مدیریت استرس در ورزش

مطالعه استرس در قلمرو آکادمیک فصل نسبتاً نوینی در روانشناسی ورزشی است. رشد و شهرت روانشناسی ورزشی خصوصاً در اروپای‌غربی، بر این حقیت استوار است که عملکرد ورزشی به عوامل فیزیولوژیکی مثل آمادگی جسمانی و بیومکانیکی مانند تکنیک‌ وابسته نیست. بلکه عوامل روانشناختی از جمله آمادگی روانی نقش ارزنده‌ای در تعیین عملکرد ورزشکاران به‌ویژه در مراحل پایانی را بر عهده دارد.
بسیاری از ورزشکاران معتقد هستند که مواجه با نیازهای شناختی و روانی، حقیقتی ضروری و رقابت‌های ورزشی است. در واقع ورزش در بالاترین سطوح خود به‌عنوان یک آزمایش است و عامل اصلی و مؤثر بر عملکرد همان قابلیت فرد برای مقابله استرس است.
● مدیریت استرس
اگر در عملکردهای ورزشی استرس عامل مهمی است، پس توانائی مهار آن امری قطعی است. استرس مسابقه‌ای ممکن است در یک ورزشکار ایجاد اضطراب (منفی) ولی در فرد دیگری ایجاد هیجان (مثبت) کند. به‌علاوه از میان کسانی‌که اضطراب را تجربه می‌کنند. برخی ممکن است از آن برای تسهیل در عملکرد بهره ببرند. در حالی‌که دیگری ممکن است تصور کند که استرس موجب تضعیف عملکردش می‌شود. بنا بر این روش‌های مهار و کنترل استرس باید به‌صورت فردی طراحی و تمرین شوند.
روش‌های مختلفی برای مدیریت استرس وجود دارد. تمرینات خود تنظیمی در سال‌های اخیر به‌عنوان مهارت‌های مهم برای غلبه بر استرس و افزایش احتمال عملکرد مطلوب تشخیص داده شده‌اند.
چهار مهارت فراشناختی مؤثر در بهبود عملکرد ورزشکاران عبارتند از:
۱) هدف گزینی
هدف گزینی به‌عنوان یک شیوه مؤثر برای افزایش انگیزه و اعتماد به نفس مورد توجه می‌باشد. اهداف نسبتاً سخت و ویژه نسبت به اهداف آسان و عمومی منجر به عملکرد بهتر می‌شوند. اهداف کوتاه‌مدت و فرعی در دست‌یابی به اهداف بلند مدت نقش مهمی را ایفاء می‌کنند. در مراحل تعیین هدف، پیش‌بینی بازخورد و توجه به آن الزامی است. اگر بنا باشد تعیین اهداف مؤثر واقع شود، پذیرش آن توسط ورزشکاران امر مهمی است. البته لازم به یادآوری است که پذیرش هدف با اهداف تحت شرایطی که اضطراب شدید مسابقه‌ای حاکم است، تضعیف می‌گردد.
گزارش علمی ارائه شده از دوندگان نخبه دانشجو (در مسافت متوسط) بیان می‌دارد که اضطراب شناختی از دو طریق مرتبط با اهداف قابل پیش‌بینی است:
یکی از طریق سطح مشکل بودن هدف و دیگری نقطه‌نظر دوندگان در مورد اینکه آیا می‌توانند به اهدافشان دست یابند یا خیر. اصول هدف گزینی یا هدف گزارش به‌طور خلاصه عبارت است از:
▪ اختصاصی و ویژه باشد
▪ قابل اندازه‌گیری باشد.
▪ قابل پذیرش باشد.
▪ قابل ثبت باشد.
▪ دارای محدوده زمانی (کوتاه‌مدت، میان‌مدت و یا بلندمدت) باشد.
▪ قابل ارزشیابی باشد.
▪ قابل بازبینی و بازنگری باشد.
۲) تصویرسازی
تصویرسازی ذهنی در یادگیری و اجراء مهارت‌های جسمانی نقش مؤثری را ایفاء می‌کند. تصویرسازی می‌تواند در یادگیری، کاهش نقاط ضعف، گرم کردن، کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس ورزشکاران مفید بوده و به‌کار می‌رود. از فواید تصویرسازی و تمرین ذهنی می‌توان به مواردی از قبیل: تسریع و کوتاه شدن زمان یادگیری مهارت‌ها، ملکه شدن، دست‌یابی به اوج عملکرد، انرژی روانی، کاربرد توان بخشی و ویدئوئی برای اصلاح را نیز یادآوری کرده و نام برد.
۳) آرام‌سازی
مناسبت‌ترین روش کنترل استرس به‌کارگیری فنون آرام‌سازی یا آرامش‌بخشی است. شیوه‌های مختلفی در آرام‌سازی وجود دارد که به‌طور کلی به روش‌های آرام‌سازی تنی و روش‌های آرام‌سازی شناختی تقسیم می‌شوند. اما لازم به ذکر است که شیوه‌های آرام‌سازی باید با کیفیت دقیقی با پاسخ‌های اضطراب تناسب داشته باشد. از شیوه‌های آرام‌سازی می‌توان به:
تنفس عمیق، آموزش خودزا، مراقبت، آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی، دعا و نیایش اشاره کرد.
۴) کنترل توجه
مطالعات تجربی اندکی در زمینه کنترل توجه در روانشناسی ورزشی وجود دارد. از آنجا که اضطراب شناختی می‌تواند از طریق گسستگی توجه موجب تضعیف عملکرد شده و اثرات گرم کردن را هم کاهش دهد. یک راهکار مهم برای افزایش تمرکز این است که کارها و افکار امن را پی از عملکرد و اجراء به‌طور سامان یافته‌ای برنامه‌ریزی کنیم. مباحث و موضوعات مهم دیگری در روانشناختی ورزشی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و مربیان و علاقمندان را به مطالعه بیشتر و عمیق‌تر سوق می‌دهد.

دکتر محمدرضا فضلی

منبع : ماهنامه دنیای کاراته