پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

کلید سعادت در قرآن


کلید سعادت در قرآن
و قضی ربك الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا
بعد از اصل توحید به یكی از اساسی ترین تعلیمات انسانی انبیا ضمن تاكید مجدد بر توحید اشاره كرده و می گوید: «پروردگارت فرمان داده كه تنها او را بپرستید و نسبت به پدر مادر نیكی كنید.»
قرار دادن توحید یعنی اساسی ترین اصل اسلامی در كنار نیكی به پدر و مادر تاكید دیگری است بر اهمیت این دستور اسلامی.
مطلق بودن «احسان» كه هرگونه نیكی را در برمی گیرد و همچنین «والدین» كه مسلمان و كافر را شامل می شود، سومین و چهارمین تاكید در این جمله است.
در ادامه آیه می فرماید:
«هر گاه یكی از آن دو، یا هر دو آنها نزد تو به سن پیری و شكستگی برسند، از هرگونه محبت در مورد آنها دریغ مدار و كمترین اهانتی به آنان مكن، حتی سبك ترین تعبیر نامودبانه یعنی «اف» به آنها مگو». اما یبلغن عندك الكبر احدهما او كلا هما فلا تقل لهما اف «و بر سر آنها فریاد مزن» (و لا تنهرهما)
بلكه «با گفتار سنجیده و لطیف و بزرگوارانه با آنها سخن بگو» (و قل لهما قولا كریما) و نهایت فروتنی را در برابر آنها بنما «و بالهای تواضع خود را در برابرشان از محبت و لطف فرود آر» (واخفض لهما جناح الذل من الرحمهٔ).
«و بگو بار پروردگارا! آنها را مشمول رحمت خویش قرار ده همانگونه كه در كودكی مرا تربیت كرده اند» (و قل رب ارحمهما كما ربیانی صغیرا»
● دقت فوق العاده در احترام به پدر و مادر
در حقیقت در دو آیه ای كه گذشت، قسمتی از ریزه كاری های برخورد مودبانه و فوق العاده احترام آمیز فرزندان را نسبت به پدران و مادران بازگو می كند:
۱) از یكسو انگشت روی حالات پیری آنها كه در آن موقع از همیشه نیازمندتر به حمایت و احترامند گذارده و می گوید: كمترین سخن اهانت آمیز را به آنها مگو!
۲) از سوی دیگر قرآن می گوید: در این هنگام به آنها اُف مگو، یعنی اظهار ناراحتی و ابراز تنفر مكن و باز اضافه می كند با صدای بلند و اهانت آمیز و داد و فریاد با آنها سخن مگو، و باز تاكید می كند كه با قول كریم و گفتار بزرگوارانه با آنها سخن بگو كه همه آنها نهایت ادب در سخن را می رساند كه زبان كلید قلب است.
۳) از سوی دیگر دستور به تواضع و فروتنی می دهد، تواضعی كه نشان دهنده محبت و علاقه باشد و نه چیز دیگر.
۴) سرانجام می گوید: حتی موقعی كه رو به سوی درگاه خدا می آوری پدر و مادر را فراموش مكن و تقاضای رحمت پروردگار برای آنها بنما.
● احترام پدر و مادر در منطق اسلام
گرچه عواطف انسانی و مساله حق شناسی به تنهایی برای رعایت احترام در برابر والدین كافی است، ولی از آنجا كه اسلام حتی در مسایلی كه هم عقل در آن استقلال كامل دارد و هم عاطفه آن را به وضوح درمی یابد، سكوت روا نمی دارد، بلكه به عنوان تاكید در این گونه موارد هم دستورات لازم را صادر می كند در مورد احترام والدین آنقدر تاكید كرده است كه در كمتر مساله ای دیده می شود.
به عنوان نمونه به چند قسمت اشاره می كنیم:
الف ـ در چهار سوره از قرآن مجید نیكی به والدین بلافاصله بعد از مساله توحید قرار گرفته این همردیف بودن دو مساله بیانگر این است كه اسلام تا چه حد برای پدر و مادر احترام قائل است.
در سوره بقره آیه ۸۳ می خوانیم: لا تعبدون الا الله و بالوالدین احسانا.
و در سوره نساء آیه ۳۶ و اعبدوالله و لا تشركوا به شیئا و بالوالدین احسانا.
و در سوره انعام آیه ۱۵۱ می فرماید: الا تشركوا به شیئا و بالوالدین احسانا.
و در آیات مورد بحث نیز این دو را قرین با هم دیدیم.
ب) اهمیت این موضوع تا آن پایه است كه هم قرآن و هم روایات صریحا توصیه می كنند كه حتی اگر پدر و مادر كافر باشند رعایت احترام شان لازم است. در سوره لقمان آیه ۱۵ می خوانیم: و ان جاهداك علی ان تشرك بی ما لیس لك به علم فلا تطعهما و صاحبهما فی الدینا معروفا: «اگر آنها به تو اصرار كنند كه مشرك شوی اطاعت شان مكن، ولی در زندگی دنیا به نیكی با آنها معاشرت نما.»
ج ) شكرگزاری در برابر پدر و مادر در قرآن مجید در ردیف شكرگزاری در برابر نعمت های خدا قرار داده شده چنانكه می خوانیم: ان اشكرلی ولوالدیك با این كه نعمت خدا بیش از آن اندازه است كه قابل احصاء و شماره باشد، و این دلیل بر عمق و وسعت حقوق پدران و مادران می باشد.
د ) با این كه جهاد یكی از مهم ترین برنامه های اسلامی است، مادام كه جنبه وجوب عینی پیدا نكند یعنی داوطلب به قدر كافی باشد، بودن در خدمت پدر و مادر از آن مهم تر است و اگر موجب ناراحتی آنها شود، جایز نیست.
در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم كه مردی نزد پیامبر (ص) آمد و عرض كرد من جوان بانشاط و ورزیده ای هستم و جهاد را دوست دارم ولی مادری دارم كه از این موضوع ناراحت می شود، پیامبر (ص) فرمود: «برگرد و با مادر خویش باش، قسم به آن خدایی كه مرا به حق مبعوث ساخته است یك شب مادر با تو مانوس گردد از یك سال جهاد در راه خدا بهتر است.»
ولی البته هنگامی كه جهاد، جنبه وجوب عینی پیدا كند و كشور اسلامی در خطر قرار گیرد و حضور همگان لازم شود، هیچ عذری پذیرفته نیست، حتی نارضایی پدر و مادر.
هـ ) سید قطب در تفسیر فی ظلال حدیثی به این مضمون از پیامبر (ص) نقل می كند كه مردی مشغول طواف بود و مادرش را بر دوش گرفته طواف می داد، پیامبر (ص) را در همان حال مشاهده كرد عرض كرد آیا حق مادرم را با این كار انجام دادم، فرمود: «نه حتی جبران یكی از ناله های او را (به هنگام وضع حمل) نمی كند.»
سخن خود را در این زمینه با حدیثی از امام كاظم (ع) پایان می دهیم:
امام (ع) می گوید: كسی نزد پیامبر (ص) آمد و از حق پدر و فرزند سوال كرد فرمود: «باید او را با نام صدا نزند (بلكه بگوید پدرم!) و جلوتر از او راه نرود، و قبل از او ننشیند، و كاری نكند كه مردم به پدرش بدگویی كند.»
امیر میرابی
منابع:
۱- تفسیر نمونه
۲- جامع السادات
۳- فی ظلال
۴- نورالثقلین
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید