عالیجناب بان کی مون

بارنخست كه در نیویورك به میان خبرنگاران آمد، صورتی خندان و لحنی پر از طنز و مزاح داشت. دیپلمات كره ای ساعتی پس از ادای سوگند با چهره ای متفاوت از آنچه رسانه ها ترسیم كرده بودند، مقابل دوربین ها ظاهر شد.
فردای جلسه مطبوعاتی نیویورك، نخستین عكس های چاپ شده از بان كی مون نشان از موفقیت برنامه دیپلمات كره ای ها و تیم مشاوران او داشت.
همه جراید و رسانه ها در صفحه نخست خود تصویری تازه از رئیس جدید سازمان ملل با درونمایه ای از آرامش و اعتدال را درج كرده بودند.
اغلب ناظرانی كه آن روز شاهد حضور رهبر جدید سازمان ملل بودند، اتفاق نظر داشتند كه او موفق شده به كمك نور فلاش خبرنگاران، چین و چروك تصویر قبلی خود نزد اهل رسانه ها را پاك كند.
حالا برای یك درك ملموس از آنچه در لحظات اولیه فعالیت دبیركل جدید سازمان ملل می گذرد در این جملات بان كی مون خوب دقت كنید: در سئول به من می گویند «مارماهی لغزنده» و در اینجا همه از من به عنوان «دیپلمات تفلون» نام می برند. اما همه آنان در یك دیدگاه اشتراك نظر دارند، كه هرگاه بخواهم می توانم همچون یك عامل مخفی شما را استادانه دور بزنم.
وی سخنان خود را چنین آغازكرد: «من بان هستم، نه جیمزباند. من را ۰۰۷ صدا نمی زنند اما در سال ۰۷ متصدی این پست می شوم. شاید دچار لرزش شوم اما دچار لغزش نخواهم شد.»
بان كی مون حتی خبر آمدنش را با نغمه های یك سرود كریسمس اعلام كرد: «از سرود فصل سرما - بابانوئل به شهر می آید - كمك می گیرم. فهرستی بلندبالا دارم و دوباره آن را از نظر می گذرانم. می خواهم بدانم چه كسی مرتب و سربه راه است و چه كسی شیطان. بان كی مون به شهر می آید.» اما این سفیر فصل سرما از كره جنوبی تا نیویورك راهی صعب العبور را برخود هموار كرده است.
● مردی كه دیدار با كندی او را به دیپلماسی كشاند
بان كی مون آن گونه كه در خاطراتش توصیف كرده است، چندان میانه ای با دیپلماسی نداشته است، او بیشتر یك بوروكرات و كارمند ارشد بوده است تا دیپلمات و شغل های سیاسی را همانند یك وظیفه حكومتی برعهده می گرفت، اما یك دیدار تاریخی باعث می شود، بان كی مون چاشنی «انگیزه» را نیز به «حرفه» دیپلماسی اضافه كند. او از دیدارها و مذاكراتش با رئیس جمهور پرآوازه آمریكا به عنوان رویدادی كه مسیر زندگی سیاسی اش را تغییر داد یاد می كند و می گوید: توصیف های كندی از دنیای دیپلماسی، حرفه دیپلماتها را برای من به حرفه ای جذاب تبدیل كرد. پس از این دیدار، دیپلماسی را نه یك مسأله اداری كه رسالتی خطیر دیدم و این انگیزه و اعتقاد را یافتم كه با ابزار دیپلماسی گره بسیاری از مشكلات گشوده می شود.
بان سال ۱۹۴۴ به جمع خانواده یك كشاورز اضافه شد. خانواده ای سنتی داشت اما با وجود سنتی بودن زادگاهش خیلی سریع ورود به دنیای مدرن را درپیش گرفت، لیسانس روابط بین الملل را از دانشگاه ملی سئول اخذ كرد و برای دریافت فوق لیسانس مدیریت عمومی راهی مدرسه دولتی جان اف كندی در دانشگاه هاروارد شد.
● بان كی مون چگونه به سازمان ملل راه یافت
هنگامی كه كوفی عنان تا پایان دوره دبیركلی اش تنها یك سال فاصله داشت تكاپو برای جانشینی وی آغاز شد و نامزدهای مشتاق و مدعی به تدریج چهره خود را نشان دادند. پس از روزها چانه زنی، گمانه زنی و یارگیری سرانجام ۶ نامزد رسمی در گردونه رقابت باقی ماندند.
نامزدان همگی از خطه آسیا بودند چرا كه در تقویم گردشی سازمان ملل پس از دوره رهبری آفریقا نوبت به این قاره بزرگ رسیده بود.
ساشی تارو نویسنده هندی و معاون دبیركل سازمان ملل، شاهزاده زیاد الحسین سفیر اردن در سازمان ملل، نخست وزیر سنگاپور، خانم وایكه فرایبرگا رئیس جمهور لتونی، مشاور دولت سری لانكا و اشرف غنی وزیر سابق دارایی افغانستان زبدگان آسیا برای احراز این پست بودند.
با این همه هنوز بحث های متعدد دیگری در شورای امنیت جریان داشت.
در همین راستا انگلیس و آمریكا با این عرف و قاعده سازمان مخالف بودند. آنها تمایل داشتند این بار نماینده ای از اروپای شرقی برگزیده شود، بویژه آنكه هرگز از این منطقه كسی عهده دار این منصب نشده بود. ویژگی دیگری كه آمریكاییها دنبال می كردند این بود كه دبیركل آینده مدیر باشد و نه الزاماً یك سیاستمدار.
به هر طریق، واشنگتن در نهایت از خواسته خویش كوتاه آمد. بویژه آنكه نامزدان آسیا، همگی پیشینه ای از دوستی با آمریكا داشتند. در این میدان رقابت بان كی مون پیش از قطعی شدن انتخابش، برگ های تأثیرگذاری را رو كرد. ازجمله آنكه او در مبارزه با رقیبانش از طراحی مذاكرات ۶ جانبه به عنوان دستاوردی مهم در كارنامه اش یاد كرد. تز مبارزاتی بان كی مون مؤثر افتاد. چنانكه او در چهار رأی گیری غیررسمی برای انتخاب كاندیدای نهایی درصدر قرارگرفت و پس از آن سایر نامزدها به تدریج عرصه را برای او خالی كردند.
و سرانجام شورای امنیت دوشنبه ۹ اكتبر (۱۷مهر) او را به طور رسمی به عنوان جانشین كوفی عنان معرفی كرد.
دیپلمات ۶۲ ساله كره ای ها در آخرین رأی گیری شورای امنیت رأی موافق هر پنج عضو دائم شورای امنیت را كسب كرد.
بان كی مون پس از ۳۵ سال و به عنوان دومین نماینده آسیایی پس از «یوتانت» (از میانمار) مدال دبیركلی را بر سینه آویخت. اتفاقات ایام رأی گیری برای بان امیدبخش بود. در یكی از رأی گیری های غیررسمی، بان كی مون ۱۴ رأی از ۱۵ رأی اعضای شورای امنیت را كسب كرد و تنها ژاپن از دادن رأی به وی امتناع ورزید. اما جو عمومی چنان مثبت بود كه ژاپنی ها نیز بعد اعلام كردند كه از تصمیم شورای امنیت برای انتخاب بان كی مون استقبال می كنند و تسینزو آبه نخست وزیر ژاپن در دیدار از سئول ازانتخاب بان كی مون حمایت كرد.
در ماه اكتبر در مجمع عمومی سازمان ملل به اتفاق آرا، نام او را به عنوان هشتمین دبیركل بزرگترین سازمان جهانی ثبت كرد و ۱۴ دسامبر (۲۳ آذر) مقابل شیخه هیا راشد آل خلیفه رئیس بحرینی مجمع عمومی سازمان ملل سوگند یادكرد.
● خلق و خوی دیپلمات كره ای و منتقدانش
بان كی مون پیش از هرچیز می كوشد تصویر یك مدیر منضبط و نظام مند را از خود ارائه كند. چنان كه او در مراسم سوگند متعهدشد كه وظایفش را با وفاداری، آگاهی و تعهد انجام دهد و تنها در جهت منافع سازمان ملل عمل كند. بان كی مون در سخنرانی برای نمایندگان حاضر در سازمان ملل برنامه های بلندپروازانه خود را تشریح كرد.
او به این ترتیب نقش یك مدیر بدون حاشیه را ارائه كرد.
با وجود این، بان كی مون در این ادعایش با مخالفان و مخالفت های بسیاری مواجه است. برخی بر این باورند كه او در دوران فعالیتش در وزارت خارجه كره جنوبی توفیق چندانی حاصل نكرده و سئول را تاحدی به سوی انزوا برده است. علاوه بر این گفته می شود كه سیاست ها و عملكرد این وزارتخانه در دوره ریاست وی با بی برنامگی و بی نظمی انس گرفته است.
چهره بان كی مون نشانه ای از پرخاشجویی و عصبانیت ندارد. اما خبرنگاران خاوردور از او به عنوان چهره ای مبهم و چندپهلو یاد می كنند.
بان كی مون روز مراسم تحلیف به این واقعیت اعتراف كرد و گفت: رسانه های كره تصویر مرد مبهم و غیرشفاف را از من ارائه كرده اند و براین اساس نتیجه گیری كرده اند كه او قادر به پیشبرد برنامه هایش در زمینه تعامل و ارتباطات جهانی نخواهدبود. اما بان كی مون در پاسخ به آنان می گوید: «شاید در ظاهر فرد نرم و خونسردی به نظر برسم اما در صورت لزوم قدرت و قوت درونی خواهم داشت، من همواره قاطعانه برخورد كرده ام. در كشورهای آسیایی تواضع یك فضیلت است. بیان نرم و آرام را نباید نشانه فقدان تعهد و رهبری تلقی كرد.»
در برابر این گمانه زنیها و تردیدها مقام های وزارت خارجه كره جنوبی نیز به دفاع برخاسته و گفته اند: بان برای تحقق برنامه هایش راسخ و پرانرژی است. كوكی شوك از سخنگویان این وزارتخانه می گوید: «بان به هنگام كار همچون «دستی آهنین در دستكشی مخملین» است.»
با این همه، قضاوت درباره بان كی مون مستلزم گذشت زمان و اجرای برنامه های او است. دبیركل جدیدی كه از اول ژانویه ۲۰۰۷ كارش را شروع می كند و حال باید دید اندیشه ها و برنامه هایش برچه پایه ای شكل گرفته است.
● احیای اعتماد به سازمان ملل
بان كی مون در نخستین گام سیاسی خود در جایگاه رهبری سازمان ملل بازگرداندن اعتماد مجدد به این نهاد بین المللی را در دستوركار خود قرارداده است.
او دریافته است كه كارایی و اعتبار این نهاد بزرگ جهانی در پرتو مجموعه ای از بحرانها و تاخت و تازهای بازیگران جهانی زیرسؤال رفته است. لذا بان عنوان كرده كه می كوشد به عنوان یك پل ارتباطی و یك هماهنگ كننده اعتماد از دست رفته را به سازمانش بازگرداند. او نقطه شروع حركت برای تحقق این خواسته بزرگ راساماندهی ارتباط اعضا و كاستن از شكاف میان دبیرخانه و ۱۹۲ عضو سازمان ملل خوانده است.
او وعده داده كه دبیركل و دبیرخانه از این پس بیش از آنكه یك سخنگوی خوب باشد یك شنونده خوب خواهدبود، شنونده ای كه به دقت به انعكاس مشكلات اعضا می پردازد و فعالانه درجهت رفع آنها خواهدكوشید.
به اعتقاد بان، خانه تكانی در سازمان ملل مستلزم دراختیارداشتن یك گروه مدیریتی كارآزموده و حرفه ای مسئول و صادق است.
او در تلاش است تا به دبیرخانه نفسی دوباره بدمد و ساختار مدیریتی كه در رأس این سازمان قرارمی گیرد توانایی عملكردی چندبعدی را پیداكند. پس او این نوید را داد كه: «به عنوان دبیركل تلاش خواهم كرد حسن قوی تعهد را درمیان كاركنان دبیرخانه تقویت كنم تا كارایی آنان افزایش یافته و خدمات بهتری به اعضا ارائه دهند. به باور من با رسیدن به این هدف می توانیم اعتماد میان اعضا را بازیابیم.»
دیپلمات آسیایی مجموعه ای از فضایل از وفاداری و بصیرت گرفته تا مصلحت و وجدان، شعارهای خود در انجام وظایفش خواند.
دبیركل جدید برآن است كه تنزل نقش سازمان ملل ریشه ای جدی در ضعف اخلاق مدیریتی اعضای این نهاد دارد، او وعده داده كه عالی ترین معیارهای اخلاقی را برای این نهاد جهانی تعیین كرده و به ارتقای اصول اخلاقی و پاسخگویی كاركنان اهتمام می ورزد.
بان كی مون همچنین یادآور شد كه نام نیك سازمان ملل یكی از ارزشمندترین اهرم های این سازمان است كه در عین حال در معرض خطر و زیان است.● اركان سه گانه سازمان ملل
رئیس كره ای سازمان ملل از میان سه ركن اساسی رسالت سازمان ملل یعنی صلح و امنیت، توسعه و حقوق بشر مفهوم توسعه را به عنوان كلید همه مسائل برگزیده است.
او گفته است: «بدون توسعه، بدون تضمین شكوفایی هماهنگ نمی توان انتظار صلح، امنیت و حمایت از حقوق بشر را داشت. بنابراین می خواهم توجه بیشتری به مسائل توسعه داشته باشم.»
اما بی شك نگاهها در دوره بان كی مون پیش از هرچیز به سمت بحرانهای خاورمیانه معطوف خواهدشد. دیپلمات كره ای در یكی از بحرانی ترین برهه جهانی بر كرسی ریاست سازمان ملل نشسته است. اوضاع عراق، افغانستان، درگیری های آفریقا و مسأله هسته ای كره شمالی زنجیره بحرانها و موضوع های بنیادینی است كه دبیركل جدید را احاطه كرده اند.
او هنوز نسخه مشخصی برای عراق وافغانستان كه درپی جنگ آمریكا به آتشفشان فاجعه تبدیل شده تجویز نكرده است كه هر لحظه خطرات بیشتری را متوجه منطقه می سازند.
از دید بان پنهان نبود كه سازمان ملل در اوج بلاتكلیفی كارزار عراق و افغانستان را به آمریكا وانهاد. حال باید دید كه بان كی مون موفق خواهدشد آمریكا را كه بدون مجوز سازمان ملل راهی جنگ عراق شد با برنامه های خود هماهنگ كرده و سرنوشت دیگری برای افغانستان و عراق رقم بزند؟ آنسوتر در آفریقا بحرانهای دارفور، چاد، اریتره، آفریقای مركزی و بخش های پراكنده ای از قاره سیاه زیر لگدهای جنگ سالاران جان می دهند و هركدام در انتظار طرح و تدبیر تازه از سوی بان كی مون هستند.
● تمركز بر بحران كره
بان كی مون با افتخار می گوید از پایه گذاران مذاكرات هسته ای كره جنوبی با پیونگ یانگ به شمار می آید. به این صورت رسیدن یك فرد به مقام رهبری این سازمان امیدهای تازه ای در بحران دیرین كره ایجاد كرده، وی قول داده كه به عنوان دبیركل به كره شمالی سفركند.یعنی كاری كه حتی عنان هرگز انجام نداد. او ماه گذشته اعلام كرد از اختیاراتش در سازمان ملل برای گسترش صلح و آشتی در شبه جزیره كره و حل و فصل مسالمت آمیز موضوع هسته ای كره شمالی استفاده خواهدكرد. اما موضعگیری بان در پیونگ یانگ چندان رضایتبخش نبود. بویژه وقتی او تهدید كرد یك قطعنامه شفاف و قوی تصویب كند كه در آن به كره شمالی نشان دهد جامعه بین المللی دربرابر ادعای آزمایش هسته ای اش متحداست.
درپی آزمایش هسته ای كره شمالی بان كی مون در نقش وزیرخارجه فعالیت های گسترده ای را به منظور مجازات و محدود ساختن كره شمالی درزمینه هسته ای درپیش گرفت. او به مردم كشورش وعده داده از طریق سازمان ملل این مسأله را موردبررسی قراردهد.
با این همه، بان اگرچه توصیه كرده كه جهان برای بازداشتن پیونگ یانگ از برنامه هسته ای بكوشد اما خواهان آن است كه دربرابر این اقدام تضمین های امنیتی و اقتصادی به كره شمالی داده شود.
به هرحال دبیركل جدید درپی احیای روند مذاكرات ۶جانبه است و در این باره با كشورهای شركت كننده در مذاكرات و اعضای شورای امنیت گفت وگوها را ادامه داده. بان كی مون برای این كار از مدت ها پیش طرحی را در ذهن خود پرورش داده كه بر مبنای آن می خواهد تا با انتصاب یك فرستاده ویژه به پیونگ یانگ در تسهیل روند بهبود اوضاع شبه جزیره كره به وی كمك كند.
● رابطه با آمریكا
اول ژانویه یك دیپلمات دوست آمریكا بر كرسی رهبری سازمان ملل می نشیند این سخن مشترك دیپلماتها در نیویورك است. علاوه بر این بان كی مون از امتیاز میزبانی كه مقر سازمان در آنجا قراردارد و از سهمیه یك سومی بودجه سازمان ملل نزدآمریكا باخبر است.
از این روست كه محافل دیپلماتیك گفته اند بان كی مون بهای زیاد به رابطه با واشنگتن می دهد. چنانكه وی در مصاحبه اش تأكیدكرد: سازمان ملل به نقش فعال و حمایت آمریكا نیاز دارد اما در همین حال آمریكا نیز به سازمان ملل محتاج است. بان حتی وعده داده با وجودی كه دوطرف در بسیاری موارد منافع مشتركی ندارند اما برای هماهنگ كردن چنین رابطه از هیچ تلاشی فروگذار نخواهدكرد.
اما او می گوید: برای اقناع كشورهایی كه با واشنگتن در تضاد هستند باید به آنان اطمینان داد كه رفع این تفاوت در چارچوب ارزش های سازمان ملل صورت خواهدگرفت.
● نخستین نگاه به ایران
سفر دو دیپلمات ایرانی كه سالها طرف ارتباط بان كی مون بوده اند خاطره ای خوش از همكاری این دیپلمات دارند.
آنها معتقدند این رجل آسیایی ذهنیت منفی نسبت به ایران ندارد اما در عین حال تأكید می كنند میان نگاه او در سئول با نگرش اش در نیویورك فاصله بسیار است و واقعیت نیز براین سخن صحه گذاشت وقتی بان كی مون دیدگاه ایران به مسأله هولوكاست و تلاش تهران برای دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای را موردانتقاد قرارداد. درعین حال كوشید كه این دو واكنش رنگ خصومت نگیرد، لذا ابرازامیدواری كرد كه از طریق مذاكره مسأله هسته ای ایران حل و فصل شود و درنهایت نگاه خود به مسأله هسته ای ایران را این گونه تشریح كرد: «امیدوارم كه این مسأله را بتوان سرمیز مذاكره با سرعت مناسب حل كرد. فكرمی كنم مسأله توسعه اتمی ایران نمایانگر پیامدهایی برای منطقه و جهان باشد!
به هر طریق راه آینده بان كی مون آبستن حوادث بسیار است. شاید این دشواری را بان روز نخست از زبان عنان شنید وقتی كه عنان ضمن تبریك به او اظهار داشت: شما قرار است مهمترین كار روی زمین را برعهده بگیرید. این را هم می گویم كه این بهترین كار روی زمین است.
عنان در كلامی كه رنگی ملایم از هشدار داشت، گفت: سعی كنید از منابعی كه در میان كارمندان سازمان پیدامی كنید حداكثر استفاده را ببرید. تعهد آنان بهترین دارایی سازمان است.
اما نگاه دیپلمات كره ای به آینده تركیبی از امید و تقلا برای موفقیت است.لذا بان به سیاق سیاستمداران و صنعتگران خاوردور می گوید: من خوشبین هستم و نسبت به آینده سازمان ملل بسیار امیدوارم، بیایید دركنار یكدیگر برای سازمان مللی كه بتواند بهتر و بیشتر كار كند فعالیت كنیم.او نمی خواهد جیمزباندی دیگر در یك مأموریت غیرممكن باشد، بلكه آرزو دارد این مأموریت، مأموریتی غیرممكن نباشد.

محمد نوری ـ هرمز برادران

منبع : روزنامه ایران