استامینوفن بی‌خطر نیست

به جرات می‌توان گفت تمام ایرانیان حداقل یك بار در عمر خود استامینوفن خورده‌اند. این دارو چند سالی است كه به عنوان پر مصرف‌ترین دارو در ایران معرفی می‌شود. ایرانیان سال گذشته حدود یك میلیارد و ۱۰۰ میلیون قرص استامینوفن مصرف كردند. اما شاید بسیاری از شما از عوارض این دارو بی‌خبر باشید.
● شناسنامه
استامینوفن كه با نام‌های تجاری تایلنول در آمریكا و پاراستامول در انگلستان به فروش می‌رسد، یك داروی مسكن و تب بر است كه برای تسكین انواع دردهای مداوم و خفیف، سردرد، درد عضلانی، كمردرد، دندان درد، دردهای قاعدگی، درد مفاصل و درد ناشی از سرماخوردگی به كار می رود.
استامینوفن از جمله داروهای ضدتب و ضددرد غیر مخدر است كه اثرات ضدالتهابی و ضدپلاكتی ندارد و با تاثیر مستقیم بر مركز حرارتی هیپوتالاموس برای انسداد اثرات مواد تب زای درونی، اثر ضد تب خود را اعمال می‌كند، اما با انسداد عروق محیطی باعث افزایش جریان خون در پوست و افزایش تعریق شده و در نتیجه حرارت بدن زیاد می شود.
قدرت اثر استامینوفن در مهار سنتز پروستاگلندین‌ها در سیستم اعصاب مركزی به اندازه آسپرین است اما قدرت مهار سنتز پروستاگلندین های محیطی دارو از آسپرین كمتر است ، درنتیجه فاقد آثار مشخص بالینی ضد تورم و ضد رماتیسمی است. استامینوفن از مجرای گوارش به سرعت و به طور كامل جذب می‌شود. ۲۵ درصد دارو به پروتئین پیوند می یابد، تقریباً ۹۰تا ۹۵ درصد آن در كبد شكسته می شود و از طریق ادرار دفع می شود و كمتر از ۵ درصد استامینوفن بدون تغییر دفع می شود.
نیمه عمر دفع دارو یك تا ۴ ساعت است. مصرف بیش از حد دارو در كوتاه مدت، باعث طولانی شدن نیمه عمر دارو و اثرات سمی آن می شود. نیمه عمر بیش تر از ۴ ساعت با ازبین رفتن بافت كبدی همراه است و نیمه عمر بیشتر از ۱۲ ساعت باعث اغما می‌شود.
● انواع واقسام
استامینوفن در بازار ایران به شكل قطره ،شربت ،قرص و شیاف یافت می‌شود كه هر یك دارای مقادیر متفاوتی ماده موثر است.
● مصرف صحیح
قرص‌ استامینوفن‌ را می‌توان‌ برای‌ سهولت‌ بلع‌، خرد كرد. انواع‌ خوراكی‌ استامینوفن‌ را می‌توان‌ با مقدار اندكی‌ از مواد غذایی‌ نظیر ماست‌ یا‌ ‌مربا مخلوط‌ كرد. برای‌ استعمال‌ راحت‌تر شیاف‌ بهتر‌ ‌است‌ آن‌ را ۳۰ دقیقه‌ در یخچال‌ نگاه‌ داشت‌. برای‌ استعمال‌ شیاف‌، پوشش‌ شیاف‌ را برداشته‌، آن‌ را با آب‌ سرد مرطوب‌ كرده‌، سپس‌ در حالی‌ كه‌ به‌ یك‌ پهلو‌ ‌خوابیده‌اید با انگشت‌ خود شیاف‌ را داخل‌ مقعد كنید.
برای كودكان شربت‌های طعم‌دار استامینوفن در بازار موجود است. اگر یك‌ نوبت‌ دارو را فراموش‌ كردید، می‌توانید به‌ مجردی‌ كه‌ آن‌ را به‌ یاد آوردید، مصرفش‌ كنید. اما‌ ‌اگرنوبت‌ بعدی‌ رسیده‌ است‌، نوبت‌ فراموش‌ شده‌ را رها كرده‌ به‌ برنامه‌ دارویی‌ منظم‌ خود بازگردید. مقدار دارو را دو برابر نكنید.
● باور غلط
استامینوفن از بین مسكن‌های موجود، به‌ ‌عنوان یك داروی ضددرد كم عارضه در میان مصرف كنندگان دارو شناخته شده است و در‌ ‌نتیجه این باور غلط، برخی افراد به صورت خودسرانه و بی‌رویه این دارو را مصرف‌ ‌می كنند، در حالی كه این دارو در موارد مصرف با مقادیردرمانی نیز ایجاد عارضه‌ ‌كرده و در صورت مصرف بیش از حد و بی‌رویه و نیز خارج از كنترل، عوارض دارو به صورت‌ ‌بارز و برجسته ظهور می‌كند، لذا مصرف دارو باید با احتیاط و فقط در مواقع‌ ‌نیاز صورت گیرد.توجه داشته باشید كه مصرف استامینوفن نباید بیش از ۱۰ روز ادامه یابد، مگر آنكه زیر نظر پزشك باشد‌.
● كم یا زیاد
میزان مصرف توصیه شده برای بزرگسالان و بچه های بالای ۱۲ سال ۳۳۵ تا ۶۵۰ میلی گرم هر ۴ تا ۶ ساعت در صورت نیاز است.این میزان برای بچه‌های ۶ تا ۱۱ سال ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم ۳ تا ۴ بار در روز است. تعیین میزان مصرف دارو برای بچه‌های زیر ۶ سال باید با مشورت پزشك صورت گیرد. توجه داشته باشید كه فرآورده‌های مختلف این دارو دارای مقادیر متفاوتی استامینوفن هستند.
● آن روی سكه
استامینوفن عوارض جانبی كمی دارد. شایع‌ترین عارضه آن سبكی سر است. بعضی افراد ممكن است دردی در كمر احساس كنند. همچنین به طور نادر باعث بروز واكنش‌های آلرژیك می‌شود. هر فردی كه پس از مصرف استامینوفن، جوش، تورم یا تنگی نفس پیدا كرد، باید مصرف دارو را قطع كرده و فوراً به پزشك مراجعه كند.دیگر اثرات جانبی نادر عبارتند از: زردی پوست یا چشم‌ها، خونریزی یا كبودی غیرمعمول، ضعف، خستگی، مدفوع سیاه یا خونی، ادرار خونی یا كدر و كاهش ناگهانی مقدار ادرار.
● از كار افتادگی كبد
دانشمندان پس از آنكه معلوم شد مسكن استامینوفن یكی از علل عمده از كار افتادگی كبد در آمریكا بوده است، نسبت به عواقب مصرف زیاد این دارو هشدار داده‌اند. به گفته محققان موارد سالانه از كار افتادگی كبد در اثر مصرف استامینوفن از ۲۸ درصد در سال ۱۹۹۸ به ۵۱ درصد در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته است.
كارشناسان می‌گویند اعمال محدودیت بر فروش این دارو در انگلستان به كاهش موارد از كار افتادگی كبد در این كشور كمك كرده است.
گروه مطالعه از كارافتادگی حاد كبد در آمریكا، كه با شركت پژوهشگران از دانشگاه‌های مختلف این كشور تشكیل شد، داده های ۶۶۲ بیمار كه در فاصله سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۳ به خاطر ازكارافتادگی حاد كبد بستری و درمان شده بودند را تجزیه و تحلیل كرد.از میان ۲۷۵ موردی كه به مصرف استامینوفن مربوط می شد، ۴۸ درصد آنها غیرعمدی، ۴۴ درصد ناشی از تلاش برای خودكشی و باقی نامعلوم بود.معلوم شد افرادی كه دچار مسمومیت غیرعمدی شده بودند چندین داروی مختلف كه حاوی استامینوفن بوده است را مصرف كرده‌اند. محققان دریافتند كه مصرف ۱۰ گرم استامینوفن در روز - معادل ۲۰ قرص ۵۰۰ میلی گرمی - می‌تواند باعث از كار افتادن كبد شود.
● استامینوفن و آسم
در پژوهشی كه از سوی موسسه ملی پژوهشی آزمایشی بهداشت و تغذیه دانشگاه ناتینگهام انگلیس صورت گرفته است، محققان دریافتند كه مصرف دائم و بدون تجویز مسكن استامینوفن، خطر ابتلا به آسم و بیماری مزمن گرفتگی ریوی را افزایش داده و در صورت مصرف روزانه باعث آسیب فعالیت ریه‌ها می‌شود.
پژوهشگران حدود ۱۳ هزار و ۵۰۰ آمریكایی را طی سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ از نظر میزان مصرف آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن مورد مطالعه قرار دادند. به گفته این محققان، مصرف میزان بالای استامینوفن میزان آنتی‌اكسیدان <گلوتاتیون> را در بافت شش‌ها كاهش می‌دهد كه این امر منجر به آسیب ریه و بروز بیماری‌های تنفسی و آسم می‌شود. در این مطالعات در مورد سایر مسكن‌ها از جمله آسپرین و ایبوپروفن این نتایج به دست نیامد.
● مصرف بیش از حد
مصرف بیش از حد استامینوفن سبب تهوع، استفراغ، تعریق و خستگی می‌شود. استامینوفن نباید بیش از ۴ گرم ۴۰۰۰(میلی گرم) در ۲۴ ساعت مصرف شود، چون ممكن است به كبد صدمه بزند.در صورتی‌ كه‌ به‌ مصرف‌ بیش‌ از حد استامینوفن‌ شك‌ كردید، حتی‌ در صورت‌ عدم‌ وجود هرگونه‌ علامت‌ مسمومیت‌ از اورژانس‌ تقاضای‌ كمك‌ كنید. درمان‌ مسمومیت‌ باید هرچه‌ زودتر آغاز شود. در صورتی‌ كه‌ درمان‌ مصرف‌ بیش‌ از حد‌ ‌استامینوفن‌ ظرف‌ ۲۴ ساعت‌ اول‌ آغاز نشود، ممكن‌ است‌ نتوان‌ از آسیب‌ كبدی‌ یا‌ ‌مرگ‌ جلوگیری‌ كرد‌.
● تداخل دارویی
استامینوفن ممكن است با داروهای دیگر تداخل پیدا كند. در این حالت ممكن است اثر یك یا هر دو دارو تغییر كند یا عوارض جانبی داروها تشدید شود.
از جمله داروهایی كه با استامینوفن تداخل دارند، می‌توان به الكل، ضد التهاب‌های‌‌ غیراستروئیدی (مانند آسپرین بروفنو ... ) داروهای ضدبارداری خوراكی، فنی توئین ، وارفارین ، كلستیرامین، ایزونیازید و زیدو وودین اشاره كرد.
برای جلوگیری از بروز عوارض بهتر است قبل از استفاده همزمان استامینوفن با دیگر داروهای تجویز شده و یا بدون نسخه با یك پزشك مشورت كنید.
● توصیه‌های آخر
▪ فقط‌ به‌ مقدار توصیه‌ شده‌ توسط‌ پزشكتان‌ استامینوفن‌ مصرف‌ كنید‌.
▪ ‌برچسب‌ روی‌ دارو را بخوانید و از دستوراتش‌ پیروی‌ كنید‌.
‌▪ استامینوفن را نباید بیش از ۱۰ روز ۵( روز در بچه ها) برای تسكین درد و بیش از سه روز برای كاهش تب استفاده كنید البته اگر با دستور پزشك باشد، مجاز هستید.
▪ شیاف‌های استامینوفن‌ را در یك‌ جای‌ خنك‌ نگا ه‌ دارید،‌ ‌ولی‌ شیاف‌ و انواع‌ مایع‌ استامینوفن‌ (قطره‌ و شربت‌) را منجمد نكنید‌.
▪ سیگار ممكن است با اثر استامینوفن تداخل كند. سیگاری ها ممكن است به مقادیر بیشتری از دارو نیاز داشته باشند اما نباید بیش از میزان توصیه شده روزانه مصرف كنند.
▪ استامینوفن‌ را دور‌ ‌از دسترس‌ كودكان‌، دور از حرارت‌، نور مستقیم‌ و حرارت‌ مرطوب‌ نگاه‌ دارید (در‌ ‌چنین‌ شرایطی‌ استامینوفن‌ فاسد می‌شود.)
▪ اگر استامینوفن‌ را به‌ سبب‌ درد، تب‌ یا گلودرد مصرف‌ می‌كنید در صورت باقی ماندن علائم یا بدتر شدن آنها با پزشك تماس بگیرید. از دو تركیب حاوی استامینوفن به طور همزمان استفاده نكنید.
افرادی كه به مقدار زیاد الكل مصرف می كنند باید حتی الامكان از مصرف این دارو پرهیز كنند چون مصرف همزمان الكل و استامینوفن خطر آسیب كبدی را به دنبال دارد.
▪ استامینوفن‌ تاریخ‌ گذشته‌ را دور از دسترس‌ كودكان‌ در توالت‌ دور‌ ‌بریزید‌.‌ استامینوفن نتایج برخی از آزمایش‌های پزشكی را تغییر می دهد بنابراین باید مصرف آن را چند روز قبل از آزمایش مورد نظر قطع كرد.
▪ برچسب‌ روی‌ سایر داروهای‌ بدون‌ نیاز به‌ نسخه‌ را بخوانید تا مطمئن‌ شوید كه‌ در آنها استامینوفن‌ یا دارویی‌ كه‌ با استامینوفن‌ تداخل‌ كند، وجود نداشته‌ باشد‌.
▪ هر فردی كه بیشتر از ۳ نوشیدنی الكلی در روز می نوشد، افرادی كه بیماری كبدی یا كلیوی و یا عفونت كبدی دارند و زنان باردار یا شیرده باید تحت نظر پزشك استامینوفن مصرف كنند.‌

‌‌ دكتر علی اخوان بهبهانی

منبع : روزنامه سلامت