بازار وکیل

از بازارهای شیراز است كه در زمان كریم خان زند (۱۱۷۲ - ۱۱۹۳ ه.ق) در شرق شیراز در محله درب شاهزاده، در كنار مسجد وكیل و در شرق میدان شهدا احداث شده است.
معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس كبیر است اما عرض بازار وكیل بیش از سایر بازارهاست. همچنین ۷۴ دهانه طاق ضربی بازار با ارتفاع بیش از ۱۱ متر مرتفع تر از طاق سایر بازارهاست كه البته هم اینك به علت خاكریزی كف بازار، ارتفاع طاق ها به ده متر تقلیل یافته است.
این بازار كه از نظرمعماری دارای سه فضای عبور و مرور (فضایی برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به ارتفاع تقریبی ۲ پله بالاتر از سطح زمین)، فضای مغازه (محل فروش) است. دارای پنج در بزرگ است كه در چهار سوی آن قرار گرفته است. هم چنین شامل دو رشته شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است كه چون صلیبی یكدیگر را قطع كرده اند. در تقاطع این دو رشته چهار سوق قرار گرفته است كه بر روی یك هشتی قرار دارد. این چهار سوق دارای طاق بزرگ ضربی محكمی است و در پای طاق نیز چند ترنج آجركاری شده است.
در هشتی نیز مغازه هایی چهارگوش در دو طبقه وجود دارد.
ضلع شمالی - جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می شود و تا كوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می یابد. در دو طرف این راسته هر قسمت ۴۱ جفت (۸۲ باب) مغازه وجود دارد كه در جلو هر یك سكویی از قطعات سنگی بزرگ كه بر روی آن، ترنج هایی برجسته حجاری شده است. در این بازار برای مصونیت از رطوبت، مغازه ها را در حدود یك متر فراتر از سطح زمین ساخته اند. مغازه ها اغلب دارای پستو بوده و در دو طبقه طراحی شده اند.
در شمال شرقی این راسته، چند كاروانسرای قدیمی به نام های روغنی، گمرك و احمدی ساخته شده است كه در ورودی آنها در درون بازار است. هر یك از این كاروانسراها دارای چندین حجره می باشند.
راسته شمالی - جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده اند. در سال ۱۳۱۵ به علت گسترش خیابان زند ۱۱ حجره از حجره های این ضلع از بین رفته است.
▪ ضلع شرقی - غربی نیز دارای دو بخش است:
۱) قسمت شرقی چهار سوق كه آن را بازار علاقه بندان می نامند. این بخش دارای ۱۹ جفت مغازه است كه هم اینك مركز فرش است و مغازه های عطاری نیز در این قسمت یافت می شود.
۲) قسمت غربی چهارسوق كه آن را بازار تركش دوزها می نامند و دارای ۱۰ جفت مغازه است كه هم اینك مركز فروش فرش های ایرانی است.
در ضلع جنوبی چهارسوق در موازات با بازار تركش دوزها، بازار دیگری قرار دارد كه مدخل آن در جلو سر در مسجد وكیل است و به بازار شمشیرگرها معروف است. این بازار نیز دارای ۱۱ جفت مغازه است.
در زیر چهار سوق، حوض بزرگی از سنگ مرمر قرار داشته كه آب آن از مجرایی كه از زیر بازار تركش دوزها می گذشته، تأمین می شده است. این مجرا به صورت طاق ضربی است و از آجر و ساروج ساخته شده است و هم اینك نیز وجود دارد اما حوض مریری به علت بالا آمدن كف بازار، از بین رفته است.
سیستم تهویه هوا به علت ارتفاع زیاد سقف طاق و تویزه ای بازار كامل بوده. این امر به وسیله بادگیرهایی ساده انجام می گرفته هم چنین دریچه ها و روزنه هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف تعبیه شده بوده كه هوا و نور كافی را به بازار می رسانند اما هم اینك پس از مرمت، این روزنه ها بسته شده اند. هم اینك در بالای مغازه ها مشبك هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد.
در ورودی جنوب این بازار در سال ۱۳۶۸ از جانب میراث فرهنگی، اندكی پی بندی شده است. سیم كشی جدید برق مغازه ها از یك طرف بازار به دیگر سو، چهره قدیمی بازار را مخدوش نموده است.
سازمان میراث فرهنگی، بازار وكیل را در تیرماه ۱۳۱۵ با شماره ۹۲۴ به ثبت رسانده است.

منبع : سایت شیراز