مدارا با دوست و دشمن در سیاست

● نلسون ماندلا پیش و پس از ریاست جمهوری
ماندلا سیاستمداران جهان را خطاب قرار داد و گفت؛ آینده ما به حرکت ها و برنامه های این رهبران بستگی دارد. ایشان فرصتی تاریخی در اختیار دارند تا در امید را گشوده و امکان آینده بهتر را برای همه ما فراهم آورند.
«نلسون ماندلا» (Nelson Mandela) اسطوره آفریقاست؛ کسی که آفریقای نوین مدیون اوست. او از ابتدای جوانی تا پیش از دهه ۹۰ میلادی، اغلب اوقات خود را صرف مبارزه با نژادپرستی کرده است. مبارزات او و دیگر سیاهپوستان قاره، بزرگترین حوادث قرن گذشته آفریقا را رقم زده و پایداری و مقاومت ماندلا در مبارزاتش چنان بود که ۲۷ سال زندان، خدشه یی بر اراده او وارد نساخت.
ماندلا پس از آزادی از زندان در سال ۱۹۹۰، دوران تازه یی را آغاز کرد. او که مانند قهرمان از زندان رهایی یافته بود، توانست در سال ۱۹۹۴ به عنوان نخستین سیاهپوست به مقام ریاست جمهوری آفریقای جنوبی دست پیدا کند. ۵سال رئیس جمهوری، ماندلا را بیش از گذشته با سختی ها و محذورات سیاست آشنا کرد. ماندلا طی این سال ها، در مقام رئیس دولت آفریقای جنوبی، وظیفه اجرای سیاست های داخلی و خارجی کشورش را بر عهده داشت. از آنجا که وی نخستین رئیس جمهور منتخب آفریقای جنوبی به شمار می رفت، نگاه های بسیاری ماندلا و دولتش را زیر ذره بین خود داشت.
با پایان یافتن دوره ریاست جمهوری ماندلا در سال ۱۹۹۹ او به صورت رسمی از صحنه سیاست کناره گرفت؛ اتفاقی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان زود بود و ماندلا هنوز هم می توانست مرد شماره یک سیاست آفریقای جنوبی باقی بماند. از آن سال تاکنون ماندلا نوعی زندگی را دنبال می کند که می توان آن را فارغ از سیاست دانست. اما هنگامی که به بطن آن دقیق شویم، پی خواهیم برد زندگی ماندلا پس از ریاست جمهوری چندان هم از سیاست جدا نیست.
● مبارزه با فقر و Live۸
یکی از پررنگ ترین حضورهای ماندلا در دوره پس از ریاست جمهوری، در کنسرت Live۸ بود. Live۸ بزرگترین تور موسیقی دنیا که به صورت همزمان در ۸ شهر مختلف دنیا در ژوئن سال ۲۰۰۵ برگزار شد مشهورترین چهره های دنیای موسیقی در Live۸ به اجرای برنامه پرداختند و آن را در صدر اخبار رسانه های جهان نشاندند.
آمارها نشان می دهد حدود دو میلیارد نفر بیننده Live۸ در سراسر دنیا بوده اند.برگزارکنندگان Live۸ ، شعار «فقر را به تاریخ بسپاریم» را برای خود برگزیده و به این ترتیب اولویت برنامه های خود را به گوش همگان رساندند. باید گفت مقصود اصلی Live۸ ، قاره آفریقا و وضعیت تاسف بار ساکنان آن بود. هنرمندان و شرکت کنندگان این کنسرت خواستار بخشش و یا (دست کم) کاهش بدهی ملت های فقیر آفریقایی از سوی کشورهای ثروتمند بودند.
یکی از ۸ میزبان Live۸ ، شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی بود و در واقع این شهر تنها مکان برگزاری این کنسرت در قاره آفریقا به حساب می آمد. نکته جالب توجه حضور نلسون ماندلا سیاستمدار مشهور آفریقا در کنار هنرمندان بود. او با شرکت در این کنسرت هم بیش از پیش به مردم نزدیک شد و هم دیپلماسی سیاستمداران طراز اول دنیا را به باد انتقاد گرفت. ماندلا بر روی صحنه یی که هنرمندان موسیقی نواختند، سخنرانی کرد.
گفته های او آنقدر با اهمیت بود که در مطبوعات و رسانه های جهان بازتاب گسترده یی داشت. ماندلا سیاستمداران جهان را خطاب قرار داد و گفت؛ «آینده ما به حرکت ها و برنامه های این رهبران بستگی دارد.
ایشان فرصتی تاریخی در اختیار دارند تا در امید را گشوده و امکان آینده بهتر را برای همه ما فراهم آورند.» طرف اصلی صحبت های ماندلا، رهبران ۸ کشور صنعتی جهان (G۸) بودند. او با اشاره به نشست سران G۸ که چند روز بعد در اسکاتلند برگزار می شد، ادامه داد؛ «تاریخ و نسل های آینده، رهبران ما را با توجه به تصمیمات ایشان در هفته های آتی مورد قضاوت قرار خواهند داد.
من به همه رهبران می گویم؛ «به راهی دیگر چشم نداشته باشید، مردد هم نباشید.» این بخش از گفته های ماندلا به دستور کار نشست سران G۸ مربوط می شد. رهبران ثروتمند جهان تصمیم داشتند درباره بخشش قسمتی از بدهی های آفریقا بحث و تبادل نظر کنند. ماندلا به این وسیله از آنان خواست بدون تردید به بخشش دیون قاره سیاه عمل کند.
وی در بخش دیگری از سخنانش پا را فراتر گذاشته و زبان تهدید را برگزید؛ «البته که این وظیفه یی ساده و آسان نخواهد بود؛ اما انجام ندادن آن، می تواند جنایتی علیه بشریت باشد.» در انتها نلسون ماندلا با سران G۸ اتمام حجت کرد؛ «از رهبران می خواهیم قول های بیهوده و تهی ندهند.» صحبت های ماندلا در کنسرت Live۸ ، اعتقادات سیاسی و همیشگی او را نمایان می سازد. او در تمام طول سخنرانی، خود را جدای از رهبران و هم ردیف مردم عادی معرفی می کند. انتقادات شدید ماندلا از سران G۸، بسیار هوشمندانه است و حتی شرایطی را پدید می آورد که گویی اگر از بدهی های آفریقا صرف نظر نکنند، جنایتی علیه بشریت مرتکب شده اند.
● مبارزه با ایدز
یکی از مهمترین اولویت های ماندلا پس از ریاست جمهوری، مبارزه با ایدز است. بیماری مهلک ایدز، یکی از معضلات اصلی قرن حاضر آفریقاست؛ چرا که بیشترین جمعیت مبتلایان به این بیماری ساکنان قاره سیاه هستند.
از این رو، چندان غریب به نظر نمی رسد که شاهد تلاش روزافزون ماندلا برای ریشه کنی ایدز در زادگاهش باشیم.نلسون ماندلا در بسیاری از کنفرانس های مبارزه با ایدز شرکت داشته و یا پیامی خطاب به شرکت کنندگان ایشان صادر کرده است. در سال ۲۰۰۲ ماندلا در اختتامیه کنفرانس بین المللی ایدز حاضر شد و برای میهمانان سخنرانی کرد؛ «ایدز، جنگی علیه بشریت است.» گفته وی، عمق فاجعه این بیماری را نمایان ساخت؛ «این جنگی است که به فعالیت تمامی جمعیت، نیازمند است.»
به این ترتیب، ماندلا تلاش همه مردم جهان را جهت مقابله با ایدز خواستار شد. در آخرین پیام رهبر مبارزه با آپارتاید که به مناسبت روز جهانی ایدز انتشار یافت، ماندلا به این نکته اشاره دارد که ۲۵ میلیون نفر ظرف ربع قرن گذشته جان خود را بر اثر ابتلا به ایدز از دست داده اند. او در این پیام، ضمن انتقاد از ناکامی ها در مبارزه با این بیماری ، اقدامات انجام شده در این مورد را ناکافی دانست. باید اشاره کرد ماندلا بیش از هر سیاستمداری از «ایدز» متضرر شده و با آن آشناست؛ او در ژانویه ۲۰۰۵ میلادی، پسر بزرگ خود «ماک گاتو ماندلا» را بر اثر ابتلا به ایدز از دست داد. بر این اساس است که فعالیت بیش از حد ماندلا در مبارزه با ایدز و درخواست او از تمامی ملل برای جلوگیری از شیوع آن، قابل درک است.
● زندگی فارغ از سیاست؟
پس از کناره گیری از قدرت در پایان دوره ریاست جمهوری، ماندلا وارد مرحله جدیدی در زندگی خود شد. بعد از این سال (۱۹۹۹) بود که او به ظاهر از کلیه فعالیت های سیاسی جدا و تبدیل به یک شهروند ساده شد. اما آیا به راستی ماندلا سیاست را کنار گذاشته است؟ دیگر دیپلماسی جهانی برای او اهمیتی ندارد و به طور کامل اوقات خود را خارج از دنیای سیاست سپری می کند؟
اگر اندکی به فعالیت های سال های اخیر ماندلا دقت کنیم، پاسخ پرسش های فوق چندان دور از ذهن نیست. همان طور که پیشتر اشاره شد در چند سال گذشته، عمده فعالیت ماندلا در کارهای عام المنفعه خلاصه شده و محور اصلی آنها نیز مبارزه با «ایدز» و «فقر» بوده است. بی شک هر دو معضل فوق، از دغدغه های اصلی دولتمردان آفریقا در هزاره جدید است. به بیان ساده، هیچ دولتی در قاره سیاه وجود ندارد که با مشکلات ایدز و فقر دست به گریبان نباشد. از سوی دیگر، یکی از راه های سنجش موفقیت حکومت های آفریقایی، بررسی برنامه های ایشان برای مبارزه با فقر و ایدز است.
با این حساب، ایدز و فقر دو عضو جدا ناشدنی از سیاست قاره سیاه محسوب می شوند و باید گفت انتخاب آنها از سوی ماندلا هم چندان بی منظور نیست. با این عمل، او هم با سیاستمداران در ارتباط است و هم جدای از مردم نیست.علاوه بر آن، نلسون ماندلا رهبر معنوی سیاست جدید آفریقای جنوبی است. به بیان ساده، مردم این کشور با رهبری او توانستند بر «آپارتاید» (بزرگترین مشکل سیاهپوستان در قرن گذشته) غلبه کرده و دوران نوینی را آغاز کنند. از طرفی، ماندلا هنوز هم تاثیرگذارترین سیاستمدار آفریقای جنوبی است.
برای اثبات این ادعا، می توان به برگزیده شدن «تابو امبکی» به ریاست جمهوری آفریقای جنوبی اشاره کرد. انتخابات ریاست جمهوری آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۹ برای تعیین جانشین ماندلا برگزار می شد. در آن هنگامه انتخاباتی، با حمایت کامل ماندلا از امبکی، عملاً راه رسیدن او به مقام رئیس جمهوری آفریقای جنوبی را فراهم کرد. اعتماد گسترده مردم آفریقای جنوبی به ماندلا، باعث شد توصیه های او را پذیرفته و امبکی را به عنوان رئیس دولت برگزینند. اعلام حمایت ماندلا از امبکی در انتخابات ۲۰۰۴ نیز بار دیگر تکرار و باعث پیروزی مجدد رئیس جمهور کنونی آفریقای جنوبی شد. به بیان دیگر، دو دولت پس از ماندلا و روسای آنها با پشتیبانی او بر سر کار آمده و بر مسند قدرت قرار گرفته اند.
از سوی دیگر، نلسون ماندلا نفوذ و تاثیر چشمگیری بر حزب «ANC» (حزب حاکم آفریقای جنوبی) دارد. ANC از سال ۱۹۹۴ تاکنون تشکل سیاسی حاکم در آفریقای جنوبی است. ماندلا در سال هایی که ANC در دوران رکود خود به سر می برد، به رهبری این حزب رسید و توانست با مدیریت صحیح، برنده انتخابات ۱۹۹۴ شود. البته پس از اتمام ریاست جمهوری، ماندلا از ریاست ANC هم استعفا داد اما با توجه به سابقه طولانی حضور وی در این حزب، همچنان اعضای ANC اهداف و آرمان های ماندلا را دنبال می کنند.
در اینجا لازم است به این نکته مهم اشاره کرد؛ به رغم آنکه ماندلا همچنان تاثیرات چشمگیری بر سیاست آفریقای جنوبی دارد، اما هیچ گاه از قدرت خود در راه کسب منافع فردی استفاده نکرده و تضییع کننده حقوق دیگران نبوده است. در واقع محبوبیت ماندلا، «هیچ گاه» باعث نشده است او قدمی به سوی دیکتاتوری بردارد که این خود، یکی از مهمترین دلایل ماندگاری ماندلا در قلب مردم آفریقاست.از دیگر تغییرات زندگی ماندلا پس از ریاست جمهوری، بازگشت به دوره نقد رهبران قدرتمند است.زندگی او نشان می دهد ماندلا تنها یک دوره ۵ ساله به عنوان مجری و رئیس دولت انجام وظیفه کرد. در سال های دیگر (که بیش از نیم قرن است)، ماندلا همواره یکی از منتقدان اصلی سیاستمداران بزرگ دنیا بوده است.
جدایی از فعالیت های اجرایی فرصت مناسبی را برای او فراهم آورده تا از زد و بندهای سیاسی به دور مانده و خواستار حقیقی حقوق انسان ها باشد. پیش از حمله ایالات متحده و انگلستان به عراق، ماندلا نسبت به عدم دخالت سازمان ملل در تصمیم آغاز جنگ علیه عراق اعتراض کرد و گفت؛ «چیزی که اتفاق می افتد، کاری که جرج بوش انجام می دهد، فاجعه است.» ماندلا در ادامه، هشدار خود را متوجه جهانیان می سازد؛ «بوش اکنون در حال تخریب سازمان ملل از پایه و اساس است.» سخنان اسطوره مبارزه با آپارتاید، نه فقط به جنگ بلکه به پیامدهای آتی آن اشاره داشت. او از تخریب چهره سازمان ملل نزد افکار عمومی جهان نگران بود؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان و سیاستمداران جهان نیز درباره آن با ماندلا هم عقیده بودند.
مساله دیگری که در جریان جنگ عراق، ماندلا به آن اعتراض شدیدی داشت، نادیده گرفتن نقش دبیرکل سازمان ملل بود. او با اشاره به تضعیف قدرت کوفی عنان در صورت حمله به عراق، این بحث را «نژادپرستانه» توصیف کرد. ماندلا نسبت به بی توجهی ها به نظرات دبیرکل وقت سازمان ملل در حمله به عراق، شدیداً گلایه کرد و گفت؛ «آیا دلیل آن این است که دبیرکل سازمان ملل هم اکنون یک سیاهپوست است؟، امریکا و انگلستان هرگز این کار را در زمانی که دبیران کل سفیدپوست بودند، انجام ندادند.»
نلسون ماندلا نماد دموکراسی آفریقاست. او نه تنها با اخلاق سیاسی و عملکردهای خود، تاریخ جدید آفریقای جنوبی به رهبری سیاهپوستان را رقم زد، بلکه تاثیری وصف ناپذیر بر دیگر کشورهای قاره نیز داشته است. اخلاق حکومتی ماندلا، هنوز صبغه سیاسی رهبران آفریقای جنوبی است و پیروی از دیپلماسی او را در رفتار سیاستمداران این کشور به عینه می توان دید. آخرین نمونه آن به مرگ «پیتر ویلم بوتا» بازمی گردد. بوتا مجری سیاست های زمان آپارتاید در آفریقای جنوبی، در نوامبر سال ۲۰۰۶ درگذشت.
واکنش سیاستمداران کنونی آفریقای جنوبی به مرگ بوتا در نوع خود کم نظیر بود. یکی از نخستین گروه هایی که تسلیت گفت، حزب ANC (حزب حاکم آفریقای جنوبی) بود. این اتفاق در حالی رخ داد که ANC در زمان ریاست جمهوری بوتا در آفریقای جنوبی، حزبی غیرقانونی و سازمانی تروریستی از سوی دولت معرفی شده بود. با این وجود، در پیام تسلیت ANC می خوانیم؛ «ANC برای خانواده او، در این لحظه سخت آرزوی بقا و آرامش می کند.»
واکنش ANC به مرگ بوتا در سال ۲۰۰۶ درست همانند عکس العمل ماندلا در دهه ۹۰ میلادی بود. ماندلا در آن تاریخ و پس از آزادی از زندان، هرگز به انتقام جویی از رهبران آپارتاید و سفیدپوستان نپرداخت و به جای آن، با اعلام تشکیل «دولت وحدت ملی» اعلام کرد سفیدپوستان هم در کنار مردم سیاهپوست، حق زندگی در آفریقای جنوبی دارند. این رفتار سیاسی ماندلا، مانع از درگیری های خونین در آفریقای جنوبی و در عوض استقرار آرامش در این کشور شد.
اکنون پس از گذشت سال ها، شاهد هستیم روسای حکومت آفریقای جنوبی، همچنان خود را پایبند به اخلاق سیاسی ماندلا دانسته و «دموکراسی نوین آفریقایی» را برای جهانیان به نمایش می گذارند. لازم به یادآوری است نلسون ماندلا هم به هنگام مرگ بوتا، پیام تسلیتی صادر کرد. این اقدام ماندلا در حالی رخ داد که رهبر مبارزه با آپارتاید، سال های زیادی را در زندان حکومتی گذراند که بوتا یکی از مجریان سیاست آن بود، در نظرسنجی که سال ۲۰۰۵ میلادی از مردم سراسر دنیا صورت گرفت، «نلسون ماندلا» محبوب ترین فرد برای رهبری «جهان» شد.به تازگی نیز نلسون ماندلا جایزه «سفیر وجدان» (با اعتبارترین جایزه عفو بین الملل) را دریافت کرد. این جایزه به دلیل تلاش برای برقراری عدالت و برابری در جهان به او اهدا شد. ماندلا به هنگام دریافت جایزه خود، در سخنانی گفت؛ «من هم مانند عفو بین الملل، همواره برای عدالت و حقوق بشر تلاش داشته ام.»
در ادامه، ماندلا بر تداوم حرکت های بشردوستانه خود تاکید می کند؛ «من بازنشسته شده ام، اما تا زمانی که بی عدالتی و نابرابری در جهان ما وجود دارد، هیچ یک از ما نمی توانیم به استراحت بپردازیم.» کلام آخر ماندلا، حرف تمامی بشردوستان عالم است؛ «تا فقر هست، آزادی حقیقی به دست نخواهد آمد.» با این تفاسیر، تنها می توان گفت زندگی «نلسون ماندلا» هیچ گاه فارغ از سیاست نخواهد بود.

هادی جرقوییان

منبع : روزنامه اعتماد