زایمان بدون درد

امروزه به علل مختلف، سزارین رواج پیدا كرده است. اگرچه پزشكان معتقدند سزارین باید تنها در موارد عدم امكان انجام زایمان طبیعی و نجات جان مادر و جنین از مرگ، انجام گیرد اما خانم‌ها بدلیل ترس از زایمان طبیعی و گریز از درد‌های آن به سزارین رو می‌آورند.
در كشورهای پیشرفته، زایمان طبیعی بدون درد كم‌كم جایگزین سزارین شده است. این روش با حفظ سلامت مادر و بدون درد، لذت و آرامش را در زیباترین صحنه خلقت یعنی تولد،‌ به ارمغان می‌آورد. هم اكنون در بعضی از مراكز درمانی كشورمان نیز این روش‌ها به عنوان یكی از شیوه‌های نوین زایمان به‌كار می‌رود. اما با وجود این، نگرش اكثر افراد نسبت به آن توام با ترس و دلهره است چرا كه اطلاعات و آموزش كافی در این مورد هنوز در سطح مردم وجود ندارد. در این مقاله سعی می كنیم شما را با انواع روش‌هایی كه درد زایمان را كاهش می‌دهند آشنا كنیم.
● قصه از كجا شروع شد؟
در نیمه قرن هجدهم آنتوان مسمر در پاریس هیپنوتیزم (مسمریسم) را پایه ریزی كرد. سال‌ها بعد دكتر ژوزف ب‌دولی‌ استاد مامایی دانشگاه شیكاگو،‌ هیپنوتیزم را تنها بی‌حس كننده بی‌خطر در مامایی معرفی كرد. در سال ۱۸۴۶ هم برای اولین بار <از اتر> در زایمان استفاده شد. سپس در سال ۱۸۵۳ دكتر جان اسنو برای زایمان فرزندان ملكه ویكتوریا از كلروفرم استفاده كرد. در سال ۱۹۲۰ نیكولایف و ۱۰ سال بعد ولفسكی آرام آرام روش های زایمان بی درد <سایكوپروفیلاكسی> را تكمیل كردند تا بالاخره در سال ۱۹۵۲ دكتر فرناندو لامازه متخصص زنان و مامایی فرانسوی تحت نام روش <لاماز> آن‌را رسما معرفی كرد.
لامازا روش تنفس پی در پی را به روش <سایكوپروفیلاكسی> كه در آن به آماده سازی ذهن انسان برای مقابله با درد به صورت شل كردن عضلات می‌پردازند، اضافه كرد. شیوه بی‌حسی موضعی نخاعی را در سال ۱۸۹۹ دكتر بید معرفی كرد و در سال ۱۹۰۷ استفاده از آن در شاخه‌های مختلف جراحی متعادل شد. اما روش بی‌حسی موضعی دور نخاعی در سال ۱۹۶۰ برای ایجاد بی‌دردی در زایمان طبیعی بكار گرفته شد. استفاده از گاز نیتروس اكساید در زایمان، مدیون زحمات <می‌نیت> است كه ماشین گاز و هوا را در سال ۱۹۳۳ اختراع كرد و در سال ۱۹۶۵ مخلوط نیتروس اكساید و اكسیژن تولید شد كه <انتونكس> نام گرفت.
● تاریخچه وطنی
گاز انتونكس در زمان وزارت دكتر جهانشاه صالح وارد ایران شد و فرح دیبا همسر شاه ایران با استفاده از آن زایمان كرد. در سال ۱۳۶۵ گاز نیتروس اكساید توسط شركت درمان گاز تولید و كشور از واردات بی‌نیاز شد. در سال ۱۳۶۷ انتونكس در اصفهان توسط كارخانه همان شركت تولید شد و ابتدا تحقیقات بالینی اولیه آن در بیمارستان فیروزآبادی تهران انجام گرفت.
در طول سال های گذشته ، روش زایمان طبیعی بدون درد كمتر مورد توجه بود تا اینكه در سال ۱۳۸۱ كلاس‌های آمادگی جهت زایمان طبیعی بدون درد راه‌اندازی شد كه در آن با تكنیك‌های غیر دارویی زایمان بی‌درد از جمله روش لازما آشنا می‌شدند. در فروردین ماه ۱۳۸۵ هم مقرر شد برای گسترش استفاده از روش لاماز ماماها در مراكز بهداشت یك معاینه داخل مهبل انجام می‌دهد تا ببیند دهانه رحم شما چقدر باز شده است و بتوانند راه مناسب را برای كاهش درد پیشنهاد كنند.
● پتدین، چیزی شبیه مورفین
این دارو شبیه مورفین است وبرای كاهش درد در طول مرحله اول زایمان می‌توان از آن استفاده كرد. مرحله اول زایمان وقتی است كه انقباضات، دهانه رحم را به تدریج تا ۱۰ سانتی‌متر باز می‌كند و به جنین اجازه می‌دهد كه به داخل مهبل بیاید. اگر ماما احساس كند كه شما تا دو ساعت بعد زایمان می‌كنید،‌ تجویز پتدین را مجاز نخواهد دانست چون پتدین از جفت رد می‌شود و كمی قبل از زایمان بالاترین میزان تاثیر بر جنین را دارد. این دارو به‌صورت تزریق در بازو و یا باسن تجویز می‌شود. اگر شما جثه كوچكی دارید یا نسبت به داروهای دیگر از جمله آسپرین واكنش زیادی نشان می‌دهید، عاقلانه‌تر این است كه به ماما اطلاع دهید، تا میزان كمتری از حد معمول دارو برای شما استفاده كند.
عبور پتدین از جفت می‌تواند موجب خواب ‌آلودگی و تاخیر تنفسی نوزاد بعد از زایمان شود همچنین در صورت استفاده از پتدین نوزاد در روزهای اول پس از زایمان هم ممكن است خوب به محرك‌ها پاسخ نداده و سخت شیر بخورد. دامنه وسیعی از واكنش‌ها نسبت به پتدین وجود دارد. بعضی آن را بسیار حسرت انگیز می‌دانند چون آنان را قادر ساخته كه در طول زایمان استراحت كنند و با نیروی بیشتری بتوانند دوباره از پس آن بربیایند. برخی دیگر اظهار می‌كنند بعد از مصرف دارو دیگر كنترل خویش را به دست ندارند و حتی نمی‌توانند بفهمند كجا هستند. عده‌ای آن‌را مسكنی بسیار عالی می‌یابند و برخی دیگر معتقدند كه اصلا به آنها كمكی نكرده. این امر بستگی به نحوه پاسخ آنها به دارو و اهمیت تسلط برخورد در حین زایمان دارد.
● گاز هوا ، تسكین با تنفس
گاز <انتونكس> شامل ۵۰ درصد گاز اكسیژن و ۵۰ درصد گاز نیتروس اكساید است. این گاز در سیلندری در اتاق زایمان كنار شما قرار می‌گیرد و به وسیله لوله‌ای به ماسك جلوی دهان و بینی متصل می‌شود. این روش بیشتر در پایان مرحله اول زایمان یعنی وقتی كه انقباضات شدید و سریع شده‌اند، بكار می‌رود. در مرحله دوم زایمان (یعنی وقتی كه شما با زور زدن بچه را به بیرون می‌رانید.) باید در ابتدای هر انقباض كمی‌ گاز و هوا دریافت كنید و سپس بر خروج بچه تمركز كنید.
شما از ماسكی با یك دریچه دوراهی كه بتوانید دم و بازدم را از طریق آن انجام دهید،‌ استفاده خواهید كرد. به محض شروع احساس درد و انقباض باید ماسك را جلوی دهان خود گذاشته و از طریق آن یك تنفس عمیق انجام دهید. بعد از چند ثانیه گاز در خون شما به بالاترین میزان خود می‌رسد و این درد شما را تسكین می‌دهد. وقتی كه گاز شروع به ایجاد احساس سبكی سر در شما می‌كند، عضلات شما شل شده و دستان شما خود‌به‌خود از روی ماسك صورت پایین می‌افتد و شما دیگر گاز را استنشاق نخواهید كرد. در پایان انقباض دیگر اثر گاز از بین رفته و به حال عادی برمی‌گردید.
اكسیژن موجود در انتونكس برای جنین شما احتمالا مفید است. اگر مدتی طولانی از انتونكس استفاده كنید،‌ دهان و گلوی شما بسیار خشك خواهد شد. بنابراین مزمزه كردن آب یا مكیدن خرده‌های یخ در فواصل انقباضات،‌ ضروری است. بعضی زنان اظهار می‌كنند كه این روش برای چیره شدن بر سختی زایمان كافی نیست. عده‌ای هم از احساس سبكی سر در نتیجه این گاز خوششان نمی‌آید.
● تسكین درد با، تحریك اعصاب از راه پوست
این روش سال‌ها به عنوان روش تسكین درد در آسیب بافت نرم استفاده می‌شده و در كشیدگی عضلانی ورزشكاران و آسیب‌های مفصلی افراد مسن‌ نیز كاربرد دارد. مصرف آن در زایمان اخیرا باب شده است. معمولا این روش توسط فیزیوتراپیست‌ها انجام می‌گیرد. تحقیقات زیادی در مورد این روش انجام نشده اما اعتقاد بر این است كه در صورتی موثر واقع می‌شود كه از همان بدو زایمان بكار رود و شدت تحریكات الكتریكی به تدریج با پیشرفت زایمان افزایش یابد.
این كار نیاز به دستگاهی دارد كه به اندازه یك نوار كاست و به راحتی قابل حمل است. چهار بالشتك بوسیله سیم به آن متصل شده‌اند كه باید در دو طرف نخاع قرار داده شوند. این دستگاه تحریكات الكتریكی كوچكی، كه شدت و فركانس آن قابل تغییر و تنظیم است، از خود منتشر می‌كند.
زنانی كه زایمان دوم به بعد را با این روش آزموده‌اند،‌ آن‌را عالی می‌دانند به‌خصوص وقتی همزمان با انتونكس بكار رفته باشد. اما در مورد زایمان‌های اول نتیجه متفاوت است. در این گروه استفاده از این روش در نیمه اول زایمان بسیار كمك كنند بوده اما در زمان شدت انقباضات خیلی مفید واقع نشده است.● اپی‌دورال، همچنان در اوج
یكی از موثر‌ترین روش‌های تسكین درد، اپی‌دورال است. روشی كه در آن می‌توان خلاصی كامل از درد را در طول زایمان تجربه كرد. امروزه یك چهارم زنان در انگلستان از این روش استفاده می‌كنند. این روش باید حتما با آمادگی و برنامه‌ریزی قبل از زایمان بكار رود.
اپی‌دورال یك بی‌حسی موضعی است كه با تزریق داروهای مسكن به نخاع برای بی‌حس كردن اعصاب ناحیه ایجاد می‌شود.
این روش زمانی قابل استفاده است كه تیم متخصص بیهوشی برای انجام تزریق و مراقبت‌های طول بی‌حسی موجود باشد. پزشك از شما خواهد خواست كه به پهلو دراز كشیده یا نشسته و روی بالشی خم شوید. این‌كار فضای بین مهره‌ای را برای سهولت تزریق،‌ بازتر می‌كند. سپس یك سوزن باریك به داخل كمرتان فرو می‌كند و یك كاتتر پلاستیكی كه در داخل سوزن قرار دارد با نوار چسب در محل ثابت می‌شود تا داروی بی‌حسی از طریق آن وارد شود. حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بعد از تزریق، بی‌حسی آغاز می‌شود. اپیدورال به دو روش انجام می‌شود، یكی روش سنتی است كه سال ها قبل بكار‌می رفت .
در این روش بی‌حسی نیمه پایین بدن بدون كنترل عضلات از جانب مادر انجام می‌گیرد به همین علت زایمان طول كشیده و مداخلات پزشكی (مثل فورسپس و وكیوم ...) لازم می‌شد. بدلیل این اشكالات آن روش منسوخ شد و روش جدید جای آن را گرفت. تفاوت اصلی این روش با روش سنتی در داروهای تجویزی است كه از میزان كمتری از داروی بی‌حسی مانند <بوبی‌ویكائین> همراه یك داروی مسكن مورفین مانند (فنتانیل) استفاده می‌كند.
در این روش اعصاب مثانه، شكم و پاها مسدود نمی‌شود و می‌توانید آنها را حركت دهید،‌ بنشینید و مثانه خود را در سوند تخلیه كنید و حتی به‌طور طبیعی زایمان كنید.اثر این بی‌حسی تا دو ساعت بعد از تزریق پا برجاست و بعد از این زمان ماما باید از مسكن‌های قوی استفاده كند. ممكن است پاهای شما دچار خارش و سوزش شود اما مهم این است كه در این روش بیشترین كاهش درد با كمترین میزان بی‌حسی همراه شده و به شما اجازه می‌دهد كه مراحل نهایی زایمان را خودتان به پیش ببرید و میزان مداخلات پزشكی را كم كنید. این روش نیز مانند هر روش دیگر دارای مزایا و معایبی است.
پیش از این مردم باور داشتند كه اپیدورال می‌تواند كمردرد ایجاد كند اما اغلب تحقیقات اخیر نشان می‌دهد كه این درد مختص اپیدورال نیست و در زایمان‌های بدون بی‌حسی اپیدورال هم وجود دارد. كمر‌درد می‌تواند به‌دلیل افزایش وزن مادر در دوران بارداری و همچنین قرارگیری نامناسب روی تخت‌های زایمان و اتاق عمل باشد. بر خلاف تصور عموم،‌ عبور سوزن از فضای بین مهره‌های كمری،‌ آسیبی به ستون مهره‌ها و نخاع وارد نمی‌كند. تحقیقات در انگلستان و استرالیا نشان داده كه ۹۰ درصد زنانی كه بی‌حسی اپیدورال را تجربه كرده‌اند از آن راضی هستند و اغلب تصمیم دارند در زایمان‌های بعدی نیز از همین روش استفاده كنند.
● مزایا و معایب بی حسی اپیدورال
▪ در این روش میزان موثری از كاهش درد بدون خواب آلودگی یا اغتشاش مغزی حاصل می‌شود.
▪ شما در زمان تولد كودكتان هشیار و بیدار خواهید بود تا شاهد این لحظه به یادماندنی باشید.
▪ ‌در نوع متحرك شما می‌توانید انقباضات را احساس و با كنترل عضلات خود به پیشرفت زایمان كمك كنید.
▪ این روش با ایجاد تجربه بهتری از تولد برای شما و كودكتان می‌تواند پاسخ‌های وابسته به استرس را در نوزاد‌تان كاهش دهد.
● معایب تكنیك
▪ افت فشار خون یكی از شایع‌ترین عوارض این نوع بی‌حسی است كه در صورت وجود باید مایعات بیشتری در حین زایمان به شما تزریق شود و با مایع درمانی این عارضه قابل جبران است.
▪ طولانی‌تر شدن زمان زایمان حدود یك ساعت بیشتر از حد معمول نیز تخمین زده شده است.
▪ گاهی اپیدورال با كاهش تون عضلانی و طولانی‌تر كردن مرحله دوم زایمان،‌ نیاز به مداخله پزشكی را زیاد می‌كند.
▪ ممكن است گاهی اپیدورال اثر نكند و یا مثلا فقط در یك سمت بی‌حسی ایجاد كند كه در این صورت لازم است تكرار شود.
▪ نشت مایع نخاعی به ندرت رخ داده و موجب سردرد شدید می‌شود. در این صورت دراز كشیدن به مدت چند روز ضروری است.
▪ داروهای اپیدورال می‌توانند ایجاد خارش پوستی كنند.
▪ عفونت و تب نیز یكی دیگر از عوارض است كه در صورت وجود، نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیك خواهد بود.
● آن سوی پزشكی
روش‌هایی بدون استفاده از دارو هستند كه به شما كمك می‌كنند بدن خود را شل كرده و درد را تحت كنترل درآورید، بخصوص در مراحل اولیه زایمان. با استفاده از ورزش‌های شل كننده عضلات،‌ تكنیك‌های تنفسی و تغییر وضع مكرر در حین زایمان می‌توانید درد را كنترل كنید. (و نه اینكه آن‌را كاملا از بین ببرید)
شایع‌ترین و بهترین روش غیر دارویی <لاماز> است. این روش از اوایل دوران بارداری و گاهی حتی قبل از آن آغاز می‌شود. اصول اساسی آن این است كه مادران با انجام تمرینات تنفسی و عضلانی ویژه، ضمن ارتقا سطح آمادگی جسمانی،‌ همكاری فعال در مراحل مختلف زایمان را فرا گرفته و آن‌را تمرین می‌كنند.
یكی از اصول مهم لاماز تنفس صحیح است. از آنجا كه تامین اكسیژن مورد نیاز جنین در حین انقباضات زایمان، بسیار اهمیت دارد،‌ مادران باید تكنیك‌های صحیح تنفسی در مراحل زایمان را یاد بگیرند تا حیات نوزاد به خطر نیفتد.
اصل دیگر لاماز شل كردن عضلات است كه مادران باید در طی بارداری با تمركز و شل كردن عضلات آن‌را تمرین كنند تا علاوه بر یك بارداری سالم و رضایت‌بخش، آمادگی لازم برای زایمان طبیعی را پیدا كنند.
همه این تكنیك‌ها در كلاس‌هایی كه معمولا از ماه سوم یا ششم بارداری در بعضی كشورها آغاز می‌شود، آموزش داده می‌شود. در این كلاس‌ها اطلاعات مهم دیگری در مورد دوران بارداری، مراحل مختلف زایمان و پس از آن بهداشت مادران، شیردهی، تغذیه دوران بارداری و شیردهی و سایر مسائل زناشویی به مادران آموزش داده می‌شود.
در پایان این كلاس‌ها مادران زایمان را مانند زائویی كه چندین بار زایمان كرده فرا گرفته و اعتماد به نفس لازم را بدست آورده و در همه مراحل زایمان با ماما و پزشك همكاری می‌كنند و تجربه بهتری از تولد نوزادشان بدست خواهند آورد.
روش‌های دیگری از جمله غوطه‌وری در آب،‌ هیپنوتیزم،‌ طب سوزنی، طب فشاری،‌ و بازتاب شناسی نیز برای تسكین دردهای زایمان بكارمی‌روند امادرد زایمان را كاملا از بین نمی‌برند و لازم است از روش‌های دیگر در كنار آنها استفاده شود.
● در هر صورت قبل از انتخاب هر روش سوالات زیر را از پزشك خود بپرسید:
▪ این بی‌دردی چگونه حاصل می‌شود؟
▪ ‌این روش چه تاثیری بر من خواهد گذاشت؟
▪ این روش چه تاثیری بر كودكم خواهد گذاشت؟
▪ چقدر طول خواهد كشید تا بی‌حسی آغاز شود؟
▪ چقدر طول می‌كشد تا بی‌حسی از بین برود؟
▪ آیا می‌توان این روش را با روش دیگر تسكین درد همراه كرد؟
▪ این روش در كدامیك از مراحل زایمان قابل انجام است؟‌

‌‌ دكترمهشید چایچی

منبع : روزنامه سلامت