جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


صنایع دستی آذربایجان


صنایع دستی آذربایجان
استان آذربایجان شرقی یكی از كانون های صنایع دستی ایران محسوب می شود. در این استان انواع فرش، قالیچه، جاجیم، ورنی، خورجین، گلیم، شال، گلیمچه، ظروف سفالی و سرامیك، اقسام سبد حصیری و تركه ای، پارچه های پشمی و ابریشمی، سوزن دوزی، نقره سازی، قلاب باقی، حوله و پتوباقی، مفرش باقی، كفاشی و كفش دوزی و ... موارد عمده صنایع دستی را تشكیل می دهند.
صنایع دستی برجسته استان شامل قالی بافی، گلیم با‏فی، هنرهای چوبی (خاتم، معرق، منبت و سبد و حصیربافی)، دستبافت های سنتی (پشمی، ابریشمی، جاجیم بافی)، چاپ های سنتی (قلم كار و باتیك)، شیشه گری، سفال گری، فلزكاری (قلم زنی، حكاكی و ملیله دوزی)، رودوزی ها (سوزن دوزی، پته دوزی، شكمه دوزی و گلابتون دوزی)، نمدمالی، كتاب آرایی (مینیاتور، تذهیب و تشعیر) است.
در اینجا به معرفی تعدادی از انواع هنرهای دستی رایج آذربایجان شرقی میپردازیم:
▪ قالی بافی:
به استناد منابع بسیار، در قرن سوم هجری آذربایجان از بزرگ ترین مراكز بافت قالی و زیلو بود. در دوره سلجوقیان و ایلخانیان هنر قالی بافی در آذربایجان رواج كامل داشت و بر مبنای مینیاتورهای نسخ خطی خمسه نظامی اثر قاسم علی و برخی آثار دیگر كه بیشتر نقوش قالی و طرز بافت آن را نمایش میدهند، آشكار می شود كه قالی بافی در دوره تیموریان و سپس در دوره صفویه سیر تكاملی خود را طی نمود و نقوش جدیدی چون سجاده ای، گل و بوته، ترنج و لچك، حیوانات، خصوصاً نقش گل شاه عباسی متداول گردید و تنوع رنگ ها و استفاده از ابریشم، ظرافت و زیبایی و كیفیت قالی ها را تا حد قالی پرده نما، بالا برد.
نمونه های چنین فرش هایی در حال حاضر در بسیاری از موزه های دنیا در معرض نمایش قرار دارد.
تبریز از مراكز عمده قالی بافی ایران است و از زمان جانشینان هلاكوخان مغول و پس از آن مركز داد و ستد قالی بوده است. در دوره صفوی نیز قالی های بسیار نفیس در آذربایجان بافته می شد. از این رو به جرات می توان گفت كه حفظ و احیای هنر قالی بافی در ایران مرهون هنرمندان قالی باف و بازرگانان آذربایجان است.
امروز هم آذربایجان یكی ازمراكز مهم تولید انواع قالی در ایران است و بافتن انواع قالی در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان رواج كامل دارد و قالی بافی از صنایع دستی مهم استان محسوب می شود.
تولیدات این هنر از نظر صادرات اهمیت بسیار دارد و یكی از اقلام صادراتی عمده ایران را تشكیل میدهد. این امر موجب اشتغال نیروی عظیم انسانی نیز شده است.
صنعت قالی بافی در سراسر استان به صورت كارگاهی در مناطق شهری و تك بافی تقریباً دراغلب روستاهای آذربایجان رواج دارد و هر ساله تعداد قابل توجهی از انواع قالی و قالیچه در طرح ها و نقش های متنوع و بافت های گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می شود.
▪ پارچه بافی:
بافتن پارچه با دست خصوصاً پارچه های ابریشمی و زری از قدیم در ایران و همچنین آذربایجان شرقی معمول و متداول بوده است. چنان كه در دوره صفویه كه به عصر طلایی و درخشان بافندگی شهرت دارد، پارچه هایی از حریر ساده ابریشم زربافت و مخمل ابریشمی بافته شده، كه نمونه هایی از آنها در موزه آستان قدس رضوی و موزه های هنرهای تزئینی اصفهان موجود است.
▪ نقره سازی:
صنعت نقره سازی از دیرباز در تبریز رواج داشته است. تا ۲۱ سال پیش حدود ۲۵ كارگاه نقره سازی با ۱۰۰ نفر هنرمند نقره كار در تبریز فعالیت داشتند. اما امروزه این هنر بی نظیر دستی درحال نابودی است و صاحبان این هنر به مشاغل دیگری روی آورده اند.
▪ سفالگری و سرامیك سازی:
محصولات سرامیك استان در چندكارگاه در شهر زنوز و تبریز تولید می شود. استادكاران سرامیك زنوز از نوع خاك مرغوب (كائولن یا خاك چینی) استفاده می كنند. علاوه بر كارگاه های سرامیك سازی زنوز، دركوزه كنان شبستر هم صنعت سفال گری دارای سابقه ای بس طولانی است و تولیدات سفال آن در سراسر آذربایجان توزیع می شود. اخیراً كارگاه آموزش سفال گری در مركز هنرهای سنتی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به آموزش علمی و هنری این صنعت پرداخته و هنرجویان بسیاری را آموزش داده است.
▪ سوزن دوزی:
سوزن دوزی در بخش ممقان در ۵۰ كیلومتری غرب بازار تبریز از دیرباز رواج داشته است. در سال های اخیر با توجه به درآمد اندكی كه از این صنعت عاید هنرمند سوزن دوز می شد، به تدریج علاقه به این هنر كاهش یافت، ولی با تلاش سازمان صنایع دستی، صنعت سوزن دوزی دوباره رونق یافته است. به جای ماده اولیه سوزن دوزی كه درگذشته ابریشم طبیعی بود، امروزه از ابریشم مصنوعی استفاده می شود.
▪ سبدبافی:
در شهر تبریز، بافت سبد برای حمل نان و میوه رواج دارد. برای بافتن سبد از تركه درختان قره آغاج، سنجد، به، آلبالو و بید استفاده می شود. در شهر مراغه و روستاهای اطراف آن نیز سبدهای بسیار ظریفی از چوب موسون می بافند. در مرند و روستاهای بناب و بهرام و كشكسرای از ساقه گندم برای ساخت سبد استفاده می شود.
منبع : روزنامه تفاهم


همچنین مشاهده کنید