شب ادراری در کودکان

شب ادراری كودكان مشكلی است كه برای كودكان وخانوادهٔ آنها از زمانهای دور موجود بوده است . شرح خیس كردن كودكان در نوشته های ۱۵۵۰ سال قبل از میلاد هم دیده می شود معهذا علی رغم پیشرفت دانش بشر در مورد مكانیسم ایجاد شب ادراری هنوز معلومات ما در مورد چگونگی ایجاد شب ادراری و نحوه درمان قطعی آن كامل نیست .
درسن شیرخوارگی ادرار كردن طفل كاملا رفلكسی و بی اختیار است . در این سن, پر شدن مثانه باعث تحریك گیرنده هایی در جدار مثانه می شود و هرجه مثانه پرتر باشد این تحریكات بیشتر می شود تا اینكه رفلكسی از طریق این گیرنده ها ونخاع ایجاد شود و منجربه انقباض مثانه و تخلیه آن گردد .
با بزرگتر شدن كودك وتكامل مراكز عصبی,بنظرمی رسد كه درسن۱تا۲سالگی كودك می تواندپر شدن مثانه خود را درك كند و تدریجا این توانایی را بدست می آورد كه مدت كمی تخلیه مثانه را به تعویق بیاندازد در سالهای دوم تا سوم عمر , با تكامل مراكز عصبی , مغز كنترل بیشتری روی اعمـال مثانه پیدا می كند و در نتیجه طفل قادر می شود كه مدت بیشتری ادرار را در مثانه نگاه دارد معمولا تا سه سالگی اكثر اطفال بخوبی قادرند ادرارشان را در روز كنترل كنند اما توانایی كنترل ادرار در شب , اكثرا دیرتر حاصل می شود .
در سن ۴ تا ۵ سالگی مراكز عصبی مغز قادرند انقباضات مثانه را در خواب هم كنترل كنند بعلاوه تا این سن ظرفیت مثانه كودك هم زیاد شده و می تواند حجم بیشتری ادرار را نگاهداری كند. البته این روند تكامل در جوامع گوناگون سرعت یكسانی ندارد . حتی دریك جامعه هم در طبقات مختلف می تواند متفاوت باشد. وحتی در دختر ها معمولا این كنترل زودتر از پسر بچه ها بوجود می آید.
● تعریف شب ادراری :
در صورتی كه كودكی به طور مكرر حداقل ۲ بار در هفته و به مدت حداقل ۳ ماه پیاپی بدون استفاده از داروهای ادرار آور و یا بدون داشتن بیماریهای زمینه ای مانند دیابت و صرع و بیماریهای سیستم اعصاب بستر خود را خیس كند , و سن كودك بالای ۵ سال باشد, می توان او را بعنوان كودك دچار شب ادراری مورد بررسی قرار داد.
بطور كلی شب ادراری در ۱۰ تا ۱۵% كودكان حدود ۶ ساله موجود است اما هر چه سـن بالاتـر می رود تعدادی ار كودكان خود بخود بهبودی پیدا می كنند . بطوریكه در سن ۱۰ سالگی حدود ۵% از كودكان و در ۱۵ سالگی تنها ۱% كودكان شب ادراری دارند. و باید توجه داشت كه شب ادراری در پسرها ۲ تا ۳ برابر دختر هاست .
● علل شب ادراری:
در بیش از ۸۰% از موارد ، كودك مبتلا به شب ادراری هیچ بیماری و یا عیب و نقص عضوی و بدنی ندارد و در كمتر از ۲۰% موارد ممكن است بیماری هایی مانند : دیابـت , عفونت ادراری , بیماریهای مادرزادی كلیه , نوعی كم خونی و عیوب نخاع و بیماریهای سیستم اعصاب , علت شب ادراری باشد . كه خوشبختانه در مورد فرزند شما با توجه به معاینات وآزمایشات انجام شده اینگونه مشكلات وجود ندارد .
لذا شب ادراری در فرزند شما یك بیماری تلقی نمی شود و آیندهٔ كودك شما كاملا روشن است . و این شب ادراری سرانجام حتی بدون درمان برطرف خواهد شد.
توجه داشته باشید این خیس كردن , در هنگام خواب اتفاق می افتد , و كودك شما هیچگونه دخالتی در آن ندارد لذا تنبیه و تحقیر طفل در نزد خودتان یا دیگران ویا مسخره كردن وی , نه تنها هیچگونه تاثیری در بهبودی آن ندارد بلكه با ایجاد فشار روحی وضع كودك را به مراتب بدتر می كند.
ثابت شده است عوامل ارثی و سوابق والدین نیز در بروز شب ادراری موثر است .
اما باید توجه داشت همانطور كه زمان راه افتادن و حرف زدن بچه ها با همدیگر متفاوت است , روند بالارفتن ظرفیت مثانه و زمان قدرت كنترل مثانه نیز در كودكان ممكن است باهم متفاوت باشد.
مسایل روحی و عاطفی از مهمترین علل شب ادراری هستند . این مورد بخصوص در نزد كودكانی دیده می شود كه قبلا كنترل ادرار داشته اند اما اكنون دچار شب ادراری شده اند. از جمله عوامل روحی كه می تواند سبب شب ادراری گردد میتوان از موارد زیر نام برد:
▪ تولد یك نوزاد درخانواده كه موجب می شود توجه پدر و مادر به نوزاد معطوف گردد و به كودك بزرگتر كمتر مورد توجه قرار گیرد .
▪ جدایی پدر و مادر
▪ اختلافات و كشمكشهای درون خانواده
▪ جابجایی خانواده
▪ مسافرت یا فوت یكی از والدین
▪ تحقیر وتنبیه بیش از حد بزرگتر ها نسبت به كودك
▪ ایجــاد ترس و هیجــان و اضطــراب شدید در كودك با شنیدن ویا دیدن مناظر , فیلمها ویا
▪ بازی های ترسناك كامپیوتری
از دیگر عوامل بسیار مهم در شب ادراری كه به تازگی و در سالهای اخیر بسیار اهمیت پیدا كرده است , آلرژی و حساسیت كودك به غذا ها و بخصوص شیر گاو است . لذا باید دقیقاً توجه داشت كه در چه شبهایی و با مصرف چه موادو یا غذاهایی این شب ادراری تشدید می شود. تا از مصرف آنها پرهیز گردد .
قبلا تصور می شد كه كودكان مبتلا به شب ادراری خواب عمیق تری دارند و یا شب ادراری ناشی از اختلال در خواب و بیدار شدن كودك است . اما بتازگی نشان داده شده است كه بین خواب كودكان مبتلا به شب ادراری و سایر كودكان تفاوتی وجود ندارد و خیس كردن در هر مرحله از خواب ( چه در مرحله خواب عمیق و چه در مراحل خواب سطحی ) ممكن است اتفاق بیافتد.
● درمان :
۱) از بین بردن تمامی فاكتورها و مسایل عاطفی و روحی كه منجر به اضطراب و مشكلات عصبی در كودك می شود ( در قسمت قبلی به آن اشاره شد)
۲) استفاده ازتشكچه های زنگ دار كه در صورت تماس با اولین قطره ادرار زنگ آن بصدا درمی آید و موجب بیداری كودك می شود.
استفاده از این دستگاه باعث می شود كه ظرف چند هفته یك رفلكس شرطی دركودك ایجاد شود بطوری كه حتی پرشدن مثانه نیزمیتواند بتدریج باعث بیدار شدن كودك گردد.
۳) در روز باید مایعات زیادی استفاده گردد.
به كودك آموزش داد تاحتی الامكان در طول روز ادراركردن را به تاخیر اندازد تا حجم مثانه بیشتر شده و در طول شب دیرتر پر گردد، بدیهی است ار غروب آفتاب به بعد لازم است مصرف مایعات و غذاها و میوه های آبدار به حداقل برسد و كودك حتما قبل از خوابیدن ادرار كند.
۴) تشویق طفل هم در انجام این تمرینات و رعایت دقیق درمانهای دارویی و غیر دارویی بسیار مؤثر است .
حتی می توان كودك را به ازای هر چند شب كه خیس نمی كند تشویق نمود و در صورت عدم خیس كردن برای مدت طولانی برای وی جایزه ای نیز خرید . (‌این مسئله در مورد كودكانی كه در طول روز در لباس خود نم می زنند نیز صادق است )
۵) درمانهای دارویی كه از جمله آنها ایمی پیرامین است .
ایمی پیرامین دارویی است كه در درمان تعدادی از ناراحتی های روحی و افسردگی بكار می رود لذا ممكن است شما از مصرف آن اكراه داشته باشید . اما باید توجه داشته باشید تاثیر این دارو جدا از خاصیت ضد افسردگی آن است و از طریق تاثیر بر اعصاب مثانه عمل میكند. لذا می توانید بدون دغدغه آنرا مصرف نمایید چرا كه این دارو عوارضی برای كودك شما ندارد.
در ۲۵ تا ۴۰% كودكان بدنبال مصرف این دارو بهبودی حاصل می شود اما از آنجائیكه پس از قطع دارو ممكن است شب ادراری مجددا عود نماید,لازم است این دارو حداقل برای سه ماه مصرف شود و قطع آن نیز تدریجی باشد . از داروهای دیگر می توان از قرص و اسپری بینی دسموپرسین و قرص اكسی بوتینین نام برد كه در موارد خاصی می تواند مفید باشد .
۶) درمانهای روانپزشكی كه بیشتر در مورد كودكانی بكار می رود كه از مسایل روحی و روانی زیادی رنج می برند.
درپایان متذكر می شوم اگر چه شب ادراری سبب ناراحتی خانواده وخود كودك می گردد اما خوشبختانه در اكثر بچه ها بهبود پذیر است و حتی بدون درمان نیز این عارضه ممكن است برطرف گردد. اما از آنجائیكه شب ادراری ممكن است علامت بسیاری از بیماریهای مهم و جدی در كودك باشد , درمانهای توصیه شده برای كودك خود را هیچگاه جهت دیگران تجویز نفرمایید چون برای اثبات وجود و یا عدم وجود این بیماریها , بررسی و معاینه كودكان مبتلا به شب ادراری توسط پزشك حاذق ضروری است .

دكتر محمد كاظم عطاری - پزشك خانواده