چهار فصل جاودان زنجان

استان زنجان یکی از استان های با اهمیت ایران است که در ناحیه مرکزی شمال باختری ایران واقع شده و از نظرارتباطی دارای نقش ویژه ای است و به دلیل استقرار بر محور ترانزیتی تهران- اروپا نقطه ارتباطی مركز با باختر و شمال باختری ایران به شمار میآید. جاذبه های جهانگردی استان زنجان درتمام قسمت های آن پراكنده شده اند و می توان آن ها را در شمار جاذبه های طبیعی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مورد مطالعه و بررسی قرار داد.
دراین میان شهرستان های ابهر و زنجان با ارزش ترین و مشهورترین جاذبه های گردشگری این استان را در خود جای داده اند. جاذبه های طبیعی این استان؛ شامل کوه ها، رودها، آبشارها، چشمه های آب معدنی و دریاچه های طبیعی و مصنوعی است که در شهرستان های مختلف استان پراکنده شده اند. استان زنجان به لحاظ اقتصادی از مناطق صنعتی و خودکفای ایران بوده و از نظر جاذبه های گردشگری در برگیرنده بنای عظیم و با شکوه سلطانیه است كه یکی از بزرگ ترین و مشهورترین بناهای اسلامی بر جای مانده از ۷۰۰ سال پیش است. وجود معادن با ارزش سبب شده این منطقه چهره ای صنعتی به خود بگیرد و وجود مردمانی سخت کوش و هنرمند سبب وجود انواع صنایع منحصر به فرد دستی در این ملاحظه از ایران شده است.
● مکان های دیدنی و تاریخی
استان زنجان از توانمندی های بالایی در زمینه توسعه صنعت جهانگردی و جلب گردشگر برخوردار است. جاذبه های طبیعی این استان شامل کوه ها، رودها، آبشارها، چشمه های آب معدنی، دریاچه های طبیعی و مصنوعی در شهرستان های مختلف استان پراکنده شده اند. رودخانه های بزرگ و مشهور با شعبات آن ها در كشتزارها و باغ های استان، چشمه های آب معدنی و آب سرد، غارهای تاریخی و طبیعی، مناظر زیبای كشتزارها و باغ ها از جمله جاذبه های طبیعی استان هستند كه هر بیننده ای را به تحسین وا می دارند.
با این كه تاریخ این منطقه فراز و فرود های بسیار به خود دیده و گاهی شعله های خشم و جنگ، برگ های زیادی از تاریخ منطقه و حتی گاه تمام آن را در كام خود فرو برده است ولی به جهت عمق غنای هویت و فرهنگ این منطقه، هنوز نیز استان زنجان امانت دار میراث فرهنگی ارزشمند و قابل ملآحظه ای است که فرهنگ و هویت این سرزمین را به نمایش می گذارد.
كاخ های با ارزش و قدیمی، مدرسه های تاریخی، مسجدهایی با معماری کم نظیر، بازارهای قدیمی، بقعه امام زاده ها، زیارتگاه ها و بناهای تاریخی و مذهبی با معماری های ارزشمند بخشی از این میراث شایان توجه هستند. برخی از بناهای موجود در استان، هم چون بنای بزرگ و تاریخی سلطانیه دارای ارزش های درجه یک جهانگردی و شهرت جهانی هستند. این بنا که یكی از بزرگ ترین و باشكوه ترین بناهای اسلامی محسوب می شود در خاور استان زنجان واقع شده است. برخی دیگر از بناهای تاریخی این استان با این که از دیرینگی و قدمت چندانی برخوردار نیستند ولی به لحاظ معماری و کاربری از بناهای منحصر به فرد ایران به شمار می آیند و از جمله آن ها می توان بنای کم نظیر رختشوی خانه را نام برد.
● صنایع و معادن
استان زنجان دارای دو نوع صنایع دستی و ماشینی (کارخانه ای) است. صنایع دستی این استان از رشد و شكوفایی برخورداربوده و نمونه های بدیع آفریده های دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانی امروزه مایه سربلندی و مباهات صنایع ایران در جهان است. به دلیل موقعیت ترانزیتی و برخورداری از راه های مناسب و نزدیكی به استان تهران این منطقه از امكانات توسعه صنعتی خوبی برخوردار شده است. كارخانه های مختلفی در شاخه های صنایع فلزی، شیمیایی، دارویی، غذایی، ‌ریسنده گی ساختمانی، الكتریكی، چوبی و سلولزی فعال هستند. معادن فعال استان؛ كائولن، ‌فلدسپات و سیلیس است و دیگر معادن که بیش تر شامل معادن سنگ می شوند در نقاط مختلف استان پراکنده شده اند. استان زنجان بزرگ ترین معدن روی خاورمیانه را در خود جای داده است.
● کشاورزی و دام داری
شرایط جغرافیایی مشتمل بر تنوع آب و هوایی، برخورداری از منابع آب و حاصل خیزی خاک؛ استان زنجان به صورت یک متطقه مناسب كشاورزی درآورده است. بعضی از محصولات كشاورزی و باغی استان از نظر مقدار سطح زیر كشت و تولید انگور مقام اول را در كشوردارد. كشاورزی در این استان به صورت دیمی و آبی انجام می شود. استان زنجان یكی از قطب های مهم دام داری باخترایران، به شمار می آید. انواع فعالیت ها دردو بخش به شیوه صنعتی و ستنی انجام می شود. استان زنجان در زمینه دام پروری صنعتی و تولید گوشت و شیر در سطح كشور، جایگاه در خور توجهی را احراز نموده یكی از
مهم ترین مراكز مرغ داری كشورنیز به شمار می رود.
●وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نام استان زنجان برگرفته از مركز استان یعنی شهر زنجان است. در مورد وجه تسمیه شهر زنجان تاكنون نظرات گوناگونی ازسوی پژوهشگران و نویسندگان ارایه شده است. قدیمی ترین نامی كه به این منطقه اطلاق شده است، زندیگان به معنای اهل كتاب زند (معروف ترین كتاب آیین زردشتی ساسانی) و گان از پساوند اهل باستان است كه در دوره ساسانیان بر این منطقه گذاشته شده است. گفته می شود بنای شهر زنجان در زمان اردشیر بابكان ساخته شده و در آن زمان نام شهین یعنی منسوب به شاه به آن اطلاق می شده است. از اواخر دوره قاجاریه به علت استقرارایل خمسه فارس، نام خمسه نیز بر آن نهاده شد.
یافته های تاریخی و كاوش های باستان شناسی كه در نواحی مختلف استان زنجان انجام گرفته، گواهی بر قدمت تاریخی و دیرینگی آن است و آثار كشف شده در این محدوده، استقرارهای انسانی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی را در این منطقه ثابت می كند. در بیش ترمنابع موجود، نویسندگان و پژوهشگران با استناد به یافته های باستان شناسی و متون تاریخی، پیشینه تاریخی استان زنجان را در چهار مرحله، دوران پیش از تاریخ تا دوران آغاز ادبیات شامل هزاره هفتم تا اوایل هزاره سوم پیش از میلاد، دوران آغاز ادبیات و دوران تاریخی شامل اوایل هزاره سوم تا اواخرهزاره دوم پیش ازمیلاد و دوران تاریخی جدید شامل اواخرهزاره دوم پیش از میلاد تا اوایل قرن هفتم میلادی و دوران اسلامی که طول زمانی آن از قرن ۷ تا ۱۹ میلادی برابر با قرن ۱ تا ۱۴ هجری قمری برآورد می شود، مورد مطالعه قرار داده اند.
یافته هایی كه از غار تاریخی گلیجک در۳۷ كیلومتری جنوب باختری شهر زنجان و در محدوده شهرستان ماه نشان به دست آمده، حدود سی هزار سال قدمت دارند و گواهی بر قدمت تاریخی منطقه زنجان در دوران پیش از تاریخ تا دوران آغاز ادبیات است.
در منطقه ایجرود واقع در جنوب باختری شهرستان زنجان، آثاری از دوران آغاز ادبیات به دست آمده است. زیستگاه های انسانی منطقه ایجرود در هزاره سوم و دوم پیش ازمیلاد در هشت كانون باستانی و تداوم حیات آن ها تا هزاره اول قبل از میلاد، حكایت از شكوفایی و تداوم تمدن فلات مركزی ایران در این ناحیه دارد.
تاكنون ۶۵ كانون تاریخی در منطقه زنجان شناسایی و مورد بررسی قرار گرفته اند كه بیش تر این كانون ها در دره های زنجان رود، شاهرود و قزل اوزن شناسایی شده اند. بررسی ها و مطالعات موجود بر وجود نوعی سفال خاكستری رنگ ساده، كه با مهاجرت اقوام آریایی در منطقه مطابقت دارد گواهی می دهد.
استناد به متون تاریخی نمایان گر آن است كه در اواخرهزاره دوم پیش از میلاد و در اثر فشارهای ناشی از كمبود منابع اقتصادی و كشاورزی و بروز جنگ های منطقه ای، اقوامی از منطقه ماوراء النهر و حوزه دریاچه آرال به طرف باختر حركت كردند. گفته می شود كه تیره ای از این اقوام از طریق جنوب دریای خزر و به احتمال زیاد از دره سفید رود و از منتهی الیه شمال خاوری مرز طبیعی زنجان به این منطقه وارد شده اند، البته گفته می شود كه مهاجمان برای ورود به فلات ایران از چند راه استفاده نموده اند. برخی دانشمندان معتقدند كه گروهی از اقوام یاد شده از طریق جنوب خاوری دریای خزر و پس از عبور از رود اترک و گروه دیگر پس از عبور از كنار دریاچه ارومیه وارد فلات ایران شده اند.مطالعاتی كه در مظاهر فرهنگی و تمدنی منطقه زنجان صورت گرفته، تفاوت هایی را در این زمینه نشان داده است. تفاوت های موجود در آثار كشف شده در تپه حسنلو و جنوب دریاچه ارومیه، با بقایای موجود در این نواحی و تراكم استقرارها و مشابهت اشیای تاریخی ناحیه خورین در باختر تهران و املش گیلان با آثار این منطقه، گویای این مطلب است كه اقوام مهاجر از راه سوم كه دره سفید رود است، به منطقه زنجان سرازیر شده اند. گفته می شود استقرار مهاجران در منطقه زنجان با آرامش صورت گرفته كه شاید تعداد اندک بومیان منطقه دلیل اصلی این امر بوده باشد.
طبق مدارک آشوری، منطقه زنجان در قرن نهم پیش ازمیلاد آندیا نام داشته و به احتمال ضعیف اقوام مستقر در آن با اقوام لولوبیان و گوتیان مستقر در زاگرس مرتبط بوده اند.
به هر حال این منطقه از لحاظ جغرافیای تاریخی در آغاز هزاره اول قبل از میلاد از شمال با كادوسیان و كاسپیان، از باختر با لولوبیان و گوتیان و از طرف جنوب خاوری و خاور با مادها هم مرز بوده است. اقوام مهاجر بعدها پس از جنگ های داخلی و منطقه ای فراوان یك سیستم حكومتی تحت عنوان پادشاهی ماد را بنیان گذاری نمودند.
در دوره اشكانیان و ساسانیان دره های زنجان رود و قزل اوزن از رونق زیادی برخوردار بوده اند. شواهد موجود از جمله آتشكده عظیم تخت سلیمان در باختر و عبادتگاه بهستان در جنوب و آتشكده های ساسانی در طارم تایید كننده این نظریه است که این ناحیه در دوره اشکانیان و ساسانیان رونق به سزایی داشته و این رونق در این دوره اتفاقی نبوده است و آن را می توان ناشی از توانمندی های طبیعی منطقه دانست.
كشف برخی آثار مانند كشف سكه دریک هخامنشیان در حومه شهرستان خدابنده و پیدایش اتفاقی یک رینون از این دوره و كشف آثار و اشیای دیگر حكایت از شكوفایی تمدن و فرهنگ این منطقه در دوران هخامنشیان دارد. در كتب جغرافیایی صدراسلام بر وجود تمدن در دوره ساسانیان و اشكانیان در منطقه زنجان تاكید شده است. منطقه زنجان در دوران اسلامی شاهد تحولات اساسی بوده است. این دوران كه از قرن ۷ تا ۱۹ میلادی برابر با قرن ۱ تا ۱۴ هجری را شامل می شود، مصادف با زمانی است كه مردم این منطقه اسلام را پذیرفته اند. مدارک باستان شناسی و متون تاریخی موجود، از رونق تاریخی این منطقه در سده های میانی اسلام حکایت دارد. این منطقه جغرافیایی، در سرتاسر دوران اسلامی به ویژه در قرن چهارم در دوران حكومت كنگریان و سده های پنجم تا هشتم هجری قمری در دوران حكومت سلجوقیان وایلخانان درحد شكوفایی و از نظر سیستم اقتصادی و مظاهر فرهنگی و هنری دارای رونق چشمگیری بوده است. بیش تر آثار تاریخی و مذهبی استان زنجان، مانند مساجد جامع قروه، سجاس، قلابر، كاروانسراهای نیک پی، سرچم، آثار تاریخی سلطانیه، خدابنده و ابهر در این دوران ساخته شده اند و بررسی آن ها به خوبی بر دیرینگی تاریخ منطقه گواهی خواهد داد.
ایلخانان مغول، شهر سلطانیه در خاور استان زنجان را به عنوان مرکز حکومت خود انتخاب كردند و بر آبادانی این منطقه همت گماشتند و به همان اندازه که کمرهمت بر آبادانی منطقه سلطانیه بستند، از آبادانی شهرها و مناطق دیگر غافل شده و به تدریج مناطق اطراف سلطانیه و خصوصاً شهر زنجان بر اثر بی توجهی حاکمان وقت، روبه ویرانی و نابودی گذاشت. پس از انقراض حكومت ایلخانی به دست سربداران، منطقه زنجان، دوباره آرامش و آبادانی نسبی یافت و بار دیگر سلطانیه و مناطق همجوار آن دچار رکود و رخوت گردیدند.
فتنه تیمور لنگ در قرن نهم منطقه زنجان را بار دیگر تحت تاثیر خود قرار داد و تقریباً به كلی نابود و علایم آبادانی از آن محو شد. دراین دوره شدت تخریب و فقر به حدی بود كه ادامه حیات تنها در روی تپه ها به صورت جزیی دیده می شد. به این ترتیب ملاحظه می شود که تنش های سیاسی و كشمكش های نظامی تا قرن دهم مانع از رشد و اعتلای اقتصادی و فرهنگی در منطقه زنجان شده است. در دوران حكومت صفویه و قاجاریه به خصوص دوران حكومت شاه طهماسب صفوی، شاه عباس صفوی و آقا محمد خان قاجار فعل و انفعالات انسانی كمك شایانی به رونق نسبی منطقه كرد. اعتلا و رونق نسبی منطقه زنجان، به دوران حکومت صفویه باز می گردد. اهتمام سران حکومت صفویه نسبت به آبادانی تمام مناطق ایران و ساخت کاروانسراها و راه های ارتباطی و امن نمودن این راه ها و همچنین نزدیکی به قزوین که مدتی مرکز حکومت شاهان صفوی بوده، از دلایل مهم رونق منطقه زنجان در دوره صفویه بوده است. بخش بزرگی از روستاها، بخش ها و شهرهای فعلی محدوده استان زنجان با توجه به سیستم فئودالی تا اواخر قرن سیزدهم هجری قمری تكوین و استقرار یافته و ادامه حیات داده اند. این استان به دلیل اهمیت ارتباطی خود در دوره قاجاریه از رونق نسبی برخوردار بوده و هم اكنون نیز یكی از مناطق آباد و با اهمیت ایران است كه نقش مهمی را در عرصه های مختلف اقتصادی و ارتباطی كشور ایفا كرده و روز به روز هم در جهت آبادانی و رونق بیش تر آن تلاش های پیگیری صورت می گیرد
● جاذبه های طبیعی استان زنجان
تنوع آب و هوایی استان زنجان سبب شده كه این منطقه چهارفصل بوده و ظرفیت های بالایی در زمینه گردشگری طبیعی داشته باشد. به سبب شرایط خاص آب و هوایی منطقه؛ طارم استان زنجان را هندوستان ایران می دانند. چشمه های آب معدنی، رودخانه های متعدد دایمی و فصلی، جنگل ها و آبشارهای زیبای داخل جنگل ها، روستاهای ییلاقی و زیبایی که در دره های ارتفاعات طارم واقع شده اند؛ این منطقه را به پر جاذبه ترین ناحیه طبیعی استان زنجان تبدیل کرده است.
شهرستان خرم دره نیز که از آن به عنوان یک باغ شهر یاد می شود، با اتکا به سرسبزی و باغ های پرشمار خود یکی دیگر از مناطق گردشگری این استان محسوب می شوند. به طور کلی اردیبهشت، خرداد و تیرماه بهترین ماه های مسافرت به استان زنجان هستند. هیچ توصیفی از سرسبزی و زیبایی طبیعت زنجان در این ماه ها كامل نیست و مناظر بدیع این فصل را در زنجان فقط باید دید. تفاوت آب و هوایی در نواحی مختلف استان زنجان را می توان به خوبی در یک زمان در قسمت های شمالی، مركزی و جنوبی استان مشاهده كرد. مهم ترین منبع آب های سطحی در استان زنجان رودخانه های دایمی و فصلی هستند.
رودخانه های قزل اوزن، زنجان رود، ابهررود و شاهرود را می توان مهم ترین رودهای دایمی این استان دانست. رودخانه قزل اوزن علاوه بر اهمیت اقتصادی بالایی که دارد به دلیل پرآبی، زیبایی و طولانی بودن مسیر خود؛ یکی از مهم ترین روخانه های زنجان است كه در زمینه جاذبه های گردشگری نیز اهمیت زیادی دارد. به برکت آب فراوان، باغ های زیبا و سرسبز بسیاری در مسیر این رودخانه به وجود آمده که منظره بسیار زیبایی به حومه شهر زنجان داده است. چشمه های معدنی استان زنجان به دو صورت چشمه های آب گرم معدنی و چشمه های آب سرد معدنی شكل گرفته اند که از نظر جاذبه های گردشگری دارای اهمیت هستند.
غارهای متعددی در استان زنجان در دل کوه ها قرار دارند که برخی از آن ها هم چون غار کتله خور از مهم ترین آثار طبیعی این استان به شمار می آیند.
● جاذبه های تاریخی و معماری استان زنجان
جاذبه های تاریخی و معماری همواره نقش بسیار مهمی را در جذب گردشگر ایفا می کنند و استان زنجان نیز با توجه به پیشینه و فراز و نشیب های تاریخی خود از جاذبه ها و مکان های تاریخی و دیدنی ارزشمندی برخوردار است. با این كه تاریخ این منطقه فراز و فرود های بسیار به خود دیده و گاهی شعله های خشم و جنگ، برگ های زیادی از تاریخ منطقه و حتی گاه تمام آن را در كام خود فرو برده است ولی به جهت عمق غنای هویت و فرهنگ این منطقه، هنوز نیز استان زنجان امانت دار میراث فرهنگی ارزشمند و قابل ملآحظه ای است که تاریخ و هویت این سرزمین را به نمایش می گذارد. كاخ های با ارزش و قدیمی، مدرسه های تاریخی، مسجدهایی با معماری کم نظیر، بازارهای قدیمی، بقعه امام زاده ها، زیارتگاه ها و بناهای تاریخی و مذهبی با معماری های ارزشمند؛ بخشی از این میراث شایان توجه هستند.
برخی از بناهای موجود در استان زنجان، هم چون بنای بزرگ و تاریخی سلطانیه؛ دارای ارزش های درجه یک جهانگردی بوده و شهرت جهانی دارند. این بنا که یكی از بزرگ ترین و باشكوه ترین بناهای اسلامی محسوب می شود؛ در خاور استان زنجان واقع شده است. این بنا در دوران برپایی، بلندترین بنای جهان بوده و هم اكنون سومین بنای بزرگ تاریخی جهان و نخستین بنای بزرگ تاریخی ایران به شمار می آید. بقعه زیبای ملا حسن كاشی در فاصله ۵/۲ كیلومتری جنوب شهر سلطانیه و با زیبایی تمام در میان دشت وسیعی قرار گرفته است.
این بنا از نمای بیرونی دارای طرح هشت ضلعی است که در نمای داخلی و با تركیب و تلفیق ایوان های جانبی به مربع تبدیل شده است. بقعه قیدار نبی در قیدار نیز از دیگر بناهای قابل توجه استان به شمار می آید كه گنبد آن به سبكی خاص و از نوع گنبدهای زنگوله ای است. در كنار درب ورودی در ضلع جنوبی بقعه دو برج دیده می شود كه بر یک پایه ساخته شده اند و زنجیر عدالت جهت دادخواهی مردم از آن آویزان است.
بنای امام زاده اسماعیل كه در جاده ترانزیتی ابهر- تاكستان قرار گرفته، بنای تاریخی و زیارتی بسیار زیبایی است كه قدمت آن به دوره صفویه می رسد. مسجد جامع قروه و مسجد تاریخی قلابر نیز از دیگر مساجد مهم استان به شمار می آیند.
مسجد جامع سجاس در ۱۲ كیلومتری شمال باختری شهرستان خدابنده از جمله دیگراماكن مذهبی استان است كه گنبد آن یک پوششه بوده و از لحاظ گچ بری و كتیبه ها بسیار ارزنده و قابل توجه است. تزیینات این مسجد به قدری زیبا است كه با مساجد جامع اصفهان و قروه قابل مقایسه می باشد. مسجد میرزایی از دیگر بنای مذهبی پابرجای شهر زنجان است كه در داخل بازار شهر قرار گرفته است.گنبد مسجد جامع زنجان از این نظر جالب توجه است كه از معدود گنبد هایی به حساب می آید كه بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرزهای چهارگانه ضخیم نشسته و در نتیجه تغییر طرح درونی آن در تكیه گاه گنبد از مربع به دایره امكان پذیر شده است. بنای امام زاده ابراهیم در سلطانیه و امام زاده یحیی در صایین قلعه زنجان از دیگر بناها و اماكن مذهبی استان است كه از ارزش جهانگردی بالایی برخوردار هستند.
بازار زنجان در قلب بافت قدیمی شهر و در راستای راه های ورودی آن قرار گرفته كه تاریخ ساخت آن به دوره قاجاریه بازمی گردد. این بازار دارای حمام های قدیمی و معماری ارزشمندی است كه با ورودی های متعدد از همه طرف امکان دسترسی به آن فراهم شده است. موزه مردم شناسی استان زنجان و بنای تاریخی رختشوی خانه كه در شهر زنجان واقع شده، جلوه های ویژه ای از مردم شناسی استان را به نمایش می گذارند.
تپه های باستانی و تاریخی متعددی که در قسمت های مختلف استان خصوصاً در حوالی شهر سلطانیه پراکنده شده اند و قدمت آن ها به هزاره های پیش از میلاد می رسد، گواهی بر قدمت تاریخی این منطقه بوده و تاریخ مبهم آن را آشکار می سازند.
● جشن ها و آیین های استان زنجان
مراسم اعیاد مذهبی که شامل: جشن میلاد حضرت محمد (ص)، جشن میلاد حضرت فاطمه (س) (روز مادر)، جشن میلاد حضرت علی (ع)( روز پدر)، جشن های بزرگ نیمه شعبان، روز میلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه، جشن بزرگ عید فطر و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم و تعیین حضرت امام علی(ع) به جانشینی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن میلاد دیگر امامان معصوم (ع) می شود؛ دراستان زنجان مانند سایر مناطق كشور انجام می گیرد. در این روزها افراد با لباس های مرتب و تمیز به دیدن بزرگ ترهای فامیل می روند و عید را تبریک می گویند و هدایایی را دریافت می کنند. مراسم ویژه اعیاد ملی و مذهبی با اصول و شیوه ای یكسان ولی به صورت محلی در مناطق مختلف استان انجام می شود.
كهن ترین جشن رایج در استان زنجان، در منطقه انگوران جشن حالا نام دارد كه احتمال می رود با آیین زرتشتی ارتباط داشته باشد. این جشن كه در اوایل پاییز و پس از برداشت محصولات كشاورزی از كشت زارها و خرمن گاه ها برگزار می شود، یک مهمانی مردانه است و هیچ زنی در آن حضور ندارد. این جشن به نشانه شادی و سرور از جمع آوری محصول برپا می شود.
مراسم ازدواج نیز در این استان از اهمیت زیادی برخوردار است و به طور كلی شامل دو نوع مراسم می شود. نوع اول؛ همان شیوه ی خواستگاری معمولی است كه در تمام كشور رایج بوده و ترتیب آن به این گونه است كه خانواده داماد برای خواستگاری به خانه عروس می روند. در این منطقه پس از صحبت های اولیه و توافق نهایی بین دو خانواده قراردادی با عنوان كسمات منعقد می شود. متن این قرارداد شامل تعیین شیربها و مهریه است.
در میان جشن های ملی؛ جشن های ویژه عید نوروز مهم ترین و بزرگ ترین جشن های منطقه به شمار می آیند. نخستین جشن ایرانی به نام نوروز از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شد و در زمان های بعد، جشن‌ها و آیین‌های دیگری چون تیرگان، مهرگان، سده و غیره در فرهنگ ایرانی پدید آمدند. اجرای مراسم های مربوط به نوروز در استان زنجان نیز حدود دو هفته تمام طول می کشد. در استان زنجان آداب نوروز به شیوه ی دیگر استان ها با مراسم های چهارشنبه سوری، خانه تکانی، سبزه عید، چیدن سفره هفت سین، خرید لباس نو ، آداب دید و بازدید های نوروزی و... همراه است. در پایان تعطیلات ۱۳ روزه ی نوروزی اهالی استان زنجان به گردشگاه های طبیعی و به دامنه ی کوه ها و باغ ها پناه می برند و آخرین روز تعطیلی های نوروز را با صرف ناهار در بیرون از خانه و گره زدن سبزه به پایان می برند.
● غذاهای محلی استان زنجان
گرچه امروزه انواع غذاهای ایرانی در این منطقه تهیه می شود ولی غذاهای محلی كه از مواد در دسترس و با توجه به شرایط آب و هوایی درست می شوند؛ هنوز جایگاه خاصی دارند. غذاهای رسمی ایرانی چون: چلوکباب، چلو خورشت فسنجان، چلو خورشت قورمه سبزی، چلو خورشت قیمه و.. در این استان در کنار غذاهای محلی و مخصوص استان؛ برای مهمانان سرو می شود و مهمانان استان زنجان؛ خاطره رنگین و خوش مزه ای از سفره های این منطفه به یاد خواهند داشت.
غذاهای محلی استان زنجان را انواع آش چون: آش بلغور، آش رشته، آش انار، یوتی آش، آبگوشت های محلی، یوتی آش، و انواع غذاهای دیگر چون: کاله جوش، كوفته تركی، انواع دلمه ها، كباب تركی، خورشت مسما با مرغ، خورشت گوجه فرنگی، خوراک هویج، قیمه پلو، حلوای گردو و انواع دسرها، ترشی ها، مرباها، نان ها، سالادها و... تشکیل می دهد.
● ویژگی های مردم نگاری استان زنجان
مردم استان زنجان از نظر تركیب قومی، مجموعه ای از اقوام آریایی، گرجی، ترک و قبیله های ایل خمسه هستند از این رو می توان گفت كه استان زنجان از وحدت نژادی خاصی پیروی نمی کند. اقوام آریایی در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، در این منطقه ساكن شده و طایفه ای از اقوام ترک به نام قنفور در قرن هفتم هجری و اقوام گرجی و ایلات خمسه در دوران صفویه به این ناحیه كوچانده شده اند. اختلاط و امتزاج اقوام گرجی با قبایل ایلات خمسه، تیپ مخصوص زنجانی را با ظاهری دارای پوست گندمی و چشم های میشی و موهای مشكی به وجود آورده که بیش تر در جلگه ها و كناره رودخانه های استان زندگی می كنند.
چشم های سبز و روشن و موهای بور از ویژگی های ظاهری آریایی های اصیل است كه به علت اختلاط نژادی كم تر، همچنان آریایی باقی مانده و بیش تر در بلندی ها و كوهپایه های استان زنجان زندگی می كنند. در استان زنجان؛ خانواده از پدر و مادر و فرزندان تشكیل شده است و در بعضی از خانواده ها پدر و مادر بزرگ نیز همراه بچه ها و نوه های خود زندگی می كنند. ساختار خانواده ها بر پدرسالاری استوار است و تصمیم نهایی را پدر یا پسر بزرگ خانواده می گیرد. در مراسم تدفین و خاک سپاری اموات در شهرها و روستاهای استان زنجان نیز آداب خاصی حاکم است و همکاری و تعاون اهالی استان در این زمینه قابل توجه است.
رعایت آداب و رسوم مراسم تدفین نیز همانند مراسم ازدواج و دیگر آداب و رسوم رایج در منطقه زنجان، از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر متوفی از وضع مالی چندان خوبی برخوردار نباشد، دوستان و نزدیکان وی بدون اطلاع یک دیگر مبلغی را برای مراسم عزاداری و احسان کردن مواد غذایی اختصاص می دهند. در تمام مراسم های مربوط به عزاداری چه متوفی بی بضاعت باشد و چه ثروتمند، آداب تقریباً یکسانی وجود دارد. پوشیدن لباس سیاه، دعوت مهمانان مراسم عزاداری توسط بزرگ فامیل متوفی، دادن وعده های غذایی مخصوص به مهمانان (اگر پنجشنبه باشد، شام و اگر جمعه باشد، ناهار)، برگزاری مراسم شب سوم، شب هفتم و شب چهلم متوفی از جمله ی این آداب و رسوم است که در سطح استان با یک ترتیب ولی به شیوه های گوناگون محلی انجام می پذیرد.
در تمام این مراسم از مهمانان با خرما، حلوا و وعده های غذایی پذیرایی می شود. پذیرش مهمان در بین بازماندگان متوفی تا شب چهلم ادامه خواهد داشت و افراد مختلف برای تسلی خاطر بازماندگان به منزل متوفی می آیند. چند روز بعد از مراسم چهلم متوفی، بستگان بازماندگان متوفی با آوردن پارچه ها و لباس های رنگی از بازماندگان متوفی می خواهند که لباس سیاه نشانه ی عزاداری خود را درآورده و لباس های رنگی بپوشند و فعالیت های طبیعی و روزمره خود را از سر بگیرند که به این مراسم "قره آچماق" می گویند.
● جاذبه های فرهنگی استان زنجان
استان زنجان یكی از مناطق شاهراهی ایران است كه از آثار و بناهای تاریخی و آداب اجتماعی و فرهنگی خاص خود برخوردار است. این استان دارای جاذبه های فرهنگی خاصی چون: صنایع دستی، موسیقی و نمایش های محلی، لباس های محلی و دیگر ویژگی های فرهنگی استان به شمار می رود.
انواع صنایع دستی استان زنجان از قبیل: چاقوسازی، گلیم بافی، جاجیم بافی، چاروق دوزی، سفال گری، ملیله كاری، فرش بافی، فلزكاری، مسگری و نقره سازی یکی از مهم ترین جاذبه های فرهنگی استان زنجان به شمار می آید. موسیقی بومی منطقه ی زنجان که همان موسیقی آذری است؛ در وجود «عاشیق‌ها» خلاصه می ‌شود و یکی دیگر از جاذبه های با اهمیت فرهنگی استان زنجان محسوب می شود. پوشش محلی و سنتی زنان و مردان استان زنجان نیز بسیار جالب و قابل توجه است. پوشش مردان را کت و شلوار معمولی با کلاه نمدی با نام محلی کچه بورک و گیوه یا چارق تشکیل می دهد و پوشش محلی زنان نیز از چندین تكه لباس و تزیینات متفاوت چون انگشتر، النگو و... تشكیل شده كه بسته به قدرت اقتصادی افراد، زینت های مختلفی نیز با این لباس ها استفاده می شوند.
● صنایع دستی استان زنجان
بافت انواع قالی و قالیچه در مناطق مختلف استان رواج دارد ولی بیش ترین میزان تولید در منطقه زنجان، ابهر و قیدار دیده می شود. چاقو مهم ترین و معروف ترین صنایع دستی استان زنجان است. چاقوسازان در ساخت چاقو با قالب هایی که‌ در اختیار دارند، شیارهایی روی تیغه چاقو ایجاد می ‌کنند که هر قدر تعداد این ‌شیارها بیش تر باشد، ارزش‌ چاقو زیادتر است‌.
سخت کردن تیغه در اصطلاح چاقوسازان با آب دادن انجام می شود که روشی کاملاً تجربی است و از قاعده خاصی پیروی نمی کند. بسیاری از استادکاران، این مرحله را کاملاً از دیگران مخفی نگاه می دارند. معمولاً نام یا امضای سازنده بر روی انتهای تیغه چاقوهای مرغوب حک‌ می شود. از تولیدات دیگر این استادكاران می توان به قند شکن اشاره كرد. این محصول از ظریف ترین محصولات آن ها است كه تا تولید نهایی مراحل بسیاری را پشت سر می گذارد و ساخت آن كار بسیار پرزحمتی است.
● سایر ویژگی های فرهنگی استان زنجان
زبان اهالی استان زنجان نیز مانند نژاد آن ها یک دست نیست و در طول تاریخ دست خوش تغییر و تحولات فراوان شده ولی آن چه مسلم است این كه زبان اهالی بومی استان، پیش از هجوم اقوام مغول فارسی بوده است. در صورالاقالیم آورده شده كه "زبان شان زنگان پهلوی راست است". پس از استقرار اقوام ترک در این منطقه و مهاجرت هایی كه از سوی نژاد ترک آذری انجام گرفته، مخلوطی از زبان های تركی، جغتایی، تركی آذری و زبان فارسی كه كلمات زبان كردی نیز در آن وجود دارد، تشكیل شده كه هم اكنون نیز رایج است. در حال حاضر استفاده از لغات فارسی در مكالمات روزمره مردم منطقه مرسوم شده و مردم استان زنجان در اداره ها، مدارس و مكان های عمومی به زبان فارسی و در مکالمه های روزمره و محلی به زبان تركی صحبت می كنند.

منبع : روزنامه تفاهم