تکرار در سطح

● درباره «رویای خیس» ساخته پوران درخشنده
رویای خیس ادامه سینمای پوران درخشنده است که باردیگر در بستر نظام خانوادگی به آسیب های روانی- اجتماعی یک نوجوان در دوران بلوغ و هویت خواهی او می پردازد و می خواهد گونه یی از فیلم رشد و تربیتی را تجربه کند.
اگر رخشان بنی اعتماد به آسیب های اجتماعی در دایره وسیع تر جامعه و مناسبات انسانی آن می پردازد و تهمینه میلانی وضعیت ظالمانه و تاریک زنان را در این ساختار پی می گیرد، پوران درخشنده در پی به تصویر کشیدن این نابهنجاری ها و معضلات در درون نظام خانوادگی است.
به عبارتی دیگر او نه در مقام یک جامعه شناس یا فمینیست که از منظر یک کارشناس مسائل تربیتی به آسیب شناسی اجتماعی- انسانی جامعه خود می پردازد.
رویای خیس از درون همین تفکر بر می آید. روایت نوجوانی که در شکاف عاطفی پدر و مادرش به بحران های هویتی- احساسی می رسد و به اصطلاح قربانی جهل و بی تفاوتی و خودخواهی آنان می شود. به عبارتی دیگر رویای خیس علل معضلات و مسائل آرش را نتیجه طبیعی عملکرد و نوع زندگی پدر و مادرش می داند و رفتار آرش را نه یک کنش صرف نوجوانانه که در چالش های هویتی دوران بلوغ طبیعتاً اتفاق می افتد که آن را واکنش و طغیانی احساسی در مقابل تجربه خانوادگی اش تفسیر می کند؛ تجربه یی که تفاوت نسلی را به تضاد و تعارض نسلی بدل می کند، درخشنده پدر و مادر آرش را در وضعیتی قرار می دهد که آرش به دلیل تجربه همان وضعیت مورد سرزنش و نکوهش قرار می گیرد.
مادرش در فکر وصال به معشوق است و پدر نیز زخمیً شکستی عاشقانه است که اینک برای پسرش در حال تکرار است. تجربه یی که هر دو به ویژه پدر آرش به دلیل سنخیت جنسیتی با پسرش آن را از بهای سنگین اش منع می کند. اما زمانی که به خاطرات جوانی اش رجوع می کند علاج این درد را ازدواج پسرش می بیند.
این توصیه با تجربیات تلخ پدر و عاقل مسلکی او همخوانی ندارد. پدری که سرگذشت و تجربه مشابه خود را با پسرش در میان می گذارد و از بی رحمی واقعیت در برابر قدرت عشق سخن می گوید و عاشقی را حرکت بر خلاف جهت آب توصیف می کند خود به چاره یی احساسی و مسکن وار می رسد. پارادوکس رفتاری او به نوعی در علایق و ظواهرش نیز مشاهده می شود.
مردی میانسال با شلوار لی و پیراهن باز که به مدهای نسل جوان نزدیکی دارد و علایق او به ابزار و نمادهای گذشته مثل گرامافون و اتومبیل و عتیقه جاتی که در اتاق جوانی اش گرد آورده نمادی از همین تضادهای درونی است. البته همین فیدبک داستان و بازنمایی خاطرات پدر با الهه به نوستالژی سانتی مانتالی بدل می شود که دارای هویت انسانی و اجتماعی نیست.
نوع پوشش آنها و مکان قصه بیشتر به رویا شبیه است تا واقعیت تاریخی، تکرار قصه پدر به ویژه در سکانس دنبال کردن اتومبیل نازنین و یا سوار شدن در همان ماشینی که پدر و الهه با آن گریختند عناصر رمانتیک آن را پررنگ تر کرده است و اساساً عشقی که میان آرش و نازنین خلق می شود، بسیار شتاب زده و عجولانه و غلوانگیز است. عشقی که گرمای دامنه و شدت آن در پروسه ساده و کم عمق ارتباط آرش و نازنین بنا شده است و منطق روان شناختی ندارد. ضمن اینکه فیلم تکلیف خود را با مفهوم «عشق» مشخص نکرده است.
از یک سو رابطه غیرعاشقانه مادر نازنین و پدرش و به طور ضمنی نارضایتی مادر از این زندگی را نشان می دهد (ازدواج تحمیلی) یا نتیجه ازدواج پدر آرش با مادرش که به طلاق کشیده شده و از سوی دیگر رسمیت بخشیدن به این ارتباط عاشقانه به عنوان راه حل پدر آرش و منطق فیلم القا می شود و مخاطب را در فهم حقیقت دچار سرگردانی می کند، ضمن اینکه علت طلاق پدر و مادر آرش در پرده یی از ابهام باقی می ماند و تعامل منطقی و ارتباط انسانی عقلانی که میان آنها حاکم است با جدایی آنها همخوانی ندارد آن هم با دغدغه مشترک درباره وضعیت کنونی و آینده فرزندشان؟، اگرچه مولفه هایی که در ریشه یابی رفتار آرش معرفی می شود از عوامل تربیتی موثر در نابهنجاری های رفتاری است اما نحوه بیان آن تا حد زیادی دچار شعارزدگی و شکل گرایی می شود و بیشتر صورتی رمانتیک و سانتی مانتال می یابد.
یکی از نقاط مبهم و شاید اضافی فیلم آن پسر جوانی است که آرش با چاقو، لاستیک ماشین او را پنچر می کند. حضور او بدون اینکه روشن شود ناگهان از فیلم حذف شده است یا در سکانس سقوط آرش و نازنین موقعیت مکانی آنها از هم مشخص نیست و میزانسن ناموزون است اما فراتر از همه اینها منطق فیلم است که در صورتی سطحی تکرار می شود و شبیه برنامه های خانوادگی صداوسیما به ورطه شعارزدگی می افتد.
تشبیه رویای خیس به خانه یی در آب (هدیه نازنین به آرش) نمادی سمبلیک از همین معناست. آرزوهای نوجوانی در فضای آرمانگرایانه و انتزاعی همچون خانه یی است که روی آب بنا شده هر چند ظاهرش زیبا و رویایی است. پوران درخشنده در به تصویر کشیدن این دوران موفق عمل می کند یعنی صورت مساله تقریباً همان گونه که در واقعیت است بیان می شود اما در پردازش و برون رفت از بحران های آن در همین سطح باقی می ماند.

سیدرضا صائمی

منبع : روزنامه اعتماد