پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


شیراز از دیدگاه جهانگردان


شیراز از دیدگاه جهانگردان
فارس بزرگترین استان ایران و زیباترین و زرخیزترین آن ها است. شهرت این استان بر اساس نامش است که به تمام کشور داده شده و نیز آب و هوای خوب و آثار باستانی و شهرهایش که در زیبایی شهرت دارند و مردان نامداری که از آن برخاسته اند. در چند فرسنگی شیراز که به راستی می توان آن را بهشت روی زمین دانست ویرانه های شگفت انگیز تخت جمشید قرار دارد.
شیراز در طول سالیان دراز عمر خود مهمانان فراوانی را پذیرا شده است و شیرازیان که در جهان به مهمان نوازی شهره اند همیشه در فراهم آوردن وسایل آسایش مهمانانشان کوشیده اند و از این رو شاید در بیش از صدها سفرنامه تاریخی مطالب فراوانی در مورد شیراز و شیرازیان می توان یافت که گزیده ای از این مطالب را تقدیم حضورتان می کنیم.
شیراز مرکز حکومت فارس است. شیراز در گذشته یکی از زیباترین و دلپذیرترین شهرهای ایران بوده است. ولی امروز چندان چیزی از آن باقی نمانده است از آن جهت شهرت یافته که زادگاه سعدی و حافظ است و کنار قبور این دو شاعر کلبه چوبی کوچکی قرار دارد که در آن مجموعه ای عالی از آثارشان گردآوری شده است. شیراز چندین بار اقامتگاه شاهان بوده از جمله کریم خان زند دربار خود را در آن جا مستقر نموده بود. کریم خان شیراز را به صورت زیبایی در آورده بود و استحکامات خوبی داشت اما آغا محمدخان بیدادگر پس از آن که شهر را تسخیر نمود آن را منهدم ساخت به طوری که امروز وضع شهر با آنچه شعرا در وصف آن گفته اند قابل شناسایی نمی باشد.
نجیب زاده ای اسپانیولی به نام « دن گارسیاد سیلوایه فیگوه را » در سال ۱۶۱۴ . م همزمان با پادشاهی شاه عباس صفوی و به فرمان فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا به ایران می آید و در راه سفر خود به اصفهان به شهر لار وارد می شود و حاکم لار با چهارصد سوار و با ساز و دهل به استقبال او می آیند و اما هنگام ورود به شیراز حاکم شهر استقبال با شکوه تری از او می کند دن گارسیا در سفر نامه خود شیراز را به زیبایی والنسیا و قرطبه تشبیه می کند و می گوید باغهای اطراف آن فوق العاده زیباست و در ادامه سفر خود به سمت اصفهان از تخت جمشید نیز بازدید می کند و این ویرانه ها اعجاب او را بر می انگیزد و با دقت و علاقه مندی زیادی به وصف جزئیات آنها می پردازد به عقیده دن گارسیا این ویرانه های با عظمت با شکوهتر از اهرام مصر و زیباتر از معابد یونان است و می گوید : « در اینجا هنر و عظمت به وحدتی همیشگی رسیده است » و حتی در توصیف اصفهان می گوید باغات اطراف شهر زیبا بود ولی به پای باغهای شیراز نمی رسید.
اگر یک پادشاه سزاوار نامی بزرگ باشد کریم خان می تواند ادعا کند که این عنوان را به خود اختصاص داده است این پادشاه بزرگ پس از آنکه قدرت را به دست گرفت تمام هم و غم خود را به آبادانی شیراز معطوف نمود و از طرفی نیز با ابداع و تدوین قوانین تازه در جهت رفاه و بهبود مردم سرزمین ایران اقداماتی به عمل می آورد. او چند قصر در شیراز و حومه آن احداث کرد. مساجد و بقاع متبرکه را تعمیر و مرمت کرد و با ایجاد شاهراه ها، شیراز را به دیگر نواحی اطراف مرتبط نمود و کاروانسراهای مخروبه را دوباره بازسازی کرد او همچنین ترتیبی اتخاذ کرد تا تمام تجار و بازرگانان و مسافرین در قلمرو ایران بتوانند آزادانه فعالیت و رفت و آمد نمایند. کریم خان در قلمرو فرمان روایی خود بزرگوار و آزاد اندیش بود و در خلال زمامداریش چندین ساختمان به منظور تاسیسات صنعتی جهت اشتغال به کار بیکاران و محرومین ایجاد نمود او حتی نسبت به کسانی که چند بار به جانش سوء قصد کردند عفو و بخشش نشان داد و با اینکه دوستان و درباریانش به شدت طالب مجازات آنها بودند ولی کریم خان نسبت به آنها نرمی و ملایمت نشان می داد. او از توسعه و گسترش تجارت و بازرگانی حمایت می کرد و از این طریق به افزایش ثروت و رفاه مردم کشورش کمک می نمود. هرگز دیده نشده بود که بحثی از کریم خان به میان آید و مردم شیراز برای شادی روح او طلب آمرزش و مغفرت ننمایند یا اشکشان جاری نگردد. از زمان مرگ کریم خان تا کنون سه سال می گذرد ولی مردم هنوز خاطره او را گرامی می دارند. من این مطالب را از سرداران سپاه و دیگر افرادی که باوی حشر و نشر داشتند شنیده ام .
سرهارفورد جونز بریج آخرین ملاقات خود را با لفطعلی خان زند که در سال ۱۷۹۱ . م انجام گرفته این چنین شرح می دهد :افتخار یافتم که در یک چادر ژنده و محقر همراه با وی روی یک نمد بنشینم. تقوا و عزت نفسش او را در نزد رعایا و زیر دستانش عزیز و محترم تر می ساخت. شجاعت و پایمردی و خویشتن داری که در هنگام بلا و بدبختی از خود نشان می داد مضمون تصنیف و ترانه هایی است که تا زبان فارسی زنده است ممکن است باقی بماند. در دوران عزت و کامکاری، جوانمرد و خوش برخورد بوده ودر ایام مصیبت و بدبختی به اندازه ای بزرگوار و با شکوه بود، که طبیعت بشری کمتر قادر به تحمل آن خواهد بود. چنین موجود ارزشمندی که مایه امید و آرزو و مباهات کشورش بود به وسیله خیانت شخص پستی که به غلط مورد اعتمادش بود « ابراهیم خان کلانتر » گرفتار شد ... اگر تمام این ها تقدیر و مشیت الهی است ما نمی توانیم در محکمه خداوند دادخواهی نمائیم ولی اجازه داریم آن را به دیده عبرت بنگریم .
شیراز دارای شش دروازه است ولی کوچه های شهر به قدری تنگ و باریک است که هنگامی که الاغی با محموله ای از چوب عبور می کند راه عبور سواره را مسدود می نماید ولی من هیچگاه اشعار حافظ را فراموش نمی کنم .
▪ می گوید:
شیراز وآب رکنی آن باد خوش نسیم
عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است
مسافرینی که قبل از ویرانی و حمله آغا محمدخان از شیراز دیدن کرده اند هیچ کدام از آثار و بناهای مجلل شیراز سخنی نمی گویند هربرت «Herbeert » که همراه توماس شرلی « Thomas sherley » به شیراز سفر کرده بود می گوید که مساحت شیراز در حدود هشت یا نه مایل است و پانزده مسجد درآن وجود دارد که در یکی از مساجد آن دو مناره بلند به چشم می خورد. دکتر فریر «Fryer » می نویسد شیراز دارای چند بازار چه زیبا می باشد. بازار وکیل با آجر ساخته شده و در نوع خود یکی از بهترین شاهکارهای زمان خویش به حساب می آید. یک گروه محافظ شبانه از بازار حراست می نماید و هر کالائی جای جداگانه ای مخصوص به خود را دارد که مشتری برای تهیه و خرید آن می داند به کدام قسمت مراجعه نماید نمای خارجی مسجد جامع شهر نیز بسیار زیباست و معمولاً مانند سایرعمارات و بناهای شرقی آیاتی با خظ عربی بر روی آن نوشته شده است. شهر شیراز به چندین محله تقسیم می شود و هر محله به وسیله یک نفر کدخدا اداره می شود که حقوقی از این بابت دریافت نمی نماید. کدخدا در باره مسایل عمومی با ریش سفیدان و افراد متنفذ محله مشورت می نماید و به طور مرتب جریان وقایع روزمره رابه اطلاع حاکم می رساند. کدخدایان معمولاً مدافع و پشتیبان طبقه ضعیف و کم بضاعت هستند.
اشعار سعدی و حافظ و فردوسی در ایران به طرز خاصی مورد توجه است و کمتر کسی پیدا می شود که چندین بیتی از این شاعران را به خاطر نداشته باشد زبان فارسی بسیار غنی وخوش آهنگ است از این رو برای شعرگفتن بسیار مناسب است. این نظریه را خاور شناسان در گزارشهای خود تأیید نموده اند . سرویلیام جونز یکی از با ارزش ترین خاور شناسان برای ولتر تأسف می خورد که چرا زبان فارسی نمی دانسته است. سعدی یکی ازشاعران پرآوزاه است که ایرانی ها او را سلطان الشعرا لقب داده اند. ایرانیان بسیار ناصحانه سخن می گویند زیرا اشعارشان سرشار از پند و اندرز است و عباراتی از آنها بصورت امثال و حکم رواج یافته است .
قدمت شیراز اگر چه بدلیل متون مختلف تاریخی و مدارک باستان شناسی نیازی به توضیح و تفسیر ندارد اما باید گفت که نام شیراز ظاهراً در الواح ایلامی مکشوف در تخت جمشید به صورت shira-si-ish « شیرازی ایش» آمده است و نشان می دهد که در عهد هخامنشی این شهر دایر و در آنجا کارگران مشغول کار واحداث بنایی بوده و از خزانه دستمزد دریافت می کرده اند. تدسکو حدس می زد که نام این شهر از دو کلمه sher « خوب » +raz « همیشه رز = درخت انگور » گرفته شده است. مسلمانان در زمان خلافت عمر بن خطاب، هنگام محاصره اصطخر محل شیراز را اردوگاه خویش قرار داده بودند. در قرن چهارم شیراز یک فرسخ وسعت داشت و دارای بازارهای تنگ و پر جمعیت بود و هشت دروازه داشت. عضدالدوله دیلمی در این شهر قصر، بیمارستان و کتابخانه بزرگی بنا کرد. نخستین کسی که باروی شیراز را ساخت و آن را مستحکم کرد صمصام الدوله پسر عضدالدوله بود. در نیمه قرن هشتم که آن بارو خراب شد و محمود شاه اینجو آن را مرمت کرد و برج های آجری بر آن افزود. شیراز چند مسجد داشت: اول جامع عتیق که آن را عمرو بن لیث صفاری در نیمه دوم قرن سوم ساخته بود و حمدا... مستوفی در باره آن می گوید « آن مقام هرگز از ولی خالی نبوده و بین محراب و منبر دعا را اجابت بود ». دوم مسجد نو که آن را اتابک سعد بن زنگی در نیمه دوم قرن ششم بنا کرده ... ابن بطوطه جهانگرد مراکشی در بازدید از شیراز از پنج نهری که در شهر می گذرد تمجید کرده که یکی از آنها نهر رکناباد است که از چشمه ای در پای کوهی موسوم به قلعه کوچک برمی خاسته و حوالی آن بوستانی دلکش بوده است و قبر سعدی از نیم قرن پیش از ورود ابن بطوطه به شیراز در آغوش آن بوستان جای داشته است و مردم بسیاری به زیارت آن می شتافتند حوض های مرمری زیبایی برای رختشویی در آن واقع بود که سعدی آنها را ساخته بود. شیراز در کنار رود بزرگی قرار ندارد و چنان که گفته شده نهرهای آن به سمت خاور جریان یافته و به در یاچه ای که در چند فرسخی شیراز است فرو می روند.
نوشته دکتر حسن حوادی
نقل از کتاب سرزمین های خلافت شرقی نوشته لسترنج
سفر نامه گاسپاردروویل ۱۸۱۹. م
سفر نامه ادوارد اسکات وارینگ ۱۸۰۲ . م
سفرنامه ویلیام فرانکلین ۱۷۸۷ . م
منبع : سایت شیراز


همچنین مشاهده کنید