دنیـای شهـریـار

سید محسن شهریار در سال ۱۹۰۵ در محله قدیمی باغ میشه تبریز چشم به جهان گشوده است . نام اصلی او سید محمد حسین بهجت تبریزی و تخلصش شهریار است .
شاعر بزرگ در سالهای اولیه آفرینش هنری خود ،آثارش را با تخلص «بهجت» نوشته بود علاوه بر این اشعـار طــنز خود را نیـز با امضای قـراضه به چاپ رســانده است با همه اینها هنـرمنداستاد در جهان ترك- مسلمان و بطور كلی در تمام دنیا با نام شهریار شناخته و مشهود شده است . ازنظر دیگر او را «شهریار شاعران» نیز نام نهادند. از نام پدر استاد محمد حسن شهریار«حاجی میرآقای خشگنابی» نیزمعلوم می شود كه از اهالی روستای خشگناب آذربایجان برخوردار بوده است.
۵-۴ نفر از كودكانی كه ثمره ازدواج میرآقا خشگنابی و كوكب خانم بودند در عنفوان جوانی از این جهان رخت بر بسته اند از برادران استاد هم اكنون میر صادق خشگنابی در تبریز زندگی می كند و بعد از سالها معلمی بازنشسته شده است .سید رضا خشگنابی نیز مدرس دانشگاه تهران بوده و به فعالیتهای علمی هنر خوشنویسی مشغول است . بزرگترین دختر خانواده سریر خانم كه در تهران زندگی می كند اكنون ۸۷ سال دارد . خواهر دیگر طاهره خانم است كه پسر و یك دخترش در تبریز ساكن است.
خانم آزاده خشگنابی هم كه تهرانی به حساب می آید با شعر انسیت دارد . محمد حسین شهریار برای اولین بار در خشگناب به مكتب رفت و از آخوند ملا ابراهیم در فراگرفته بود. روزهای مكتب نیز برای شهریار خاطراتی فراوش نشدنی به یادگار گذاشته و در جهان بینی او تاثیر جدی داشته است.
خانواده جامی میرآقا خشگنابی در سال ۱۲۹۱ به تبریز باز گشته بود . سید محمد حسین در تبریز به مدرسه «كالـیـبـر» وارد شده ، زبانهای عربی وعادی را در مـدرسه و زبـان فرانـسه را در خانـه با معلم خصوصی فرا گرفته بود.اولین تجربه وی در شعر فارسی نیز در همین سالها اتفاق افتاده بود. در سال ۱۲۹۹ در حالی كه دانش آموز ۱۵ ساله ای بوده چند شعر با تخلص بهجت در مجله ادب به چاپ رسانده بود.
بدین ترتیب مرحله اول زندگی سید محمد بهجت در تبریز پایان یافت . او در ماه مارس سال ۱۹۲۱ به تهران رفت و در مدرسه دارالفنون به تحصیلات خود ادامه داده بود و در همین سالها با تفال به دیوان حافظ تخلص «شهریار»را برای خود برگزیده بود. محمد حسین شهریار در سال ۱۹۲۴ در ۱۹ سالگی به دانشگاه علوم پزشكی تهران وارد می شود. سـالـهای دانشگاه در وهـلـه اول دوره ای بودكه دانـش و جهان بینی وی را غنی تر و عمیق تر ساخته بود .
دركنار همه اینها ،سالهای دانـشـجـویی در دانـشگاه علـوم پزشكی ، دوران عاشقی شهریار نیز محسوب می شود. عاشق جوان در این سالها دختری به نام ثریا را به شدت دوست می داشت لیكن نتوانست با او كه پری نامیدش ازدواج كند چرا كه بر اساس تحقیقات حكیمه بلوری ، از مصاحبه ای كه شهریار با رز نامه اطلاعات داشت چنین بر می آید كه شخصی با نفوذ كه شهریار از ذكر نام و مقام او خودداری می كند رقیب عشقی شهریار بوده است.
این شخص ترسناك كه از نزدیكان شاه ایران بوده شهریار را به زندان انداخته بعد از مدت كوتاهی او را به شرط ترك تهران آزاد نموده و به نیشابور تبعید كرده بود . بدین ترتیب محمد حسین شهریار نمی تواند تحصیلات پزشكی خود را به پایان برساند و فقط ۳-۲ ماه مانده به اتمام دانشكده دندانپزشكی و داروسازی تهـران را ترك می كند.
عشق نـاكـام سـبـب آفرینش شعرهایی چون «ناله های حزین» «یوسف گمگشته» «پروانه در آتش» «پری دیوانه» می شود. بدین ترتیب محمد حسین شهریار در سالهای تبعید نیز در حد امكان به شعر و ادبیات پرداخته بود. از این زمان ، دیدار او با هنرمند مشهوركمال الملك در نیشابور( ۱۹۳۳ ) نقش مهمی در درك او از آن دوران پر مشقت و رنج ایفا می كند. همچنین آشنایی و ارتباط او با شاعرانی چون میرزا رضا خان عقیلی ،‌ محمد فرخ و دیگران كه در مشهد زندگی می كردند مایه امید و تسلی خاطر شهریار در سالهای تبعید بود.در این دوران خبر وفات پدر « حاجی میرآقا خشگنابی - ۲۳ رمضان ۱۹۳۴- و دفن او در قم شهریار را به شدت پریشان می كند .
محمد حسین شهریار بعد از زندگی تلخ و طولانی در تبعید در سال ۱۹۳۵ دو باره به تهران بر می گردد و در سایه كمك های « حاجی اسماعیل امیر خیزی » در بانك كشاورزی مشغول به كار می شود اما هنوز بحران های روحی در زندگی شاعر ادامه دارد. او به جمع احضار كنندگان روح دراویش حـروفی می پـیـوندد و خـود نـیز درویش وار زندگــی می كند حتی سفر چهار ماهه به تبریز نمی تواند شهریار را به طور كامل نجات دهد. شهریار بدون توجه به مشكلات بزرگ زندگی در این مرحله به مطالعه دقیق و جدی روی آورد ، نكات و ظرایف شعر كلاسیك شرق را عمیقا فراگرفته بود .
با اشعار فارسی خود ، در اجتماعات ادبی دوباره درخشید و حتی با عنوان « حافظ زمان» معروف می شود. او با نیما یوشیج یكی از بنیان گذاران شعر نو در ایران آشنا بود .شهریار اسباب شعر كلاسیك را با قواعد شعر نو غنی تر ساخته و بدین ترتیب نمونه ها بدیعی كه از وحدت اصول هر دو شیوه بهره میگرفتند ، آفریده بود.
در رهایی از بحران روحی استاد شهریار ، مادر كوكب خانم ، نقش استثنایی داشت . مسافرت های مادر به تهران ،‌ مهر ومحبت غیر عادی و صحبت های او از ایام گذشته ، ایل و تبار خودی و سخنان سرشار از ادبیات شفاهی مادر ، روح تازه ای در كالبد هنرمند بزرگ دمیده و عشق به زندگی را در او قوت بخشیده بودلیكن روابط بر سعادت مادر و فرزند دیری نپاییده بود ، كوكب خانم در تهران مریض شد و در ۱۹ آگوست دار فانی را وداع گفت و در شهر قم در كنار مزار پدر شهریار به خاك سپرده شد و شهریار در شعر موثر « ای وای مادرم » محبت مادر و فرزند را به شكل كشید.
استاد از بیگانگی های تهران ، كه سالهای طولانی به درازا كشیده شده بود ناراضی گشت و در سال ۱۹۳۵ برای همیشه به میهن خود تبریز باز می گردد. شاعر در محله مقصودیه تبریز منزلی خریده و با خانواده خود در آن سكنی نموده و به كار در بانك كشاورزی پرداخته بود . او در ۵ اگوست ۱۹۵۳ با دختر عمه خود خانم « عزیزه عبد الخالق » ازدواج كرده بود. ثمره این ازدواج دو دختر به نامهای شهرزاد و مریم و یك پسر به نام هادی بود.
تغییر و تحولات مبنی بر روحیه استاد اثر گذاشته بود. سفر به سرزمین آبا و اجدادی - خشگناب – در سال ۱۹۵۴ و ملاقاتهای صمیمانه اش با ایل و تبار خود ، روحی شاعرانه و زلال و شفاف به او بخشیده بود.
دوستی با بولود قاراجورلو (سهند) شاعر بزرگ ادبیات ملی ، در آفرینش هنری شهریار به زبان مادری و نیز خلق آثاری كه شیوه زندگی مردم را به تصویر می كشید ، تاثیر بسزایی داشت. شهریار در سال ۱۹۷۳ به همت و تاكید دكتر جواد هیئت ، عالم گرانقدر، رجل اجتماعی و ناشر مجله واریق به تهران رفته بود.
در این زمان بولودكارچورلو(سهند) نیز تكیه گاه مادی و معنوی استاد شده بود ، اما مرگ ناگهانی همسرش «عزیزه عبدالخالق«در فوریه سال ۱۹۷۴ بار دیگر شهریار را از پا در آورده و بعد از مدت كوتاهی برای همیشه به تبریز بازگشته و تا پایان عمر در آنجا زندگی كرده بود.
شهریار در تبریز یك عمر در سادگی و فقر اما مغرور و سربلند زیسته بود.همایش بزررگداشت ۸۰ سالگی استاد در فوریه ۱۹۸۴ درتبریز عشق بی حد و حرص مردم را به هنرمند پر آوازه به نمایش گذاشته بود.چاپ پی در پی كتابهایش در زمان حیات خود او را به عنوان شاعری ملی و محبوب به شهرت رسانده بود.
دیدار آیت الله سید علی خامنه ای ، رهبر جمهوری اسلامی ایران با محمد حسین شهریار در سال ۱۹۸۷ در تبریز ، نشانگر مقبولیت هنر شهریار در تمامی سطوح و ارزش والای آن است . شهریار در حالی كه خود در فقر به سر می برد ، وجه قابل توجهی اهدایی رهبری را به آوارگان جنگ ایران و عراق بخشیده بود.استاد محمد حسین شهریار در ۱۸سپتامبر ۱۹۸۸ در بیمارستان «مهر» تهران وفات نموده و ۲۰ سپتامبر در گورستان سرخاب مقبره الشعرای تبریز به خاك سپرده شده بود . در آذربایجان جنوبی این روز عزای ملی اعلام شده بود[۱].

[۱] - منبع : کتاب دنیای شهریار

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان