گذری بر بناهای تاریخی شاهرود

● عبادتگاه و آرامگاه بایزید بسطامی
عبادتگاه و آرامگاه بایزید بسطامی از جمله آثار تاریخی شاهرود است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. در انتهای خیابانی با درختان چنار کهنسال و جویباری در حاشیه آن، میدان شهر واقع است که با گذر از آن مجموعه تاریخی بسطام دیده می شود.
این مجموعه که شامل امامزاده، مسجد، خانقاه و آرامگاه است از دور با شکوه به نظر می رسد. بنایی مرکب از سبک های معماری خراسانی، رازی، آذری، اصفهانی و مختلط که به دوره قاجاریه برمی گردد. حتی آثار معماری سبک مغولی را هم در آن می توان دید. اولین بنای مجموعه، مسجد بایزید بوده که متعلق به دوره سلجوقی است. آرامگاه و امامزاده بعدها بنا شدند.
داخل مسجد، قسمت بالای دیوار کتیبه هایی از آیات قرآن (سوره ملک) به چشم می خورد و قسمتی از آن بازسازی شده و متمایز از قسمت های قدیمی است. همچنین محراب و ستون بازسازی شده شامل نقوش دوره ایلخانی است که از گچ و خاکستر ساخته شده بود تا استحکام بیشتری داشته باشد. در سه لنگه ای مربوط به دوران سلجوقی نیز در مسجد به چشم می خورد. طبق گفته دکتر عدل، کاوشگر این مجموعه تاکنون بخشی از کتبیه ها و برخی اجزا را از زیر خاک بیرون آورده اند.
خارج بنا زیر دیوار مسجد، آرامگاه بایزید بسطامی به چشم می خورد. اتاقکی شیشه ای با ضریحی در داخل. بایزید عارف نیمه دوم قرن دوم و نیمه اول قرن سوم هجری و از خانواده ای زرتشتی بود که مسلمان شده بودند. مریدان بسیار داشت که یکی از آنان شیخ ابوالحسن خرقانی بود که صد و اندی سال پس از بایزید به جمع مریدان او پیوست. بایزید نیز همانند دیگر عرفا وصیت می کند بقعه و بارگاهی نداشته باشد و در کنار دیواری بلند مدفون شود تا زائران از گزند آفتاب در امان باشند.
آرامگاه بایزید زائران فراوانی دارد. همچنین از سایر کشورها خصوصا افغانستان، پاکستان و هند برای زیارت به این مکان و مقبره شیخ ابوالحسن خرقانی می آیند.
در نزدیک آرامگاه بایزید، صومعه وی به چشم می خورد که محل عبادت بود. بنایی از دوره ایلخانی و سلجوقی که در بالای آن این جمله نوشته شده است؛
مرا عهدی است با جانان که تا جان در بدن دارم
هواداران کویش را چو جان خویشتن دارم
از دیگر قسمت های بنا دو ایوان شرقی و غربی آن است که ایوان شرقی به اولجایتو شهرت دارد. اطراف ایوان شمسه های بناهای تاریخی است. در انتهای بنا و بعد از ایوان غربی مناره ای قدیمی از دوره سلجوقی باقی است که با خط کوفی نقوش زیبایی بر آن آفریده اند. به گفته عدل مجموعه این بنا نامزد ثبت در آثار جهانی است. زیرا دارای معماری سبک های مختلف می باشد. مدرسه شاهرخیه نیز که نام آن را تغییر داده اند از دیگر بناهای مجموعه است.
در سمت غرب مجموعه و نیز غرب میدان شهر برجی به ارتفاع ۱۵ متر وجود دارد که «کاشانه» نام دارد. این برج قرار بود، آرامگاه یکی از شاهزاده های ایلخانی باشد ولی کسی در آن دفن نشده است. در بالای برج کتیبه ای حاوی آیات قرآن به چشم می خورد. در کنار برج، مسجد جامع بسطام واقع است که پس از برج ساخته شده و زیباترین محراب دوران ایلخانی درون این مسجد وجود دارد.
● خانه یغمائیان
خانه یغمائیان محل فعلی سازمان میراث فرهنگی شاهرود است. این خانه ۸۰ سال پیش توسط معمار یزدی (استاد مهدی حیدری) به سبک معماری کویر ساخته شده است و ۷ سال مرمت آن طول کشید. از ویژگی های این بنا ضخامت ۸۰ تا ۹۰ سانتیمتری دیوارهای اتاق های آن است که کاملا آن ها را از یکدیگر و بیرون بنا عایق می کند. محور های قرینه بنا در داخل و نماهای آجری آن جلوه زیبایی دارند.
● آب انبار سه قلعه
نماهای آب انبار و مسجد قلعه شاهرود ۲۵۰ سال پیش توسط محمد زمان خان ساخته شد. این آب انبار که برای استفاده مردم شهر بود با پله هایی بلند به سمت محوطه وصل شده و با ستون هایی به مساحت ۴در۳ از هشت طاق نگه داری می کرد.
● کاروانسرای میامی
کاروانسرای میامی در روستایی با همین نام با حدود ۴۰۰ نفر سکنه در مسیر جاده معروف ابریشم متعلق به دوران شاه عباس صفوی واقع است. جوی آبی در کنار جاده با چنارهای بلند، صدایی دلنشین و سایه ای مطبوع در محیط با عظمت و آجری کاری بیرون کاروانسرا ایجاد کرده که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
داخل کاروانسرا با یک هشتی دو طبقه شروع شده و سه شاه نشین در مرکز هر ضلع بنا دارد. بقیه حجره ها متعلق به مسافران معمولی است. جلوی هر حجره مال بندی برای بستن اسب مسافرها تعبیه شده است. حجره های داخل کاروانسرا که محیطی کم نور و تاریک به نظر می رسد مثل هتل درجه سه بود برای افراد کم بضاعت.

منبع : روزنامه کارگزاران