خانه مستوفی الممالک

ارگ شاهی ، گلوبندک ، در خونگاه و محله سنگلج که بخش اعظم آن امروز به پارک شهر تبدیل شده است، درگذشته ، علاوه بر مراکز مهم سیاسی ، اقامتگاه بسیاری از رجال و شخصیت های سیاسی و اجتماعی مشهور آن زمان بودند. این منطقه هنوز هم موقعیت سیاسی خود را از دست نداده است و بناهای با ارزشی در این منطقه قرار دارند. منزل و محل کار مستوفی الممالک، در چهارراه گلوبندک، گذر مستوفی هم یکی از این آثار با ارزش به شمار می رود.
میرزا حسن مستوفی الممالک، صدر اعظم ناصر الدین شاه از رجال مورد اعتماد طبقات مختلف مردم در عهد ناصری بود. در زمان صدارت وی ، بمحدوده دارالخلافه تهران تعیین شد. مستوفی الممالک در جاری ساختن قنات ها و عمران و آبادانی پایتخت تلاش هایی به کار برد.
اگرچه این بنا تحت تاثیر معماری اروپا ساخته شده، ولی به عنوان بخشی از تاریخ این منطقه ارزش حفظ و نگهداری دارد. اولین کابینه مشروطیت هم به علت نداشتن مکان مشخص در این مکان تشکیل شده است. این ساختمان در گذشته شامل مجموعه خانه ها و ساختمان های متعلق به خانواده مستوفی بود که در زمینی به مساحت ۶۰ هزار مترمربع احداث شده بود. این مجموعه شامل اندرونی ها و بیرونی ها و تالارهای متعدد و تالار آینه بوده است و تنها بخش باقی مانده آن، کوشک بسیار زیبایی است که دارای تزیینات بسیار زیبای گچبری در زمینی به مساحت ۱۷۳۰ متر مربع قرار دارد.
ورودی اصلی ساختمان در ضلع شمال شرقی مجموعه قرار داشته که دارای درب دو لنگه چوبی بزرگ و سر در قوس دار است و میدانی بزرگ هم در جلوی آن قرار داشته است. در دو طرف این ورودی، دو ناودان بزرگ و سایه دار، سایه افکن ورودی بوده اند. در دو طرف درب بزرگ نیز دو ایوان قرار داشته که با کمک ستون های این ایوان ها مسقف شده اند. در کنار درب بزرگ نیز محل هایی برای ایستادن درشکه ها و کالسکه ها وجود داشته است.
بعد از ورودی که چند پله بالاتر از سطح میدان بوده ، هشتی قرار داشته که از سمت رو به رو به وسیله سه در ارسی به طاقنمای جلوی ساختمان دید داشته است. از این هشتی دو دالان در دو جهت مخالف جدا شده است که یکی به در ورودی اصلی ساختمان ، و دیگری به ضلع جنوبی ساختمان و به محوطه منتهی می شده است.
در محل استخر کنونی نیز حوض بسیار بزرگی قرار داشته که تقریبا سه برابر استخر فعلی و با مجموعه آبنماهای دیگر محوطه را تزیین می کرده است .
آب مورد استفاده این مجموعه از دو قنات تامین می شده است: قنات شاهی یا آب شاه و قنات مهرگرد که قسمتی از آب مورد نیاز محله را تامین می کرده است. منابع روشنایی مجموعه هم چراغ های گردسوز یا شمع دان بوده است که البته در دهه ۳۰ توسط فرزندان مستوفی سیم کشی برق صورت گرفته ، و سیستم گرمایش آن هم با بخاری دیواری و شومینه تامین می شده که بعدها جلوی آنها دیوار کشی شده و از دودکش آنها برای راه اندازی بخاری های نفت سوز استفاده شده است. امروز نیز با جریان گاز در ساختمان مواجه هستیم.
طبقه همکف در گذشته محل کار، کتابخانه و مکان برگزاری جلسات و کنفرانس ها و استراحت مستوفی الممالک بوده و بعد ها به محل سکونت فرزندان وی تبدیل شده است. با توجه به نوع تزیینات و کیفیت و ارتباط فضاها به نظر می رسد که طبقه همکف، قسمت اصلی ساختمان بوده و مهم ترین فضای آن هم تالار بزرگی است با سقف کاذب که به شکل صفحه ای شطرنجی تزیین شده و داخل هر مربع از این شطرنج ها، یک پروانه کاغذی قرار دارد. گچ بری های حاشیه ای سقف و نیز گچ کاری عمودی هم تا کف ادامه دارد. اینجا محل تشکیل جلسات اصلی بوده و از تزیینات ویژه ای برخوردار است و نورگیری خوبی هم دارد. زیرزمین هم انبار بوده که بعد ها توسط فرزندان وی به عنوان مکان مسکونی مورد استفاده قرار گرفته است. این قسمت به علت وجود طاق اصالت بیشتری دارد. سازه بنا در دیوارهای جانبی بسیار قطور است و ضخامتی حدود یک متر دارد. این دیوارها باربر هستند و نیروهای سقف را به زمین انتقال می دهند. سقف های زیر زمین به جز حوضخانه که مسطح است، در بقیه قسمت ها قوس دار است.
در قسمت ایوان ها در ایوان جنوبی در سطح زیرزمین از ستون های سنگی استفاده شده و در طبقه اول در ستون های چوبی اندود شده. در بنا آسیب های گوناگونی به چشم می خورد و لکه های رطوبت در آن بسیار چشم گیر است. پوسیدگی و فرسودگی در همه نقاط این بنا به چشم می خورد ، لکه های رطوبت آسیب های جدی بر پیکره این بنا وارد آورده، بعضی از تزیینات ریخته و برخی هم فرسوده شده و ملحقات نا مناسب در بنا زیبایی و هویت آن را دچار خدشه کرده و جای خالی مجسمه ها در حیاط و داخل بنا نیز کاملا مشهود است.
در کنار این مجموعه، ساختمان چهار طبقه نوسازی هم دیده می شود که در حریم درجه یک آن احداث شده و با توجه به این که بنا در محل گود و پایین تر از کف معبر قرار دارد ، مانع دیده شدن بنا می شود . با توجه به این که نباید در حریم درجه یک بنایی بیش از دو طبقه ، آن هم در بافت تاریخی احداث شود ، انتظار می رود که مسوولان میراث فرهنگی در این گونه موارد جدیت بیشتری نشان دهند.
منزل و محل کار مستوفی الممالک به زودی توسط شرکت پست مرمت می شود و به صورت موزه در خواهد آمد.
● بازدید سفیر فرانسه از خانه مستوفی الممالک
سفیر فرانسه از هنگام آغاز ماموریت خود در ایران از هر فرصتی برای دیدار از موزه ها و آثار تاریخی و فرهنگی ایران استفاده کرده است. وقتی که وی از وجود خانه ای با سبک معماری فرانسه در چهارراه گلوبندک با خبر شد، به دیدن آن خانه اشتیاق پیدا کرد. مدیریت اداره کل پست هم که خانه مستوفی الممالک را در اختیار دارد ، امکان دیدار سفیر فرانسه از این خانه را فراهم ساخت.