از هر ۵ زن یکی کم خون است

● آشنایی با كم‌خونی فقر آهن، شایع‌ترین نوع كم‌خونی
بنا‌بر آخرین آمار منتشر شده، فقر آهن شایع‌ترین كمبود تغذیه‌ای در سراسر جهان (حتی در كشورهای پیشرفته) است. از كم‌خونی فقر آهن حرف‌های زیادی شنیده‌اید اما اجازه بدهید تا این‌بار با چند خبر تازه آغاز كنیم:
▪ كم‌خونی فقرآهن یك نفر از هر پنج نفر خانم را گرفتار می‌كند و در میان‌ خانم‌های باردار، این رقم به یك نفر از هر دو نفر می‌رسد. به عبارت ساده‌تر نیمی از افراد باردار، دچار كم‌خونی فقر آهن هستند.
▪ شایع‌ترین علت این نوع كم‌خونی در كودكان، كمبود آهن در رژیم‌غذایی است.
▪ مصرف ویتامین C موجب افزایش جذب آهن می‌شود.
▪ امروزه تشخیص و تعیین علت ایجاد كم‌خونی فقرآهن در فرد بیمار یكی از پایه‌های اصلی درمان است، چرا كه بدون مشخص شدن علت، بیماری تنها به صورت علامتی و برای كوتاه مدت درمان می‌شود و به دنبال قطع درمان، دوباره كم‌خونی ظاهر می‌شود. از طرفی به خصوص در افراد مسن، تعیین نكردن علت بروز، ممكن است به قیمت پنهان ماندن یك بدخیمی و پیشرفت بی‌صدای آن تمام شود.
▪ پیگیری بیمار پس از شروع درمان، یكی دیگر از بایدها در این بیماری است. امروزه با شروع درمان برای بیمار توضیح داده می‌شود كه انجام تست‌های آزمایشگاهی بعدی (به هر تعداد كه نیاز باشد) الزامی است. به این ترتیب و تنها با همین توضیح كوتاه، احتمال درمان ناكافی با رها شدن ادامه درمان، تا حدود زیادی از بین می‌رود. به همین دلیل امروزه به این توصیه مختصر از سوی تیم درمانی، اهمیت زیادی داده می‌شود.
● كم‌خونی فقر آهن
كم‌خونی فقر آهن زمانی رخ می‌دهد كه مقدار كافی آهن در بدن موجود نباشد. آهن ماده‌ای است كه بدن ما برای ساختن بخشی از سلول‌های قرمز خون به آن نیازمند است. این بخش از سلول‌های قرمز، وظیفه نقل و انتقال اكسیژن را از ریه‌ها به تمامی سلول‌ها و بافت‌های بدن برعهده دارند. كم‌خونی فقرآهن شایع‌ترین نوع كم‌خونی است و به همین دلیل اهمیت بسیار زیادی دارد، به خصوص كه درمان آن ساده است. ولی درمان نشدن این اختلال عوارض زیادی را دربردارد.
● چه كسانی و چرا؟
این اختلال در میان خانم‌ها به‌طور قابل توجهی شایع‌تر است از آقایان. در حدود ۲۰ درصد از خانم‌ها در كشورهای غربی مبتلا هستند، در حالی كه این رقم در آقایان ۳ درصد است. در بین جنس مونث، افراد باردار در معرض خطر بیشتری هستند كه علت آن، افزایش نیاز آنها به آهن جهت برطرف كردن نیازهای جنین برای رشد است.
مقدار نیاز در خانم‌های باردار طی سه ماهه دوم و سوم بارداری به حدی افزایش می‌یابد كه یا باید غذاهای مصرفی آنها محتوی آهن زیادی باشد و یا اینكه ناچار به استفاده از آهن كمكی تغذیه‌ای هستند. شیرخواران، كودكان و نوجوانان به علت رشد سریع و مصرف ناكافی از غذاهای حاوی آهن در معرض خطر عدم تعادل آهن در بدن هستند. در خانم‌های جوان و بالغ كه دوره‌های خون‌ریزی ماهیانه دارند، نیز نیاز به آهن افزایش می‌یابد. به همین دلیل مصرف مولتی ویتامین‌های حاوی آهن، در تمام گروه‌های در معرض خطر كمبود آهن شامل نوجوانان،‌ خانم‌های باردار و افرادی كه به طور منظم خون اهدا می‌كنند، توصیه می‌شود.
● علایم كم‌خونی فقرآهن
خصوصیات كلی در این نوع كم‌خونی عبارت است از: رنگ‌پریدگی، زود خسته‌شدن به دنبال فعالیت‌های روزمره و احساس ضعف. از آنجا كه این علایم به آهستگی شكل می‌گیرند، فرد نسبت به آنها تطابق پیدا می‌كند و به همین دلیل چه بسا تا مدت‌ها برای پیگیری علت ضعف و خستگی خود به پزشك مراجعه نكند و یا آن را به حساب مسائل دیگری بگذارد.
با پیشرفت كم‌خونی فقر آهن علایم دیگری نیز ظاهر می‌شود، از جمله یبوست، وزوز گوش، تپش قلب (به خصوص پس از فعالیت مختصر)، غش كردن یا احساس سرگیجه، افسردگی، كوتاه شدن نفس، تحریك‌پذیری (به طوری كه فرد خیلی زود عصبانی می‌شود)، كاهش اشتها و سردرد (به خصوص در ناحیه پیشانی.) در بیشتر اوقات از روی نوع علایم نمی‌توان میزان كمبود آهن را تخمین زد ولی برخی علایم به نفع كم‌خونی فقر آهن شدید هستند.
به عنوان مثال:
ناخن‌ها حالت قاشقی پیدا می‌كنند. زخم‌هایی در دهان ایجاد می‌شود. علامت مهم دیگر، پیكا یا هرزه‌خواری نام دارد. این اختلال به معنی تمایل و ولع برای خوردن موادی است كه جز موادغذایی طبقه‌بندی نمی‌شوند مثل خاك، گل، برنج خام و... همان‌طور كه ملاحظه می‌كنید، این مواد خوراكی نیستند ولی بیمار ممكن است با لذت این مواد را مصرف كند. متاسفانه این مواد، كم‌خونی فقر آهن را تشدید می‌كنند و وضعیت روز به روز بدتر می‌شود.
● روش‌های تشخیصی
پزشك پس از گرفتن شرح حال و بررسی شكایات و علایم بیمار،‌ اغلب یك آزمایش خون می‌دهد كه به وسیله آن از وضعیت سلول‌های قرمز خون آگاه می‌شود. مثلا متوجه می‌شود كه براساس تعداد این سلول‌ها، آیا فرد مبتلا به كم‌خونی می‌باشد یا خیر. همچنین به برخی مشخصات و ویژگی‌های هر یك از این سلول‌ها نیز پی می‌برد و به این ترتیب به تشخیص قطعی نزدیك‌تر می‌شود. همزمان می‌توان از آزمایشگاه درخواست كرد كه اطلاعاتی درباره وضعیت آهن بدن نیز بدهد و به این ترتیب تشخیص نهایی داده می‌شود.
● درمان
تعیین نوع و روش درمان به عواملی همچون سن بیمار، ‌وضعیت سلامتی و پزشكی او، میزان و شدت كم خونی فقر آهن، علت ایجاد كننده آن و تحمل بیمار برای درمان و غیره بستگی دارد.
اول از همه، مصرف غذاهای با آهن بالا توصیه می‌شود مثل: گوشت قرمز، گوشت سفید، ماهی و حبوبات. از طرف دیگر امروزه فرآورده‌هایی به صورت قرص و... وجود دارد كه محتوی آهن است و می‌تواند ذخایر تخلیه شده را به حالت طبیعی برگرداند.
از جمله عوارض این دسته دارویی، ایجاد ناراحتی گوارشی است كه بیمار آن را تحمل نمی‌كند. به خصوص اینكه بهتر است این داروها با معده خالی یا همراه با آب پرتقال مصرف شود و این حالت به عارضه ناراحتی گوارشی دامن می‌زند. به خاطر داشته باشید كه باید همیشه این داروها را (مثل هر داروی دیگری) دور از دسترس كودكان نگهداری كنید.
در مواردی نیاز به مصرف آهن به صورت تزریقی است. نكته مهم در درمان، این است كه در صورت بروز عوارض، پزشك معالج خود را مطلع كنید تا اقدامات لازم صورت گیرد و تحت هیچ شرایطی به صورت خود سر دارو را قطع و یا شروع نكنید.
● علل كم خونی فقر آهن
هر شرایطی به از دست دادن آهن (به هر طریقی) و جایگزین نشدن آن بینجامد، به كم‌خونی فقر آهن منجر می‌شود. از دست دادن آهن ممكن است به صورت خون‌ریزی از دستگاه گوارش باشد و یا به دلیل اختلالات انعقادی و یا خون‌ریزی‌های قاعدگی و غیره.
دستگاه گوارش محل شایعی برای از دست دادن خون به صورت بیمارگونه است، از جمله علل آن می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
▪ بدخیمی‌های دستگاه گوارش، زخم‌های معده و اثنی‌عشر، انگل‌ها و غیره.
▪ افرادی كه بنا به دلیلی باید مرتبا خون بدهند (مثلا به دلیل افزایش بیمارگونه در تعداد سلول‌های قرمز خون) نیز در معرض كم‌خونی فقر آهن هستند.
▪ كمبود آهن در رژیم غذایی موجب فقدان جایگزینی مناسب، برای آهن از دست رفته می‌شود.
▪ افزایش نیاز در نوجوانان، یا خانم‌های باردار نیز علت شایع دیگری است..
اگر بخواهیم شرایط به وجود آورنده كم‌خونی فقر آهن را به‌طور خلا‌صه مرور كرد می‌توان آنها را به عنوان عواملی در نظر گرفت كه باعث تخلیه ذخایر آهن بدن می‌شوند
▪ رشد سریع در شیرخوارگی و نوجوانی
▪ خون‌ریزی قاعدگی
▪ اهدای بیش از اندازه خون
▪ مصرف ناكافی آهن در غذاها
به دنبال تخلیه ذخایر آهن، ساخت سلول‌های قرمز در خون ادامه می‌یابد و این در حالی است كه آهن در دسترس این سلول‌ها نیست، به این ترتیب مقدار آهن به كار رفته در آنها كاهش می‌یابد و این امر به بروز علایم مختلف منجر می‌شودد.

دكتر كیانوش انصاری گیلا‌نی

منبع : روزنامه سلامت