزار ملزم به اجرای سفارش با در نظر گرفتن قیمت درج شده در سفارش از سوی مشتری است. بدین صورت كه اگر سفارش از نوع خرید باشد كارگزار باید در قیمتی برابر یا كمتر از قیمت تعیین شده از سوی مشتری خریدار، معامله را انجام دهد و اگر سفارش از نوع فروش باشد، كارگزار مربوطه باید سهم موردنظر را در قیمتی برابر و یا بیشتر از قیمت تعیین شده از سوی مشتری فروشنده، معامله كند (به همین منظور در فرم درخواست خرید كلمه، «حداكثر قیمت» و در فرم درخواست فروش كلمه «حداقل قیمت» قید شده است.)
برای مثال چنانچه سفارش خرید سهام A به قیمت معین ۱۲۰۰ ریال داده شده باشد كارگزار باید خرید را پایین‌تر و یا حداكثر به قیمت ۱۲۰۰ ریال انجام دهد یا چنانچه قیمت معین سفارش فروش سهام B ا۱۸۰۰ ریال باشد كارگزار باید سهم b را به قیمتی بالاتر از ۱۸۰۰ ریال یا حداقل به ۱۸۰۰ ریال به فروش برساند.
۲ ) سفارش با مبلغ مشخص: در این نوع سفارش مبلغ كل یا فروش سهم باید توسط مشتری برای كارگزار مشخص شود. در چنین مواقعی خریدار یا فروشنده تعیین قیمت هر سهم را به كارگزار واگذار كرده و كارگزار نیز بر حسب نوع سفارش و با توجه به قیمت متعارف بازار (قیمت روز) معامله را انجام می‌دهد.
منظور از عبارت «قیمت روز» قیمت سهم مورد نظر در روزی است كه قابلیت انجام معامله را داشته و معامله صورت می‌گیرد نه در روزی كه درخواست خرید و یا فروش توسط مشتری به كارگزار ارائه می‌شود.
۳ ) سفارش به قیمت بازار (MARKET ORDER): در این نوع سفارش مشتری به كارگزار امكان می‌دهد تا در چارچوب قیمت‌های بازار بهترین معامله را برای وی انجام دهد.
یعنی مشتری این توقع را از كارگزار خود دارد كه در صورت خرید، سهم را تا حد ممكن به پایین‌ترین قیمت و در صورت فروش، سهام را تا جایی كه امكان دارد به بالاترین قیمت قابل معامله در آن روز به فروش برساند. (زمان تحقق این فرآیند با توجه به سرعت عمل كارگزار در ورود اطلاعات سفارش مشتری به سامانه معاملاتی می‌تواند متفاوت باشد).
۴ ) سفارش توقف زیان (STOP LOSS ORDER): سفارش فروش به قیمت پایین‌تر از قیمت‌های موجود بازار. این سفارش وقتی فعال می‌شود كه قیمت سهام مورد نظر تا قیمت معینی كه مشتری تعیین كرده است كاهش یابد. هدف از ارائه این سفارش جلوگیری از زیان بیشتر در نگهداری سهام است.
به عنوان مثال یك مشتری ممكن است سهمی را به قیمت ۵۰۰۰ ریال خریداری كرده باشد. این مشتری ممكن است برای كاهش زیان خود ۱۰درصد پایین‌تر از قیمت خرید سهم خود را كه ۴۵۰۰ ریال است به عنوان نقطه توقف زیان (STOP LOSS) به كارگزار معرفی كند.
در چنین حالتی كارگزار مربوطه در صورت كاهش قیمت آن سهم در بازار، سعی می‌كند تا حداقل به مبلغ ۴۵۰۰ ریال معامله فروش را برای سهم مزبور انجام دهد. با این عمل حد زیان مشتری از ۱۰درصد فراتر نخواهد رفت.
۵ -)سفارش توقف خرید (STOP BUY ORDER): این سفارش برعكس سفارش توقف زیان است. در این سفارش مشتری از كارگزار می‌خواهد كه تا وقتی قیمت سهم از قیمت تعیین شده توسط وی بالاتر نرفت اقدام به خرید كند.
به عنوان مثال قیمت سهامی در‌ حال‌حاضر ۱۸۰۰ ریال است. مشتری می‌خواهد كارگزار وقتی سهام را خریداری كند كه قیمت آن ۲۰۰۰ ریال بالاتر نرفته باشد.
با این سفارش كارگزار می‌تواند سهام را تا زمانی كه قیمت آن از ۲۰۰۰ ریال كمتر است خریداری كند.
چرا كه قیمت بیشتر از ۲۰۰۰ ریال طبق محاسبات انجام شده توسط مشتری دیگر برای وی به صرفه نیست.
۶ ) سفارش همه یا هیچ (All Or None order-AON): در این نوع سفارش، كارگزار دستور خرید یا فروش مشتری را به‌گونه‌ای اجرا می‌كند كه به صورت كامل بوده تا سهم مورد نظر مشتری یكجا خریداری شده یا به فروش برسد.
به عنوان مثال اگر یك مشتری درخواست فروش تعداد ۲۰۰۰سهم به قیمت ۵۰۰۰ریال را به كارگزار خود ارائه كند، كارگزار تنها زمانی كه یك خریدار تمایل به خرید تعداد ۲۰۰۰سهم و به قیمت ۵۰۰۰ریال در بازار وجود داشته باشد قادر خواهد بود تا دستور فروش مشتری خود را به موقع به اجرا درآورد. این در حالی است كه اگر به قیمت ۵۰۰۰ریال تعداد ۱۹۵۰سهم برای خرید موجود باشد، معامله‌ای صورت نخواهد گرفت. چرا كه در این شرایط تعداد ۵۰سهم از كل سهم‌های فروشنده به صورت باز خواهد ماند.
۷ ) سفارش انجام یا ابطال (Fill Or Kill order – FOK): در این نوع سفارش، مشتری سفارشی را به كارگزار داده و انتظار دارد تا دستور داده شده به سرعت به مرحله اجرا گذاشته شود. در این شرایط، در صورتی كه معامله توسط كارگزار به فوریت برای مشتری انجام نشود مورد قبول نبوده و معامله باطل می‌گردد.
۸ ) سفارش این یا آن (Either/or order): نوعی سفارش است كه به واسطه آن مشتری در یك زمان برای دو سهم مختلف به كارگزار ارائه می‌دهد. در این‌گونه سفارش در صورتی كه اولین سهم مورد معامله قرار گرفت، سفارش سهم دیگر باطل می‌شود. یعنی مشتری تنها خواهان انجام یكی از دو سفارشی است كه به كارگزار ارائه كرده است. به عنوان مثال، سفارش خرید ۲۰۰سهم شركت A به قیمت ۴۰۰۰ریال و سفارش خرید ۱۵۰سهم شركت B به قیمت ۲۵۰۰ریال توسط یك مشتری به كارگزار ارائه شده است. در صورتی كه تعداد ۱۵۰سهم شركت B به قیمت ۲۵۰۰ریال برای فروش در بازار موجود باشد، كارگزار بلافاصله سهام شركت B را خریداری كرده و سفارش خرید سهام شركت A را باطل می‌كند.
۹ ) سفارش معاوضه (Switch Order): سفارش انجام دو معامله به دنبال هم كه غالبا معامله اول از نوع فروش و معامله دوم از نوع خرید است. به این صورت كه مشتری به كارگزاری سفارش می‌دهد كه سهامی را فروخته و از محل وجوه سهام فروخته شده، سهم دیگری را خریداری كند. به عبارت دیگر، سفارش دوم پس از انجام سفارش اول، فعال می‌شود. این نوع از سفارش در معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسیار متداول است.
۱۰ ) سفارش دارای محدوده زمانی: نوعی سفارش خرید یا فروش بوده كه با مشخص كردن محدوده زمانی از سوی مشتری به كارگزار ارائه می‌شود. در این شرایط كارگزاران باید سفارش مشتری خود را تنها در محدوده زمانی تعیین شده اجرا كنند. در غیر این صورت، اگر محدوده زمانی پایان یافته و كارگزار هنوز موفق به اجرای سفارش نشده باشد، سفارش مشتری ابطال شده محسوب شود.
● موارد ابطال یك سفارش:
ارائه هر سفارش توسط مشتری به كارگزار، می‌تواند بنا به شرایطی با توجه به خواسته مشتری و یا به طور خودكار ابطال شود، برخی از این موارد عبارتند از:
۱ ) پس از ارائه سفارش، مجمع عمومی سالانه شركت برگزار شده و نماد شركت متوقف شود. در این صورت به دلیل باز بودن قیمت سهم پس از بازگشایی نماد و تقسیم سود شركت، سفارش مشتری ابطال شده در نظر گرفته خواهد شد. مگر آنكه سفارش جدیدی پس از بازگشایی یك نماد توسط مشتری به كارگزار ارائه شود.
۲ ) پس از ارائه سفارش، مجمع عمومی فوق‌العاده شركت جهت تصمیم‌گیری در مورد افزایش سرمایه برگزار شده و نماد شركت متوقف شود. در چنین صورتی به دلیل باز بودن قیمت سهم و به دلیل افزایش سرمایه پس از بازگشایی نماد، سفارش مشتری ابطال شده در نظر گرفته خواهد شد. مگر آنكه سفارش جدیدی پس از بازگشایی نماد توسط مشتری به كارگزار ارائه گردد.
۳ ) پس از ارائه سفارش، مجمع عمومی عادی شركت جهت تعدیل سود هر سهم برگزار شده و نماد شركت متوقف شود. در چنین صورتی اگر تعدیل انجام شده بیش از ۱۰درصد با سود هر سهم قبل از مجمع تفاوت داشته باشد، قیمت سهم پس از بازگشایی نماد باز بوده و سفارش مشتری ابطال شده در نظر گرفته می‌شود و مشتری می‌تواند مجددا پس از بازگشایی نماد سفارش جدیدی به كارگزار خود ارائه كند.
۴ ) پس از ارائه سفارش توسط مشتری، شركت كارگزاری بنا به دلائلی فعالیت معاملاتی خود را متوقف كند. در این حالت، به ویژه زمانی كه عدم‌فعالیت طولانی مدت باشد، سفارش به طور خودكار باطل شده و مراتب باید به طور رسمی به اطلاع مشتری رسانده شود.
۵ ) اگر پس از ارائه سفارش به كارگزار و پیش از به اجرا گذاشتن، مشتری فوت كند، كارگزار مربوطه در صورت آگاهی از این موضوع، سفارش دریافتی را باطل می‌كند. در چنین شرایطی سهام متوفی تنها از طریق ورثه وی پس از گذراندن تشریفات قانونی، قابل فروش خواهد بود.
۶ ) در صورتی كه پس از ارائه سفارش، بنا به دلایلی مشتری ممنوع‌المعامله شود. در چنین حالتی به استناد مدارك مستدل، كارگزار مربوطه سفارش مشتری را برای همیشه یا بسته به نوع سفارش تا خاتمه زمان ممنوعیت فعالیت، ابطال شده در نظر خواهد گرفت و پس از آن در صورتی كه محدوده زمانی تعیین‌شده از سوی مشتری برای اجرای سفارش خاتمه نیافته باشد، آن سفارش قابل انجام خواهد بود.

محمدرضا مهران‌فر

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد