چیستی ادیان و اساطیر

● نقد تطبیقی ادیان و اساطیر؛ در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق الطیر
▪ حمیرا زمردی
▪ ناشر؛ زوار
▪ چاپ دوم؛ ۱۳۸۵ (اول؛ ۱۳۸۲)
▪ ۱۵۰۰ نسخه ، ۵۶۹ صفحه
تبار اسطوره پژوهی در جامعه فرهنگی ایران بر مدار رونق است. چه، به همت نویسندگان و مترجمانی چون جلال ستاری، عباس مخبر و... چنین آثاری به جامعه ما بیشتر و بیشتر شناسانده شده است.
روایت پیشینیان و سرگذشت درگذشتگان آکنده از اشارات و نکاتی است که ما را با اندیشه های کهن بشری آشنا می سازد. افسانه و اسطوره از نمودهای فرهنگ مردمی هستند که با زبان و ادب گفتاری درآمیخته اند و در این گذار، آثار شگرف متون ادب پارسی همچون شاهنامه فردوسی، آثار نظامی، حدیقه سنایی، بوستان سعدی، مثنوی مولوی، دیوان حافظ و... را آفریده اند.
روایت آفرینش هستی و انسان و نیز حضور قدرتها و تاثیرات فراطبیعی در ورطه حیات بشری همچون مرگ، حیات جاوید، جادو، فره، طالع بینی و... همه و همه در بنیان ناخودآگاه بشر به گونه افسانه و اسطوره، نسل به نسل انتقال یافته و در بسیاری از آثار ارجمند زبان و ادبی پارسی جلوه گر شده است.
کتاب حاضر تلاشی است نقدگونه برای یافتن پیوند و تطبیق عناصر اساطیری با سه متن ارجمند شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق الطیر عطار که به عنوان مهم ترین متون منظوم داستانی تا قرن ششم در دست تحقیق قرار گرفته است.
اسطوره (میتولوژی) متضمن سرگذشتی قدسی و مینوی و راوی واقعه ای است که در زمان آغازین رخ داده است. به بیان دیگر اسطوره می گوید که در سایه اعمال برجسته موجودات مافوق طبیعی، واقعیتی چون کیهان، گیاهی خاص، کرداری پهلوانی، تمدنی جدید و... به وجود آمده است.
از این رو، همیشه دربردارنده روایت یک خلقت است. در بینش اساطیری فوران و طغیان عنصر مینوی است که عالم را می سازد و بنیان می نهد و بر اثر مداخلات موجودات مافوق طبیعی است که همه کارها و فعالیت های انسان معنی دار می شود.
حماسه آفرینش کیهان، سرگذشت آدمی، آغاز تمدن ها، آیین ها و مراسم، افسانه های دینی و پهلوانی، جنسیت، بارداری، شباب، مرگ، رازآموزی و... همه از مقولات روایات اساطیری هستند.
اسطوره ها تصویر تجسم یافته نیروهای کیهانی و نمودگار تجربه ای در عالم قداستند. زیرا تجلیات قدسی اسطوره در آفرینش کیهانی، امور پهلوانی، آیین ها، توتم پرستی و... نمایان است و کثرت گرایش های رمزی در هر تجلی قدسی خاطرنشان می سازد که جهان از لحاظ ذهنی آن را ساخته و پرداخته و به مثابه کلیتی اندام وار و یکپارچه جلوه داده است. چنانکه در کاربرد رمز جهانشمول مرغ برای روح نیز شاهد این گرایش هستیم.
مهم ترین کارکرد اسطوره عبارت است از کشف سرمشق های نمونه وار آیین ها و فعالیت های معنی دار آدمی اعم از تغذیه، زناشویی، تربیت، هنر و فرزانگی که برای فهم انسان جوامع کهن و سنتی اهمیت داشته است. از این رو اسطوره را تاریخ مینوی آثار هومر، هزیود، اشیل، پیندار، سوفوکل، اری پید و اوید و در پهنای اندیشه های فلسفی آثار سقراط، افلاطون و ارسطو نشان دهنده کوشش عظیم انسان برای نیل به حقیقت است.
کتاب حاضر مشتمل بر چهار بخش است؛ آفرینش، قدرت ها و تاثیرات فراطبیعی، تطبیقات داستانی و نگرش اجتماعی اسطوره.

منبع : روزنامه کارگزاران