مسجد وکیل

مسجد وكیل یا جامع وكیل از آثار دوره زندیه در شیراز است. این مسجد با ۱۱ هزار متر مربع مساحت، ۸۶۶۰ متر زیربنا، ۱۲۰ متر طول و ۸۰ متر عرض در سال ۱۱۸۷ ه.ق. توسط كریم خان زند در محله درب شاهزاده، خیابان طالقانی فعلی و در حد فاصل حمام وكیل و بازار وكیل ساخته شده است.
در دو لنگه ورودی مسجد با ۸ متر ارتفاع و ۳ متر پهنا در هر لنگه، در ضلع شمالی مسجد قرار گرفته است. و در كنار آن نیز ورودی در بازار شمشیرگرها وجود دارد.
بر فراز سر در مسجد كتیبه ای كاشی كاری شده قرار دارد كه با خط نسخ آیات قرآنی بر روی آن نگاشته شده است. در پایان نیز تاریخ ۱۳۰۶ ه. قید گردیده است. بر فراز آن نیز در میان فضایی كاشی كاری شده، كتیبه ای قرار دارد كه نام فتحعلی شاه و حسین علی میرزا با خط ثلث و آب طلاكاری شده بر روی آن نگاشته شده است.
در پیشانی طاق سردر، كاشی هفت رنگ وجود دارد، در زیر طاق نیز با كاشی هفت رنگ مقرنس كاری شده است. دو طرف جرز طاق نیز با تصاویر گل و بته كاشی كاری شده است در دو طرف در ورودی دو كتیبه قرار گرفته كه با خط ثلث عالی بر روی آن عبارت محمد، علی، الله اكبر بر روی كاشی نگاشته شده است. بر فراز چهار چوب این در، سنگ سه گوشی است كه بر پایین آن نیز همان عبارات نگاشته شده و در پایان نیز تاریخ ۱۲۶۰ قید گردیده است.
در ورودی به سوی دالانی هشت ضلعی گشوده می شود كه سقف آن با تصاویر گل و بته كاشی كاری شده و بر روی آن با خط كوفی عبارات لااله الاالله و یاعلی نوشته شده است.
بر دیوار رو به روی در ورودی مجلسی كاشی كاری شده به شكل مربع مستطیل قرار دارد كه به دو بخش تقسیم شده است و بر روی این دو حدیثی از حضرت رسول (ص) با خط نستعلیق نوشته شده است.
در زیر این كتیبه، قطعه سنگی گندمكاری به شكل مربع مستطیل قرار گرفته كه با خط نستعلیق عباراتی بر روی آن نگاشته شده است. در كنار این قطعه سنگ، كتیبه ای از سنگ مرمر مربع شكل قرار دارد كه با خط نسخ بر روی آن عباراتی نگاشته شده است.
بر دیوار رو به روی حیاط نیز سنگی سه گوش با عبارات لااله الا الله به خط كوفی قرار گرفته است. در زیر آن نیز بخشی از آیت الكرسی نگاشته شده است.
دالان هشت ضلعی به دو راهرو متصل است كه در زاویه ۹۰ درجه ای راهرو سوم، حیاط مسجد با طول ۶۰ متر و عرض ۶۰ متر با كف پوشی از سنگ مرمر قرار گرفته است. در انتهای راهرو اول سمت چپ در ورودی، دستشویی و اتاق هایی قراردارد كه پیش از این اتاق طلاب بوده و هم اینك به انبار تبدیل شده است.
در وسط حیاط حوضی به طول۴۰ متر و عرض ۵ متر و عمق ۲ متر با تخته سنگ هایی در لبه آن به طول ۳ تا ۴ متر به كار رفته است.
عمق این حوض هم اینك ...متر است .در چهار ضلع حیاط، طاق نماهایی قرار گرفته است كه تا ارتفاع یك متر از سطح زمین در پایین جرزها ستون ها، سنگ گندمك با تصاویر گل و بته حجاری شده، قرار گرفته است. بر فراز این سنگ ها كاشی كاری شده است و با تصاویر گل، بته، نارنج و اسامی خداوند، مزین شده است.
در ضلع شمالی مسجد طاق مروارید با دو گلدسته كاشی كاری شده قرار گرفته كه ارتفاع آن ۲۰ متر و پهنای دهنه آن به تنهایی ۱۲ متر و با جرزهای كاشی كاری شده سمت چپ و راست طاق ۲۰ متر است. در چهار ضلع طاق مروارید، سه طاق نمای كوچك و یك شاه تویزه قرار دارد. یكی از این طاق نماها، دهنه راه ورود به حیاط مسجد است و سه طاق نمای دیگر جلو رواقی با ۵ متر عرض را تشكیل داده اند. نمای بیرونی طاق مروارید، سقف و جرزهای آن نیز با كاشی هفت رنگ با طرح های گیاهی و هندی پوشیده شده است.در چهار ضلع حیاط، طاق نماهایی قرار گرفته است كه تا ارتفاع یك متر از سطح زمین در پایین جرزها ستون ها، سنگ گندمك با تصاویر گل و بته حجاری شده، قرار گرفته است. بر فراز این سنگ ها كاشی كاری شده است و با تصاویر گل، بته، نارنج و اسامی خدانوند، مزین شده است.
در ضلع شمالی مسجد طاق مروارید با دو گلدسته كاشی كاری شده قرار گرفته كه ارتفاع آن ۲۰ متر و پهنای دهنه آن به تنهایی ۱۲ متر و با جرزهای كاشی كاری شده سمت چپ و راست طاق ۲۰ متر است. در چهار ضلع طاق مروارید، سه طاق نمای كوچك و یك شاه تویزه قرار دارد. یكی از این طاق نماها، دهنه راه ورود به حیاط مسجد است و سه طاق نمای دیگر جلو رواقی با ۵ متر عرض را تشكیل داده اند. نمای بیرونی طاق مروارید، سقف و جرزهای آن نیز با كاشی هفت رنگ با طرح های گیاهی و هندی پوشیده شده است. ازاره داخلی طاق از سنگ مرمر سبك است و ازاره جرزهای دو سوی چپ و راست طاق از بنگ گندمك منقش ساخته شده است. بر فراز پیشانی طاق بر روی كاشی هفت رنگ، عباراتی نگاشته شده است. بر روی جرزهای دو سوی طاق نیز با خط نسخ عباراتی نگاشته شده است. در كمركش طاق كتیبه ای با تاریخ ۱۲۴۳ قرار دارد. در لبه داخلی طاق نیز كتیبه ای با خط ثلث از آیات قرآنی قرار گرفته است.
در ضلع جنوبی حیاط مسجد، طاقی در قرینه با طاق مروارید و همانند آن با چهار طاق نما ساخته شده است. در زیر این طاق، در ورودی شبستان بزرگ مسجد با ابعاد ۷۵×۳۶ متر قرار دارد. طول شبستان ۱۳ دهنه و عرض آن ۵ دهنه دارد. در این شبستان ۴۸ ستون سنگی یكپارچه با ارتفاع ۵ متر و قطه ۸۰ سانتیمتر با طاق های ضربی قرار گرفته است كه به صورت مارپیچی به سبك زندیه حجاری شده است. كف پوش شبستان تخته سنگ هایی صاف است و ازاره آن تا ارتفاع یك متر و نیم از سطح زمین پوشیده از سنگ گندمك است.
در این شبستان محرابی با كاشی هفت رنگ و تصاویر گل و بته قرار دارد كه ازاره آن به ارتفاع یك متر از سطح زمین پوشیده از سنگ مرمر است.
سقف محراب مقرنس كاری شده و در وسط محراب عباراتی بر روی كاشی نوشته شده است. در گوشه های بیرونی سقف محراب نیز آیاتی با خط ثلث نوشته شده است. جرزهای سمت راست و چپ محراب پوشیده از كاشی هفت رنگ است و در آن كاشی معرقی به كار رفته كه بر آن عبارت یاعلی به خط كوفی نوشته شده است.
در سمت چپ محراب منبری با طول ۶.۴۰ متر و عرض ۱.۲۶ متر و قطر ۵.۵ متر از جنس مرمر مراغه آذربایجان با ۱۴ پلكان قرار گرفته كه همچنان پابرجاست.
در ضلع غربی حیاط ۱۱ طاق نما وجود دار كه بر جرزها و لچكی آنها كاشی های رنگین قرار گرفته است. در پیشانی این طاق نماها، اسامی خداوند نقش بسته است. بر پیشانی طاق ششم نیمه ای آیه ای قرآنی با خط نسخ نگاشته شده و در ضلع شرقی كه قرینه ضلع غربی با ۱۱ طاق نما و كاش كاری رنگین است، بر پیشانی طاق ششم، نیمه اول آیات طاق ششم ضلع غربی با خط نسخ نوشته شده است.
در این شبستان، سقف (گنبدهای میان تویزه ها) تنها در امتداد در ورودی تا محراب كاشی كاری شده و بقیه عرق چین ها از آجر است.
در پشت هر دو طاق نماهای ضلع شرقی و غربی، رواقی كوچك قرار دارد كه در پشت رواق ضلع شرقی شبستانی ۴ دهنه با طول ۲۵ متر و عرض ۲۰ متر قرار گرفته كه سقف آن آجری است و در آن ۱۲ ستون سنگی یكپارچه به ارتفاع ۵ متر قرار دارد. این شبستان را شبستان زمستانی مسجد می نامند. در كتیبه های سر در ورودی و حاشیه ایوان آیات قرآنی با خطوط ثلث و نسخ در زمینه لاجوردی نگاشته شده است. در ضلع شمال شرقی حیاط مسجد، حیاط كوچكی با ۳۵ متر طول و ۲۰ متر عرض قرار گرفته كه درون آن نیز حوضی سنگی وجود دارد.
این مسجد یك بار به وسیله حسین علی میرزا فرمانفرما فرزند علی شاه قاجار (۱۲۵۰ - ۱۲۱۲ ه.ق) مرمت شده است. مسجد وكیل به مدت ۱۰ سال محل برگزاری نماز جمعه بوده است.
سازمان میراث فرهنگی این بنا را در سال ۱۳۱۱ ه.ش. با شماره ۱۸۲ به ثبت تاریخی رسانده است.

منبع : سایت شیراز