آینده روشن صنعت آب

در حال حاضر صنعت آب شاهد رشد شدیدی است و گویای این مطلب، وضعیت سهام شرکت های فعال در این بخش است. در این صنعت به دلیل کمبود کمی و کیفی آب، دو راه حل از اهمیت بیشتری برخوردار شده اند که یکی از آنها سیستم های تصفیه فاضلاب بوده و موضوع بعدی مربوط به سیستم های تصفیه آب در محل مصرف (POU/POE) است. با این مقدمه، سوال اول این است که شرکت های دخیل در این موضوعات، آینده خود را چگونه می بینند؟ به علاوه این صنعت در چند سال گذشته تغییر وسیعی را در مالکیت شرکت های فعال تجربه کرده است که به نظر می رسد این روند در آینده نیز ادامه داشته باشد. سوال بعدی آن است که این موضوع چگونه بر روی توسعه بازار آب تاثیر خواهد گذارد؟
از جمعیت ۱/۶ میلیارد نفری جهان حدود یک میلیارد نفر از دسترسی به آب شرب محروم هستند و به نظر می رسد که این موضوع در آینده حادتر شود. از این رو کشورها و موسسات زیادی وجود دارند که شدیداً به دنبال یافتن راه حل هایی برای این مشکل هستند و در این مسیر مناسب ترین راهکارها، عملیات تصفیه فاضلاب و به کارگیری سیستم های تصفیه آب در محل مصرف تشخیص داده شده اند.
● سیستم های تصفیه آب در محل مصرف
اساساً سیستم های تصفیه آب در محل مصرف به دو دسته تقسیم می شوند بدین صورت که پس از رسیدن آب به منزل از طریق شبکه، یا کل آب ورودی در یک محل تصفیه می شود (POE) و یا در داخل ساختمان بر روی بعضی از شیرها، تجهیزات مربوط به تصفیه قرار داده می شود. (POU) در این زمینه یک دیدگاه کلی وجود دارد که با افزایش قیمت آب، توجه مردم به کیفیت آب مصرفی افزایش می یابد. بنابراین با برقراری ارتباط با مردم و اطلاع رسانی به آنها می توان آنها را متوجه این مطلب کرد که سیستم های تصفیه آب در محل مصرف ارزان تر از روش های دیگر مثل خرید آب بطری است و از این رو اقبال مصرف کنندگان صنعتی و خانگی به این گونه سیستم ها زیاد خواهد شد. شرکت هندرکس (Hendrx) یکی از سازندگان تجهیزات تصفیه آب است و حل مسائل مربوط به کیفیت آب توانسته است آب آشامیدنی با کیفیت بسیار خوبی را برای بازارهای خانگی و صنعتی فراهم آورد.
شرکت هندرکس از جایگاه ممتازی در زمینه تصفیه آب برخوردار است و آن به خاطر پیشرو بودن در ساخت مولد اتمسفری آب (AWG) است. این دستگاه ها از رطوبت موجود در هوا، آب خالص تولید می کنند. زمانی که فرد یکی از این دستگاه ها را خریداری می کند فقط به دما، رطوبت هوا و برق برای استفاده از دستگاه نیاز دارد تا بتواند آب تولید کند. هر چند همه می دانند که این دستگاه ها در همه جا قابل استفاده نیست ولی بسیاری از مناطق جهان درباره آینده برای دستگاه ها خوشبین هستند. در یکی دیگر از سیستم هایی که برای فیلتراسیون آب در محل مصرف ساخته شده است، حذف ۹۸ درصدی سرب میسر شده است.
به علاوه این سیستم ها می توانند از مصرف کلر بکاهند (بو و مزه را کاهش دهند) که این یکی از مشکلات مصرف کنندگان است. نیل برلانت مدیرعامل گروه آب شرکت seidler است و اعتقاد دارد؛ «یکی از مشکلات اصلی شما این است که در زمینه کیفیت آب حتی زمانی که آن همه فرآیندهای پیچیده تصفیه را در تصفیه خانه شهر انجام می دهید باز هم مطمئن نیستید که آب مناسب به دست مصرف کننده برسد چون این آب باید از شبکه قدیمی و لوله های معیوب عبور کند که ممکن است آلوده شود. به این دلیل احتمال دارد کیفیت آب خروجی از تصفیه خانه با آب ورودی به منازل متفاوت باشد. بنابراین مطمئن ترین راه برای حصول به کیفیت مناسب آب آن است که در محل مصرف، تصفیه شده و مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه تصفیه آب در محل کم هزینه تر از تعمیر شبکه لوله ها و زیرساخت های لازم برای حصول به کیفیت مناسب با یک تصفیه خانه مرکزی است.»
البته استیو ماکسول که مدیرکل یک گروه مطالعات استراتژیک است نیز با این عقیده موافق بوده و می گوید؛ «گروهی از صاحبان صنایع اظهار می دارند که ما بیش از حد بر روی تصفیه خانه های مرکزی متمرکز شده و هزینه و انرژی صرف کرده ایم. گروهی معتقدند می توان آب را با کیفیت پایین تری از تصفیه خانه مرکزی خارج کرده و در منزل به کیفیت مورد نیاز برای هر نوع مصرف رساند و این بهتر از آن است که کل آب را در تصفیه خانه مرکزی تا حد آشامیدن تصفیه کرده ولی فقط نیم تا یک درصد آن به مصرف آشامیدنی برسد. البته از دید اقتصادی نیز احتمالاً در درازمدت تصفیه آب در محل مصرف باصرفه تر خواهد بود.»
● محرک ها و موانع موجود برای تصفیه در محل مصرف
روشن تر شدن مشکل کیفیت آب و افزایش قیمت آن و نیز نیاز بیشتر در کشورهای در حال توسعه به آب با کیفیت مناسب باعث شده است سیستم های تصفیه در محل مصرف آب بسیار متداول شوند چون بدین وسیله می توان آب با کیفیت مناسب را به قیمت ارزان تری (نسبت به آب بطری) تهیه کرد. البته گران بودن هزینه اولیه این تجهیزات و جوسازی های ایجاد شده از سوی بعضی از تصفیه خانه های آب باعث به تاخیر افتادن توسعه این سیستم ها شده است.
ماکسول در این زمینه می گوید؛ «بالا بودن هزینه این سیستم ها یکی از دلایل به تعویق افتادن توسعه سیستم های تصفیه در محل است ولی گروهی معتقدند در بلندمدت این سیستم ها از نظر اقتصادی به صرفه هستند. البته رشد آگاهی عمومی درباره مشکل کیفیت آب و نگرانی های موجود در زمینه شبکه توزیع به عنوان یکی از محرک های این سیستم به شمار می رود.
مهمتر اینکه این فناوری برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه، گزینه مناسبی است چون هنوز این کشورها فاقد تصفیه خانه های بزرگ مرکزی هستند و به جای ساخت تصفیه خانه های پیچیده می توانند یک سیستم توزیع و یک تصفیه خانه ساده بسازند و مردم جهت مصارف شرب از سیستم های تصفیه در محل مصرف یا آب بطری استفاده کنند تا با این کار از ساخت تصفیه خانه های بسیار بزرگ و پیچیده با هزینه های سرسام آور اجتناب شود.»
برلانت نیز بیان می دارد؛ «یکی از محرک های اصلی در این عرصه همانا شفاف تر شدن بحث کیفیت آب است. شما می توانید این مساله را در روزنامه و تلویزیون مشاهده کنید. موضوع بعدی آن است که مردم برای آب، بیشتر از گذشته هزینه می کنند و درباره کیفیت محصولی که خریداری می کنند بیش از گذشته دغدغه دارند. موضوع سوم نیز این است که اگر شما یک سیستم تصفیه در محل مصرف داشته باشید هزینه شما کمتر از خرید آب بطری خواهد بود. از سوی دیگر به نظر می رسد که صاحبان تصفیه خانه های آب در بیان مشکل کند عمل می کنند. آنها تمایل دارند درباره کاری که خود انجام می دهند بسیار تدافعی عمل کنند.
آنها می گویند ما در تصفیه خانه خود از بهترین تکنولوژی استفاده می کنیم تا بهترین کیفیت را برای آب فراهم آوریم و به کارگیری سیستم های تصفیه در محل مصرف، هدر دادن سرمایه است. اول چیزی که باعث می شود تصفیه خانه ها وجود سیستم های تصفیه در محل مصرف را بپذیرند آن است که افکار عمومی انتظار دارد تصفیه خانه ها اطمینان دهند که کیفیت آب ورودی به منازل بهتر شود و مساله بعدی آن است که تصفیه خانه ها می توانند قسمتی از بازار سیستم های تصفیه آب در محل مصرف را به دست داشته باشند و درآمد و سود بیشتری عایدشان شود. همه این دلایل باعث می شود که من آینده بسیار روشنی را برای این سیستم ها تجسم کنم.»
● سیستم های تصفیه و استفاده مجدد از فاضلاب
با کم شدن آب، منابع آب باارزش تر خواهند شد و برای مدیریت بهتر فاضلاب انگیزه های اقتصادی و اجتماعی ایجاد می شود تا پس از تصفیه بتوان از این آب به عنوان یک منبع جدید آب استفاده کرد. فون اولر رئیس بخش ارتباطات شرکت معظم ITT است که در صنایع آب فعالیت دارد. او می گوید؛ «شرکت ما تمامی راه حل های موجود برای بازار جهانی آب و فاضلاب را ارائه می کند. ما فاضلاب را به تصفیه خانه انتقال داده و از فناوری های گوناگون جهت تصفیه و ضدعفونی کردن فاضلاب ها استفاده می کنیم تا این آب برای صنایع، کشاورزی و مصارف دیگر قابل استفاده شود. اساساً استفاده مجدد یکی از مهمترین فناوری هایی است که ما می توانیم جهت مراقبت از منابع آب و اطمینان از استفاده منطقی از آنها به کار گیریم. استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده برای کاربردهای شهری و صنعتی، امر بسیار مناسبی است و باید توجه داشت که با افزایش کمبود آب این بازار جذاب تر و بزرگ تر نیز خواهد شد.»
لیزا سورگینی یکی از مدیران بخش آب شرکت مشهور زیمنس است. او معتقد است؛ «بازگرداندن فاضلاب به دو روش باعث حل مشکل کمبود آب جوامع خواهد شد. اول آنکه با استفاده از سیستم های فیلتراسیون غشایی می توان فاضلاب را تا کیفیت بسیار بالا تصفیه کرده و برای کاربردهای شهری مثل آبیاری مورد استفاده قرار داد. درثانی این موضوع باعث کاهش مصرف آب قابل شرب شهر خواهد شد. نهایتاً می توان با سیستم فیلتراسیون غشایی، آب را تا حد استانداردهای قابل شرب تصفیه کرد که این برای مناطق دارای کمبود آب، حیاتی است و روش بسیار ارزان تری نسبت به دیگر روش های شیرین سازی آب است. شرکت زیمنس صاحب تکنولوژی های مناسب برای تصفیه مستقیم یا غیرمستقیم است که در سراسر جهان قابل عرضه است.»● محرک ها و موانع موجود بر سر راه توسعه سیستم های تصفیه فاضلاب
محرک های رشد سریع این بخش را می توان به صورت زیر برشمرد؛ قیمت آب شدیداً در حال افزایش است و با بهبود تکنولوژی های قابل دسترسی برای تصفیه فاضلاب، فشار سازمان های قانونگذار نیز افزایش می یابد. یکی از چالش های اصلی بر سر راه توسعه این سیستم های تصفیه همانا پذیرش اجتماعی مساله استفاده مجدد از فاضلاب است و هر جامعه یی که بتواند بر این مانع فائق آید، قادر خواهد بود به توسعه فعالیت های خود ادامه دهد.
فون اولر در این باره می گوید؛ «آنچه که باعث رشد این بخش است، تکنولوژی های جدید به همراه راهکارهای ارزان تر است و در اینجا نباید بیشتر شدن سختگیری سازمان های قانونگذار در ارتباط با خلوص پساب تصفیه شده را از یاد برد.» او می افزاید؛ «تکنولوژی های جدید کم هزینه تر بوده و انرژی کمتری مصرف می کنند بنابراین هزینه چرخه زیستی (life cycle) آنها کاهش می یابد.»
در حال حاضر تعداد صنایعی که پیش از ورود فاضلاب خود به شبکه جمع آوری آن را تصفیه می کنند، در حال افزایش است. اگر شما بتوانید از این فاضلاب تصفیه شده در همان صنعت خود استفاده کنید، هزینه های شما کاهش بیشتری خواهد یافت. ضمناً در آینده هزینه آب مصرفی کارخانه ها نیز افزایش می یابد و استفاده مجدد از پساب تصفیه شده یکی از راهکارهای کاهش این هزینه است.
از سوی دیگر درباره عوامل به تاخیر افتادن رشد جهانی این بخش می توان به نیاز به سرمایه گذاری و انرژی و نیز نیاز به زیرساخت ها اشاره داشت. در تعداد زیادی از مناطق جهان نه امکان دسترسی معقول به برق وجود دارد و نه از شبکه جمع آوری فاضلاب خبری است. برای این مناطق باید از سیستم های تصفیه کوچک و غیرمتمرکز استفاده کرد. البته استفاده از سیستم های پیشرفته و کوچک نیازمند نیروهای تحصیلکرده و متخصص نیز است.
ماکسول گفته است؛ «امروزه فشار رو به تزایدی وجود دارد تا فاضلاب ها با استانداردهای بالاتر تصفیه شوند به نحوی که بتوان آنها را به عنوان منابع اولیه آب، مورد استفاده قرار داد. در چنین فضایی، صنعت به خوبی استفاده غیرمستقیم این پساب تصفیه شده را پذیرفته است. با این حال هر چند استفاده مستقیم از فاضلاب از لحاظ تکنولوژیکی بسیار باصرفه است ولی از لحاظ اجتماعی غیرقابل پذیرش است. مثلاً تصور اینکه در یک ناحیه مسکونی فاضلاب توالت پس از عبور از یک محفظه خاص به حدی تصفیه شده است که بتوانید در شیرهای خود از آن استفاده کنید، برای اکثر مردم کار سختی است.
عملاً باید گفت که تصفیه فاضلاب سخت تر و گران تر از تصفیه آب نیست و این مشکل یک موضوع احساسی و ادراکی است نه یک مشکل فنی.» سورگینی در این باره می گوید؛ «توجیه افکار عمومی می تواند به عنوان یکی از عوامل به تاخیر افتادن این موضوع باشد. باید به خاطر داشت که هنوز تعداد زیادی از مصرف کنندگان آب در مورد توانایی فیلتراسیون غشایی برای حذف آلاینده های بیولوژیک و تبدیل فاضلاب به یک منبع بسیار تمیز برای آب آشامیدنی تردید دارند و بدین دلیل افزایش آگاهی جامعه و ارزش نهادن به این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است.»
البته گروهی از کارشناسان بر این عقیده اند که به جای تمرکز بر کاربردهای شهری بایستی بیشتر به دنبال کاربردهای صنعتی بود. در این باره برلانت اظهار داشته است؛ «سهم ساکنان شهرها در مصرف آب و تولید فاضلاب کمتر از دیگر بخش ها است چون اگر شما یک تولیدکننده صنعتی باشید، آب بسیار بیشتری را در فرآیندهای تولیدی خود به مصرف می رسانید بنابراین جهت استفاده مجدد از فاضلاب یا تخلیه به محیط بایستی تصفیه های بیشتری را به خدمت بگیرید که در صورت افزایش قیمت ها، تمایل بیشتری برای استفاده مجدد به وجود خواهد آمد و با سخت تر شدن قوانین نیز مجبورید هر روز فاضلاب تمیز و تمیزتری را وارد محیط کنید. چون اگر نتوانید این کار را انجام دهید بایستی منتظر جریمه های شدید باشید.»
● پتانسیل بازار آب در آینده
تقریباً تمامی متخصصان آینده بسیار نویدبخشی را برای بازار آب رقم می زنند. ماکسول می گوید؛ «اگر بخواهم کلی صحبت کنم باید بگویم به نظر من رشد این بازار ادامه دار خواهد بود و در بلندمدت از پتانسیل های بزرگی برای رشد برخوردار است. اگر جهانی به قضیه نظر بیفکنیم، می توانیم ببینیم که یک رشد تقاضا برای آب وجود دارد و این در حالی است که منابع آب ثابت هستند و ضمناً جمعیت و اقتصادهای با رشد زیاد نیز از عوامل موثر بر این بازار هستند. به علاوه مشکل ضعف مدیریت آب نیز وجود دارد. همه اینها را باید با این موضوع تلفیق کرد که در آینده منابع آب و امکان دسترسی به آب آشامیدنی به نحو روزافزونی مساله ساز خواهد شد و شرکت هایی که بتوانند راهکارهایی جهت حل این مساله ارائه کنند، دارای آینده بسیار روشنی خواهند بود. بنابراین وضعیت این صنعت در بلندمدت بسیار خوب خواهد بود. هر چند در حال حاضر این صنعت از رشد و سودآوری خارق العاده یی برخوردار نیست ولی رشد و سودآوری بلندمدت آن جذاب خواهد بود.»
برلانت نیز با این اظهارات موافق است؛ «من فکر می کنم آب به نحو روزافزونی باارزش تر خواهد شد و نیاز و تمایل مشتریان برای تصفیه آب و کیفیت بهتر آن در مرحله شکوفایی است. به علاوه فکر می کنم مسائل مربوط به اقتصاد و قیمت گذاری آن باعث می شود که این بازار به یک بازار فوق العاده خوب تبدیل شود و برای یک دوره طولانی این مقام خود را حفظ کند. هر چند شکوفایی این بازار تا همین چند وقت پیش نیز آنچنان آشکار نبود چون مردم توجه خاصی به آب مبذول نمی داشتند. باید اذعان داشت با اینکه آب یکی از مهمترین عناصر زندگی ما است ولی چون قیمت آن بسیار ارزان است بنابراین مردم زیاد به آن فکر نمی کنند.»

www.water-stocks.com,Jan.۲۰۰۶
فی وانگ
ترجمه؛ عبدالله مصطفایی