تغییرات احوال سالمندان را جدی بگیرید

ـ گفت‌وگو با دكتر خدیوی
خونریزی مغزی می تواند ناشی از ضربه یا تروما و یا عوامل دیگری به جز ضربه یعنی غیر تروماتیك باشد.
دستگاه عصبی ما از مغز و نخاع تشكیل شده است. بافت‌هایی نرم و آسیب‌پذیر كه اعمال بسیار مهم و پیچیده حیاتی را در بدن ما انجام می‌دهند. به همین علت خداوند متعال عوامل متعددی را قرار داده كه آنها را از آسیب‌های احتمالی در امان نگه دارد. مغز و نخاع به وسیله پوست، فاسیا و عضلات و استخوان‌ها محافظت می‌شوند.
مغز علاوه بر این، به وسیله مو هم تحت محافظت قرار می‌گیرد. علاوه بر همه این نگهبانان كه از مغز و نخاع محافظت می‌كنند، سه لایه پرده‌ای به نام مننژ، مغز و نخاع را در بر گرفته است. به مجموعه استخوان‌هایی كه با هم مفصل شدند تا كاسه سر و فضای قرار گرفتن مغز را بسازند، جمجمه می‌گوییم. با وجود این همه سد دفاعی، ما انسان‌ها با بی‌دقتی و رفتارهای غیرعقلانی گاهی به این عضو حیاتی آسیب می‌رسانیم.
● ‌‌ ‌آقای دكتر خون‌ریزی مغزی به چه دلیل به وجود می‌آید؟
‌‌ به دو دلیل عمده. یكی تروما یا همان ضربه و دیگری عوامل و عللی كه هیچ ارتباطی با ضربه ندارند یا به اصطلاح غیرتروماتیك هستند. البته این خون‌ریزی كه در اثر ضربه به وجود می‌آید براساس محل خون‌ریزی به چند دسته تقسیم می‌شود. حتی برای سنین مختلف تفاوت‌هایی هم دارد.
‌● ‌انواع خون‌ریزی مغزی بر اثر ضربه را چه طور تقسیم‌بندی می‌كنید؟
‌‌ به دنبال یك ضربه مغزی ممكن است خون‌ریزی بین استخوان و پرده سخت‌شامه (خارجی‌ترین لایه مننژ) اتفاق بیفتد یا گاهی زیر پرده سخت‌شامه، گاهی داخل نسج مغز و یا داخل حفرات مغزی نیز امكان وقوع خون‌ریزی هست. ما در گذشته نوع اول را بیشتر داشتیم و خون‌ریزی اغلب خارج از سخت‌شامه بود.
‌● ‌چرا؟
‌‌ چون جاده‌ها در آن موقع كمتر به شكل اتوبانی بود، تصادفاتی كه رخ می‌داد معمولا با سرعت كمتر ماشین‌ها به وقوع می‌پیوست و به دنبال شكستگی جمجمه، فرد دچار این نوع خون‌ریزی مغزی می‌شد. گاهی هم شخص از جایی سقوط می‌كرد یا در حین دعوا پیش می‌آمد كه با جسمی كه تیز نبود و سطح بزرگی داشت به جمجمه آسیب می‌رسید. خون در این فضا كم‌كم با گذشت زمان جمع می‌شد و مثلا در حدود ۳۰۰ سی‌سی خون می‌شد و مرگ شخص را به همراه داشت.
‌‌● ‌چرا با این مقدار خیلی كم شخص می‌میرد در حالی كه گاهی فردی یك لیتر خون در داخل شكمش جمع می‌شود و مسأله مرگ را ندارد؟
‌‌ دلیل این امر این است كه مغز، داخل یك محفظه بسته كه همان جمجمه است قرار دارد. این پرده سخت‌شامه هم به استخوان چسبیده است. اگر خون كم‌كم سبب جدا شدن این پرده از استخوان شود، به بافت نرم مغز فشار می‌آید و همچنین نظم داخل مغز به هم می‌ریزد. اینها دلایل مرگ شخص هستند البته فضای زیر سخت‌شامه سیر آهسته‌ای را طی می‌كند تا كم‌كم خون جمع شده آن را از استخوان در محل‌هایی جدا كند.
● چقدر این زمان طول می‌كشد؟
‌‌ بستگی دارد به سرعت جمع شدن خون و همچنین به وضعیت مریض. این عوامل در نهایت قرار است موجب فشار و جابه‌جایی یا در اصطلاح فتق مغز بشوند. گاهی مریض زود بعد از تصادف به هوش می‌آید و بعد از چند ساعت با كاهش سطح هوشیاری به اغما می‌رود. الان البته اگر خونریزی در این سطح داشته باشیم به مرگ بیمار منتهی نمی‌شود.
● چرا؟
‌‌ چون الان در همه جای كشورمان شرایط تصویربرداری را داریم و خیلی راحت با انجام سی‌تی‌اسكن می‌شود مشكل را تشخیص داد. جراحان اعصاب فعلی هم تعدادشان متناسب است و دیگر نباید این مسأله موجب مرگ‌ومیر كسی بشود. البته همان‌طور كه گفتم الان آن‌قدر سرعت‌ها در هنگام تصادف زیاد است كه این نوع خون‌ریزی با وجود شایع بودن در تصادفات جاده‌ای كمتر دیده می‌شود.
● خون‌ریزی‌های زیر پرده سخت‌شامه به چه صورت اتفاق می‌افتند؟
‌‌ این نوع خون‌ریزی به سه شكل خودش را نشان می‌دهد: حاد، تحت حاد و مزمن. دو شكل اول محصول بیمارانی است كه در اتوبان‌ها با سرعت‌های فوق‌العاده زیاد تصادف می‌كنند و معمولا برخلاف نوع قبلی حتی آثاری از ضربه را روی سر بیمار نمی‌بینیم و بدون داشتن آثار چندانی از تصادف، بیمار به اغما می‌رود.
● ‌برای جمجمه در این حالت چه اتفاقی می‌افتد؟
‌‌ به دنبال سرعت بالا، یك حالت خاصی پیش می‌آید كه در اثر حركت دورانی جمجمه متحرك، این خون‌ریزی در ناحیه زیر سخت‌شامه به وجود می‌آید و مریض در همان ابتدا به اغما می‌رود.
● ‌درمانی ندارد؟
جراحی انجام می‌شود اما چون فشار داخل جمجمه زیاد شده و در واقع این صدمه به نسج مغزی هم در نواحی خاصی آسیب رسانده است، میزان مرگ‌ومیر فوق‌العاده بالایی دیده می‌شود.
● ‌حالا نوع مزمن این خون‌ریزی؟
‌‌ نوع مزمن هم خودش در دو گروه دیده می‌شود: بزرگسالان و بچه‌ها. در بزرگسالان معمولا در افرادی كه یك سابقه تشنج دارند و یا با سابقه مصرف الكل و یا با مصرف آنتی‌كوآگولان (آسپرین) دارند، دیده می‌شود. گاهی ضربه‌ای را كه به سرشان خورده، به علت ناچیز بودن ضربه، حتی فراموش كردند ولی به تدریج به دنبال ضربه، یكی از وریدهای پلی كه بین مغز و سخت‌شامه است پاره می‌شود و ممكن است خون‌ریزی بكند و كم‌كم در همان‌جا لخته بشود و با اضافه شدن حجمش، طی زمان این امر مشكل‌آفرین بشود و در درازمدت متوجه این مشكل بشوند.
● ‌مگر این حالت علایمی به دنبال ندارد كه شخص را مجبور كند به پزشك مراجعه كند؟
‌‌ علایم بارزی ندارد. معمولا این افراد، مسن هستند. گاهی ضربه‌ای به سرشان خورده و گاهی هم سابقه‌ای را اعلام نمی‌كنند اما با فلج نیمه بدن به صورت اتفاقی، با اختلال حواس یا با علایم روانی بدون اینكه سابقه‌ای در خانواده داشته باشند، مواجه می‌شوند. بعضی‌ها هم علایم پاركینسونی می‌دهند و یا با حالتی كه قادر به راه رفتن نیستند مراجعه می‌كنند. پزشكان و بیماران باید روی این نكات خیلی دقت كنند، مبادا این علایم به خاطر خون‌ریزی زیر پرده سخت‌شامه به صورت یك‌طرفه و یا دوطرفه باشد. باید خوب تشخیص بدهند و با ارجاع به موقع بیمار، در جهت درمان او اقدام مؤثری بكنند.
● ‌درمانش به چه صورت است؟
‌‌ درمان فوق‌العاده ساده است و نتایج عالی دارد. یعنی مریضی كه فلج نیمه بدن شده بعد از تخلیه مشكل از زیر سخت‌شامه، به سرعت بهبود پیدا می‌كند.
● ‌درباره نوع مزمن بچه‌ها چه‌طور؟
‌‌ در بچه‌ها هم به دنبال ضربه، به‌خصوص در نوزادان این نوع خون‌ریزی اتفاق می‌افتد كه با تشخیص به‌موقع به وسیله سی‌تی‌اسكن و سونوگرافی به راحتی درمان صورت می‌گیرد. در نوزادان ما حتی می‌توانیم بدون جراحی، ناحیه زیر پرده سخت‌شامه را تخلیه كنیم.
● ‌از چه طریقی؟
‌‌ از طریق ملاج یا فونتانل چون در نوزادان این ناحیه هنوز نرم است و دسترسی خوبی است.‌‌ ‌می‌رسیم به خون‌ریزی در نسج مغز.
‌‌ با توجه به اینكه در كجای مغز ایجاد شده باشد، علایم خاص خودش را دارد. اگر در قسمت فرونتال باشد (جلو، سمت پیشانی) ممكن است تغییرات خلقی و رفتاری بدهد، اگر در پس‌سر باشد علایم چشمی و اگر هم در قسمت‌های حركتی باشد ممكن است فلج طرف مقابل را به همراه داشته باشد.
● ‌درمانش به چه طریقی است؟
معمولا اگر منطقه بزرگی نباشد نیازی به كار جراحی ندارد و به مرور زمان خوب می‌شود.
● ‌چه خون‌ریزی مغزی دیگری به دنبال ضربه ممكن است پیش بیاید؟
ممكن است در فضای زیر عنكبوتیه هم خون‌ریزی به دنبال تروما و یا بدون تروما اتفاق بیفتد كه نوع تروماتیك آن خیلی شایع است (عنكبوتیه پرده تیغه مانندی است كه در زیر سخت‌شامه قرار دارد.)
● ‌علایم این خون‌ریزی كدامند؟
این فضا، چون فضایی حاوی مایع مغزی نخاعی است خون‌ریزی در آن با علایم مننژیت همراه است.
● ‌درمان ندارد؟
نه، درمان خاصی ندارد. خودش به مرور زمان با مصرف كورتن و مسكن خوب می‌شود. اگر هم خیلی بیمار اذیت می‌شود سعی می‌كنیم با انجام مرحله LP او را درمان كنیم.
● ‌نوع بدون تروما چه‌طور اتفاق می‌افتد؟
این خیلی مبحث پراهمیتی است. یك خانم یا آقای میانسال در حال یك كار شدید یا در حین بحث لفظی یا گاهی در حین اجابت مزاج ممكن است ناگهان سردردی فوق‌العاده شدید بگیرد و به اغما برود. گاهی حتی دیده شده شخص در حال غذا خوردن بوده و این اتفاق رخ داده است.
● ‌به چه دلیل؟
به دلیل تركیدن یك آنوریسم و به صورت نادر محصول پارگی .A.V.N
● ‌شایع است؟
‌‌ قبلا می‌گفتند كه در ایران آنوریسم شایع نیست و ما هم خیلی كم می‌دیدیم. اما حالا با توجه به بالا رفتن اطلاع پزشكان عمومی و جامعه می‌بینیم تعداد آنوریسم‌ها كه به جراحان اعصاب مراجعه می‌كنند زیاد شده. پس در واقع، قبلا میزان بیماری كم نبوده بلكه اصلا تشخیص داده نمی‌شده است. اتفاقا این بیماری شایع است اما چون علایم آن، علایم خاص مغزی نیست، گاهی به اشتباه تشخیص و درمانی نابجا دارد. بسیاری از مراجعان به بخش‌های مسمومان كه با استفراغ مراجعه می‌كنند، ممكن است خون‌ریزی فضای زیر عنكبوتیه كرده باشند و یا آنهایی كه می‌گویند مننژیت ویروسی دارند همان كسانی هستند كه آنوریسم‌شان پاره شده است.
● ‌اینها علایم پیش‌قراولی ندارند كه اخطار بدهد در مغزشان چه می‌گذرد؟
‌‌ بله، دارند. اما نزدیك به یك‌پنجم آنها در محل، به محض تركیدن آنوریسم می‌میرند اما از این ۸۰ درصد باقیمانده كه ما برایشان درمان انجام می‌دهیم اظهار می‌كنند، چند روزی است كه سردردهایی دارند كه اذیتشان می‌كند، سردردهایی كه هیچ‌وقت نداشتند، این سردردها پیش‌قراول هستند. جای خاصی در سر درد نمی‌كند بلكه دردی است بسیار ناراحت‌كننده در كل سر.
● ‌‌ ‌میگرنی‌ها كه سردردهای شدید را تجربه می‌كنند چه‌طور تفاوت بین اینها را متوجه بشوند؟
‌‌ لازم است اكثر این بیماران كه سابقه میگرن دارند، از نظر آنوریسم، با یك MRI ساده بررسی شوند. در MRI با دقت در عكس‌ها تشخیص آنوریسم داده می‌شود و اگر مشكوك بودیم از طریق سی‌تی‌آنژیوگرافی به بیمار كمك مؤثری می‌شود. به‌طور كلی نباید هر سردردی را به صرف اینكه میگرن است، رها كرد. اگر تا به حال سردرد نداشتید و حالا چند روز است كه وحشتناك شده باید بررسی شود. میگرنی‌ها باید دقت كنند مدل سردردشان، شدت آن و نوع آن، اگر عوض شده و قبلا مثلا ماهی یك‌دفعه می‌گرفتند اما الان تند تند می‌گیرند و در حالی كه زمینه‌های غذایی و عصبی‌شان تغییر نكرده باشد، پیگیری لازم است. در غیر این صورت نیازی به پیگیری نیست و سردردهای عادی با مسكن خوب می‌شوند.
● ‌كلام آخر؟
‌ همیشه پیشگیری از درمان بهتر است، به‌خصوص در این زمینه كه شاید هرگز فرصت درمانی به دنبال وقوع مشكل نباشد. موتورسواران از كلاه ایمنی استفاده كنند. رانندگان با سرعت مناسب برانند. كمربند ایمنی حتما استفاده شود. در جاهایی كه احتمال سقوط است جوانان از شوخی كردن با هم بپرهیزند. تغییر حالات و علامت‌ها را در افراد، به‌خصوص سالخوردگان جدی بگیرید، شاید برای آنها ضربه‌ای رخ داده باشد و فراموش كرده باشند.‌

‌‌ الهه رضائیان

منبع : روزنامه سلامت