واکسیناسیون چرا و چگونه به وجود آمد؟

یكی از سیاه‌ترین برگ‌های دفترچه خاطرات پزشكی به قرن هجدهم‌ ‌مربوط می‌شود؛ زمانی كه سایه بیماری آبله بر دوش كره زمین سنگینی می‌كرد. آبله تنها در قاره اروپا جان چهل میلیون نفر را گرفتار كرد، این در حالی است كه از سایر نقاط جهان آمار دقیقی در دست نیست. غولی كه بزرگی‌اش به اندازه مرگ چند هزار كودك و فرد بزرگسال بوده.... بیماری كه فقیر و غنی نمی‌شناسد؛ از موتزارت، آهنگساز مشهور اتریشی تا گوته و حتی امپراتریس ماریا ترزا‌.‌ اما جوانی، با اینكه بارها او را مسخره كرده بودند، با همتی عجیب این غول را از بین برد...
ادوارد جنر به سال ۱۷۴۹ در "بركلی" از توابع گلاسترشر انگلستان به دنیا آمد. در شش سالگی پدرش كه یك روحانی مسیحی بود ، درگذشت و برادر بزرگ‌ترش مسوولیت تربیت او را به عهده گرفت. تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس محلی گذراند و در آنجا به تاریخ طبیعی علاقه‌مند شد. تحصیل طب را زیر نظر دانیل لادلو، از جراحان سادبری در نزدیكی بریستول آغازكرد. در این هنگام بود كه یك شیردوشی، رابطه بین آبله گاوی و آبله را برایش تعریف كرد.
در ۲۱ سالگی به لندن رفت تا زیر نظر پزشك مشهوری به نام جان هانتر به تحصیل ادامه دهد. دو سال در منزل هانتر سكونت داشت. در سال ۱۷۷۱ سرجوزف بنكس او را استخدام كرد تا نمونه‌های جانوری را كه در سفر اول كاپیتان كوك جمع‌آوری كرده بود، برایش آماده و مرتب كند. در دومین سفر اكتشافی كوك، به او پیشنهاد شد كه به عنوان طبیعیدان با آنها همسفر شود اما جنر برای آنكه طبابت خود را در بركلی و بعدها در چلتنهم ادامه دهد، این پیشنهاد را رد كرد.
او به پرنده‌شناسی، زمین‌شناسی، موسیقی و سرودن شعر علاقه داشت ولی در سال ۱۷۹۲ تصمیم گرفت علاقه خود را منحصراً به پزشكی معطوف كند و به‌ این ترتیب، دكترای پزشكی خود را از سن اندروز گرفت.
قاعدتاً در همین زمان بود كه خیال ایمن‌سازی در ذهنش راه پیدا كرد. وقتی درلندن بود رابطه بین آبله گاوی و آبله را برای هانتر مطرح كرد اما هانتر علاقه‌ای به آن نشان نداده بود. در سال ۱۷۷۵ جنر در زمینه عقاید روستاییان گلاسترشر درباره آبله شروع به تحقیق كرد. تا سال ۱۷۸۰ متوجه شد كه دو نوع آبله گاوی وجود دارد و فقط یكی از آنها از آبله پیشگیری می‌كند. همچنین تعیین كرد كه نوع موثر آبله گاوی تنها وقتی اثر محافظتی دارد كه در مرحله خاصی از بیماری منتقل شود.
ادوارد جنر در یادداشت‌های خود می‌نویسد: علم پزشكی هیچ راهی برای مقابله با این غول وحشتناك نمی‌شناسد. مطب ادوارد جنر نیز مانند مطب تمامی پزشكان‌ ‌آن دوران هر روز مملو از بیماران مبتلا به آبله بود.
جنر شروع به تحقیق و بررسی دقیق روی آبله و جمع آوری اطلاعات از بیماران كرد. او متوجه شد كه این بیماری تمامی‌ ‌افراد جامعه را در بر می‌گیرد اما آمار مبتلایان به آبله در جمعیت روستایی كمتر‌ ‌است. روستاییان و به خصوص گاوداران كمتر به آبله مبتلا می‌شدند. اما اغلب این‌ ‌افراد قبلا یك بار به ابله گاوی دچار شده‌‌ بودند. آبله گاوی در انسان با علایمی مانند تب خفیف و كمی التهاب پوست همراه است اما بیمار به سرعت بهبود می‌یابد‌.
‌چون موارد آبله گاوی در منطقه سكونتش اندك بود، فرصت چندانی برای آزمودن نظریه‌هایش نداشت. مقداری از مایع درون تاول‌های (آبله) دست شیردوشی را كه به آبله گاوی مبتلا بود بیرون كشید و آن را به لندن برد تا به پزشكان آنجا نشان دهد. اما آنان باز هم به اهمیت نظریاتش پی نبردند. با این حال، در ماه مه سال ۱۷۹۶ پسر هشت ساله‌ای را به نام جیمزفیپس با مایعی كه از تاول‌های آبله گاوی دست شیردوش خارج كرده بود، مایه‌كوبی كرد. دو ماه بعد، با دقت ، مایع آبله را به پسرك تلقیح كرد و همان طور كه پیش‌بینی كرده بود، پسرك دچار آبله نشد. شاید مردمی‌كه عاقبت خود را مرگ به وسیله آبله می‌دانستند از مرگ به وسیله بیماری تلقیح شده راضی‌تر بوده‌اند.
نتیجه مطلوبی كه در فیپس به دست آمد برای جنر بسیار دلگرم كننده بود اما قبل از آنكه موفقیت خود را اعلام كند، صبر كرد تا آزمایش دومی، ‌انجام دهد. این آزمایش دو سال بعد انجام شد، كه دلیل این تاخیر این بود كه موارد آبله گاوی در گلاسترشر موقتاً به صفر رسید، جنر آزمایش خود را واكسن نامید كه برگرفته از نام علمی آبله گاوی‌ واریولا‌ی واكسینای در زبان لاتین است. انتشار نتیجه تحقیق او با سروصدای زیادی در سراسر اروپا همراه شد.
علم پزشكی قرن هجدم پاسخ قانع‌كننده‌ای برای واكسیناسیون و شیوه‌ ‌عمل آن پیدا نمی‌كرد. این توضیح صدسال بعد در برلین از سوی امیل برینگ ارائه شد. ورود عامل بیماری‌زای خفیف به بدن سبب فعال شدن سیستم ایمنی می‌شود و باعث می شود زمان حمله بیماری به‌ ‌بدن سیستم ایمنی بیماری را شناسایی می‌كند و به سرعت آن را از بین می‌برد.
در سال ۱۸۸۰ لویی پاستور برای ایمن سازی مرغان علیه وبا كه در یك همه گیری، ۱۰ درصد طیور فرانسه را از بین برده بود، روشی ابداع كرد. او باكتری ایجاد كننده این بیماری را جداسازی كرد و با كشت شكل ضعیف شده و تلقیح آن به مرغان، آنها را نسبت به حمله مرگبار بیماری ایمن ساخت. اصول كلی روش پاستور با روشی كه جنر برای مایه‌كوبی با آبله گاوی ابداع كرد یكی بود ( قبل از آنكه ویروس آبله به شكل آبله گاوی به شیر دوش منتقل شود، در بدن گاو ضعیف شده بود.)
ادوار جنر تمام عمر و ثروت خود را صرف ریشه‌كن كردن بیماری آبله كرد، اما آرزوی‌ ‌بزرگ او ۲۰۰ سال بعد به حقیقت پیوست. سرانجام سازمان بهداشت جهانی اعلام كرد: آبله برای همیشه در تمامی جهان ریشه‌كن شد.‌

شهریار میرپور

منبع : روزنامه سلامت