بازار های معامله اوراق بهادار _ اولیه و ثانویه

بازار اوراق بهادار از لحاظ تقدم انتشار و دسترسی به اوراق بهادار به بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می شود :
۱) بازار اولیه
بازار اولیه به بازاری اطلاق می شود كه در آن اوراق بهادار جدید ، برای اولین بار از طرف یك سازمان منتشر می شود. انتشار اوراق بهادار در این بازار غالباً با هدف تأمین مالی صورت می گیرد. انتشار اوراق مشاركت توسط شهرداری تهران برای تأمین مالی پروژه های شهری ، و انتشار سهام توسط شركت های سرمایه گذاری جهت تأمین سرمایه ، مثال های بارزی از معاملات بازار اولیه می باشد.
بازار اولیه در نتیجه فروش مستقیم و دست اول اوراق بهادار توسط شركت ها یا مؤسسات دولتی ، عمومی یا خصوصی به سرمایه گذاران خصوصی و مؤسسات سرمایه گذاری ایجاد می شود.
شركت برای انتشار اوراق بهادار می تواند به دو طریق عمل كند : یا خود رأساً كلیه امور مربوط به حجم ، نوع و مبلغ ریالی عرضه و تعیین قیمت آنرا انجام دهد و یا آنرا از طریق مؤسسات و شركت هایی كه در این كار تخصص دارند انجام دهد. مؤسسات یا شركت هایی كه در سایر كشورها ، در بازار اولیه این نقش را بر عهده دارند ، بانك ها یا مؤسسات تأمین سرمایه نامیده می شوند. البته در ایران ، طبق وظایفی كه بر عهده شركت های كارگزاری گذاشته شده آنها می توانند در انتشار اوراق بهادار جدید شركت ها كمك كنند.
▪ مؤسسات تأمین سرمایه
مؤسسات تأمین سرمایه ، مؤسساتی هستند كه نقش واسطه بین شركتهای نیازمند منابع مالی و سرمایه گذاران را ایفا می كنند. این موسسات با داشتن امكانات تخصصی و اطلاعات كافی ، با بررسی و ارزیابی اوراق بهادار شركت ها یا مؤسسات ، در امر انتشار و فروش آن ، به شركتها و یا مؤسسات منتشر كننده كمك می كنند. مؤسسات تأمین سرمایه در این نقش ، بیشتر وظیفه انتقال سرمایه را بر عهده دارند و عملاً كمتر درگیر تأمین مالی شركت ها می شوند . اینگونه مؤسسات با داشتن سازمان مجهزی برای توزیع سهام و اوراق قرضه شركتها و یا حتی مؤسسات دولتی ، قادرند با حداقل هزینه ممكنه ، منابع مورد نیاز را در اختیار صادر كنندگان اوراق بهادار قرار دهند.
از نظر سرمایه گذاران و صاحبان منابع مالی ، خدمات مؤسسات تأمین سرمایه دارای اهمیت خاصی است زیرا : اولاً ، مؤسسات تأمین سرمایه قبل از انتشار سهام یا قرضه شركت ، وضع مؤسسه انتشار دهنده را به طور دقیق مورد بررسی قرار می دهند . آنها در این كار از خدمات گروه های تخصصی متعدد شامل حقوق دانان ، حسابداران خبره ، متخصصان فنی و اقتصاد دانان استفاده كرده ، وضعیت شركت را به دقت مورد مطالعه قرار می دهند ؛ كاری كه یك فرد به تنهایی قادر به انجام آن نمی باشد. ثانیاً ، مطالعه و بررسی وضعیت مالی شركت و متعاقب آن اقدام عملی و حمایت از فروش اوراق بهادار شركت نوعی تضمین از طرف مؤسسه تأمین سرمایه به شمار می رود كه خود موجب اطمینان سرمایه گذار در واگذاری منابع می گردد.
مؤسسات تأمین سرمایه با توجه به توافق خود با شركت های فروشنده و منتشر كننده اوراق بهادار ، خدمات متنوعی انجام می دهند كه موارد زیر از اهم آنها می باشد :
▪ پذیره نویسی :
در این حالت ، مؤسسه تأمین سرمایه ابتدا كلیه اوراق بهاداری كه شركت قصد عرضه آن را دارد خریده ، سپس خود اقدام به عرضه و فروش آن می كند . تفاوت قیمت خرید و قیمت فروش به عموم حق الزحمه این خدمت می باشد.
▪ قرارداد حداكثر تلاش :
طی این توافق ، مؤسسه تأمین سرمایه ، حداكثر سعی و تلاش خود را در عرضه اوراق بهادار شركت منتشر كننده بكار می گیرد. در این نوع قرارداد ، شركت تهیه سرمایه فقط نقش نماینده فروش را ایفا می كند و مسئولیتی نسبت به اوراق بهادار بفروش نرفته ندارد. در این حالت ، مؤسسه تأمین سرمایه بابت خدمات عرضه خود ، كارمزد دریافت می كند.
▪ ارائه مشاوره :
مؤسسات تأمین سرمایه در رابطه با بهترین شیوه تأمین مالی برای شركتی كه قصد تأمین مالی دارد ، خدمات مشاوره ای ارائه می دهند.
در مواردی كه میزان انتشار مورد نظر ، بسیار بزرگ یا پر مخاطره باشد به جای یك مؤسسه تأمین سرمایه ، چند مؤسسه تأمین سرمایه مسئولیت عرضه را بعهده می گیرند. در این موارد ، مؤسسات با هم تشكیل اتحادیه ای داده ، مسئولیت عرضه اوراق بهادار را بین خود تقسیم می كنند.
شكل عرضه در بازار اولیه می تواند عمومی یا خصوصی باشد . در عرضه عمومی ، عموم سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی می توانند در خرید اوراق بهادار منتشره ، شركت كنند . در عرضه خصوصی ، اوراق بهادار منتشره به گروهی خاص عرضه می شود . این گروه می تواند یك یا چند سرمایه گذار خاص باشد مثل شركت های بیمه كه در برخی موارد تمام یا بخشی از اوراق بهادار عرضه شده یك شركت را می خرند . گروه مزبور می تواند از سهامداران قبلی خود شركت باشند كه در آن صورت ، این انتشار را عرضه از طریق حق تقدم می نامند و در نهایت ، گروه مورد بحث می تواند كاركنان خود شركت باشد.
بعد از اتمام دوره عرضه در بازار اولیه ، اگر سرمایه گذاری قصد معامله اوراق بهادار مربوطه را داشته باشد باید به بازار ثانویه رجوع كند.
۲) بازار ثانویه و بورس اوراق بهادار
بازار ثانویه به ترتیباتی اطلاق می شود كه از طریق آن ، خریداران و فروشندگان می توانند به روشی متعارف و به قیمت های قابل قبول برای طرفین ، اوراق بهاداری كه دوره عرضه آن در بازار اولیه به اتمام رسیده ، را معامله كنند . بازار ثانویه را می توان به دو بخش غیر متشكل ( فاقد انسجام ) و متشكل ( سازمان یافته ) تقسیم كرد.
در بخش غیر متشكل این بازار ، عرضه كنندگان و متقاضیان ، برای معامله اوراق بهادار مورد نظر خود ، باید به دنبال یكدیگر بگردند. از آنجا كه هیچ مكان مشخصی برای این قسمت وجود ندارد و خریداران و فروشندگان ، كاملاً پراكنده و بی اطلاع از یكدیگرند، عمل معامله اوراق بهادار بسیار كند ، با دشواری و هزینه زیاد صورت می گیرد به ویژه اینكه هیچ مكانیزمی غیر از توافق طرفین برای تعیین قیمت وجود ندارد . این بازار مختص به اوراق بهاداری است كه در بخش سازمان یافته بازار ( بورس اوراق بهادار یا بورس های فرعی ) پذیرفته نشده اند. اوراق سهام شركت های سهامی خاص ، یا سهام بسیاری از شركت های سهامی عام كه حائز شرایط پذیرش در بورس نیستند در این بازار ، و بر اساس قیمت های توافقی طرفین خریدار و فروشنده معامله می شوند. البته به منظور تسهیل امر مبادلات اوراق بهادار در بازار ثانویه ، برخی شركت ها اقدام به تعیین مكانی برای مبادلات سهام خود می نمایند . در این محل كه معمولاً در مكان اصلی شركت است ، خریداران و فروشندگان خاص سهام همان شركت اقدام به معامله می كنند.
بخش متشكل و سازمان یافته بازار معمولاً متشكل از دو بخش بورس اوراق بهادار ، و بورس فرعی است. تفاوت بین دو بازار مذكور ، بیشتر دسته بندی مالی شركت هایی است كه در هر یك معامله می شوند. برای پذیرش شركت ها در هر یك از بخش های بازار شرایطی وضع می شود. در صورتی كه شركت، حائز شرایط پذیرش در بازار اصلی باشد در آن بازار معامله و در غیر این صورت در بازار بورس فرعی معامله می شوند. گاهی اوقات برای هر قسمت از این بازار ها ، دسته بندی های دیگری نیز صورت می گیرد كه ایجاد تابلوی متعدد معاملاتی و تقسیم بندی زمانی معاملات برای انواع اوراق بهادار از نمونه های رایج آن است. در حالت اول همچون تقسیم بندی بخش های اصلی و فرعی بازار، دو یا چند تابلو ایجاد شده و بنا بر شرایطی كه برای پذیرش شركت ها در هر یك از تابلوها وضع می شود، جایگاه معاملاتی آنها در هر تابلو مشخص می شود. معمولاً درجه اعتبار این تابلو ها با یكدیگر متفاوت و نزولی است . بطوری كه شركت های كه در تابلوی دوم قرار دارند سعی خواهند كرد به خاطر برخورداری از مزایای اعتباری یا حتی در برخی موارد مالی ، شرایط خود را بهبود داده و به تابلوی بالاتر ارتقاء یابند.
در حالت دوم یعنی تقسیم بندی معاملاتی برای انواع اوراق بهادار ، معمولاً زمان معاملاتی تابلو ها را تقسیم بندی كرده و در هر قسمت ، یك نوع ورقه بهادار خاص را معامله می كنند. مثلاً بخشی از زمان معاملاتی صرف انواع سهام و بخش دیگر صرف انواع اوراق قرضه ( مشاركت ) خواهد شد.
در بورس اوراق بهادار كشور ما ، در حال حاضر بخشهای بازار به دو دسته قسمت اصلی شامل تابلوی اول و تابلوی دوم و بازار فرعی تقسیم بندی شده است.
▪ مقایسه بخش غیر منسجم بازار ثانویه با بخش منسجم ( بازار بورس )
در مقایسه با بخش غیر منسجم بازار ثانویه ، بورس اوراق بهادار مزایای متعددی دارد كه اهم آن به شرح زیر است.
۱) وجود مكان یا محلی مشخص برای معامله اوراق بهادار :
طبیعتاً با وجود این مكان ، خریداران و فروشندگان می دانند كه برای معامله اوراق خود باید به كجا رجوع كنند. البته این مكان ممكن است لزوماً یك نقطه جغرافیایی مشخص نبوده بلكه شبكه ای از ارتباطات رایانه ای باشد كه در نقاط مختلف پراكنده اند. ( به چنین بازاری كه تمركز جغرافیایی خاصی ندارد ، بازار غیر متمركز یا over the counter _OTC_ می گویند.
۲) تسهیل مبادله اوراق بهادار از طریق تعیین قیمت معامله اوراق بهادار :
در این بازار مكانیزم عرضه و تقاضا تعیین كننده قیمت است نه صرفاً توافق دو طرف خریدار و فروشنده .
۳) جذاب ساختن سرمایه گذاری در اوراق بهادار از طریق حفظ قابلیت نقدینگی و قابلیت فروش سریع اوراق بهادار :
از آنجا كه بازار و خریداران مشخص هستند ، اوراق بهادار را می توان بسیار سریع تبدیل به نقد كرد.

منبع : نشریه موج