تکثر قدرت

● شورای حقوق بشر جانشین كمیسیون حقوق بشر سازمان ملل
نخستین جلسه نهاد تازه تأسیس شورای حقوق بشر سازمان ملل دوشنبه نوزدهم ژوئن سال جاری در ژنو در مدت دو هفته در مقرر اروپایی سازمان ملل متحد برگزار شد . در این جلسه لوئیس الفونس دی البا سفیر مكزیك در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در ژنو به عنوان رئیس این شورا انتخاب شد . تأسیس این نهاد در واقع تجدد فعالیت های بشر دوستانه سازمان ملل متحد و پاسداری از میراث و حقوق اساسی بشر در سراسر جهان ارزیابی می شود . این شورا جایگزین كمیسیون حقوق بشر شد كه كارایی و عملكرد آن در سال های اخیر با انتقادات شدید مواجه شده بود . بر خلاف كمیسیون حقوق بشر كه كشورهای عضو آن ، پشت درهای بسته انتخاب می شدند كشورهای نامزد عضویت در شورای حقوق بشر ، در انتخابات آزاد رقابتی و با نظر اكثریت مجمع عمومی سازمان ملل متحد انتخاب می شوند . همچنین چنانچه عملی بر خلاف اصول حقوق بشر انجام دهند عضویتشان لغو می گردد . این شورا حداقل سه بار در سال ، تشكیل جلسه می دهد و مكانیسم های ساده تری نسبت به كمیسیون حقوق بشر برای تشكیل اجلاس های اضطراری در آن پیش بینی شده است .
در اردیبهشت ماه امسال طی راه گیری در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورك ، چهل و هفت كشور به عضویت شورای حقوق بشر برای دوره سه ساله برگزیده شدند . در جلسه نخست ، كوفی عنان دبیر كل سازمان ملل متحد كه سال گذشته در گزارش خود ، خواستار آزادی بیشتر در تشكیل شورای حقوق بشر شده بود ، همراه با یان الیاسون رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد و خانم لوئیس آربور كمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد همراه با نمایندگان بیش از صد كشور جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران حضور داشتند . در چهار روز نخست با حضور وزرای امور خارجه چهل و هفت كشور عضو شورای حقوق بشر هیأت رئیسه شورا برگزیده شده و آیین كاری شورا تدوین گردید . كوفی عنان در آستانه آغاز به كار شورا گفت كه مطمئن ام كه شورا فصل جدیدی در تاریخ سازمان ملل متحد برای ارتقا و حمایت از حقوق بشر خواهد گشود و از همه می خواهم كه در تلاش برای تحقق این هدف متحد شوند .
● روند تشكیل شورای حقوق بشر
در سال های گذشته انتقاد از كمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد افزایش یافته بود . یكی از انتقادهای جدی از كمیسیون ، تركیب اعضای آن بود به ویژه این كه گفته می شد چند كشور عضو شورا ، پیشینه خوبی در زمینه حقوق بشر ندارند و حتی در بعضی دوره ها این كشورها به ریاست كمیسیون نیز در می آمدند . در گزارش های سالانه كمیسیون ، در بیشتر موارد از كشورهایی چون چین ، كوبا ، آمریكا ، سودان و ویتنام به علت نقض حقوق بشر انتقاد می شد . ایراد دیگری كه به كمیسیون وارد بود ، این بود كه كمتر به نقض حقوق بشر در كشورهای صنعتی از جمله موارد شكنجه ، بازداشت های خود سرانه ، برخوردهای نادرست و غیر انسانی با مهاجرین و پناهندگان می پردازد .
فكر اولیه انتقال از كمیسیون حقوق بشر به شورای حقوق بشر در سال ۱۹۹۳ در وین به وجود آمد . در این كنفرانس ، اولویت های تازه ای در زمینه حقوق بشر عنوان شد و در سند پایانی نشست دوره ای مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵ توجه ویژه ای به مقوله حقوق بشر و ابزارهای اجرایی آن به ویژه كمیسیون حقوق بشر شد . در بند ۱۵۹ این سند ، مقرر شد كه مكانیسم های حقوق بشر سازمان ملل متحد به ویژه با تعهد به ایجاد یك شورای حقوق بشر كه باید نقش حقوق بشر از جمله نقض شدید و سیستماتیك آن را در نظر گیرد و توصیه های لازم را ارائه كند و همچنین هماهنگی مؤثر را بهبود بخشد و حقوق بشر را در نظام ملل متحد به جریان اندازد ، تقویت شود .
بر همین اساس گفت و گوهایی میان نمایندگان كشورهای عضو سازمان ملل متحد برای تعیین چگونگی شورای حقوق بشر با هدایت یان الیاسون رئیس مجمع عمومی آغاز شد . الیاسون اكنون با حفظ سمت وزیر امور خارجه سوئد نیز هست . سرانجام بعد از پنج ماه گفت و گوهای پر تنش ، مجمع عمومی قطعنامه ۲۵۱/۶۰ را در مورد چگونگی تأسیس شورای حقوق بشر با اكثریت چشمگیر در پانزدهم مارس ۲۰۰۶ صادر كرد . این قطعنامه با ۱۷۰ رأی مثبت ، چهار رأی منفی و سه رأی ممتنع پذیرفته شد . كشورهای بلاروس ، ایران و ونزوئلا به آن رأی ممتنع دادند و‌ آمریكا ، اسرائیل ، جزایر مارشال و پائولو به آن رأی منفی دادند . این قطعنامه مقرر داشت كمیسیون حقوق بشر در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۶ منحل و نخستین نشست شورا در ۱۹ ژوئن ۲۰۰۶ برگزار شود . جلسات ‌آینده شورای حقوق بشر از هجدهم سپتامبر تا ششم اكتبر ۲۰۰۶ از بیست و هفت نوامبر تا هشتم دسامبر ۲۰۰۶ و از دوازدهم مارس تا ششم آوریل ۲۰۰۷ برگزار خواهد شد .
● ساختار و وظایف شورای حقوق بشر
شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ، چهل و هفت عضو دارد كه پیش از انتخاب خود متعهد شده اند ، معیارهای دقیقی را در این خصوص رعایت كنند . هدف از روندهای این شورا ، تبدیل كردن آن به نهادی كار آمدتر از كمیسیون حقوق بشر است كه مارس گذشته منحل شد . شورای حقوق بشر كه در پی قطعنامه ۲۵۱/۶۰ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در پانزده مارس ۲۰۰۶ تأسیس شد ، مسئول ارتقای رعایت جهانی حقوق بشر است . این شورا موارد نقض حقوق بشر را در هر جایی كه این موارد به وقوع پیوندد ، بررسی و راه حل هایی برای آن پیشنهاد می كند . این شورا دست كم سه بار در سال و در مجموع ، حداقل ده هفته در برابر یك جلسه شش هفته ای برای كمیسیون سابق تشكیل جلسه می دهد . در صورت ضرورت ، جلسات فوق العاده نیز می تواند برگزار شود .
هر كشور عضو سازمان ملل متحد ، قرار است به طور مرتب درباره وضع حقوق بشر در خاك خود مورد بررسی قرار گیرد . این در حالی است كه در نظام سابق چنین روندی فقط با رأی اكثریت مطلق اعضای كمیسیون قابل تصمیم گیری بود . در صورت وجود موارد وخیم و نقض پیاپی حقوق بشر در یك كشور ، عضویت آن كشور با اكثریت دو سوم اعضای مجمع عمومی در حال تعلیق در خواهد آمد .
نظارت بر وضع حقوق بشر در جهان و نشان دادن واكنش به نقش آن بهبود وضع حقوق بشر از راه مطالعات و برگزاری سمینارها ، فراخوانی كشورها برای تصویب پیمان های حقوق بشری ، تشریح و تفسیر مسائل و موضوعات مفهومی با به كارگیری ابزارهای مطالعاتی ،گروه های كاری و نهایتاً استاندارد سازی ، از كاركردهای یكسان شورای حقوق بشر با كمیسیون حقوق بشر است ، ولی شورای حقوق بشر دارای ویژگی ها و كاركردهایی جدا از كمیسیون نیز هست .
● نتیجه گیری
یكی از موضوعات اساسی برای سازمان های بین المللی ، خواه نهادهایی كه بعد از جنگ جهانی دوم بر اساس منشور ملل متحد تأسیس شدند و خواه نهادهایی كه بر پایه میثاق ها و كنوانسیون های بین المللی حقوق بشر به وجود آمدند ، نفوذ قدرت های بزرگ و تأثیر گذاری ، بر روند تصمیم گیری و صدور رأی درباره وضعیت حقوق بشر در مناطق مختلف جهان است . این ایراد در كمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد وجود داشت . عضویت دائمی روسیه در كمیسیون كه از آغاز تا پایان عمر ، عضو آن بود و عضویت تقریباً همیشگی آمریكا و انگلیس ، تأییدی بر این مدعا است . كشورهای در حال توسعه با توجه به سیستم یك كشور ، یك رأی و اهمیت یافتن افكار عمومی جهانی ، قدرت چشمگیری در ارائه و تحمیل خواسته و نظر خود بر قدرت های بزرگ به دست آورده اند . ولی انتظار نمی رود نفوذ مادی قدرت های بزرگ از بین برود . لذا اثر گذاری بر تصمیمات جهانی هنوز وجود خواهد داشت . چشم پوشی آمریكا از نامزدی برای عضویت در شورای حقوق بشر ، واكنش ها و بازتاب های گسترده داشته است . آمریكا با تشكیل این نهاد مخالف بود با این استدلال كه سازمان ملل نمی تواند از انتخاب كشورهایی جلوگیری كند كه در عرصه حقوق بشر ، كارنامه ضعیفی دارند . در روند تشكیل شورای حقوق بشر ، كشورهای در حال توسعه خواستار گنجانده شدن حق توسعه در چهارچوب صلاحیت های شورای حقوق بشر بودند ، ولی كشورهای غربی بیشتر بر اعمال صلاحیت آن بر حقوقی مدنی و سیاسی تأكید داشتند .
نهایتاً نظر كشورهای در حال توسعه در قطعنامه گنجانده شد . كشورهای در حال توسعه در روند تشكیل این شورا ، مایل به رأی دهی مخفی در مجامع بین المللی بودند . ظاهراً این به خاطر فرار از فشار كشورهای غربی بر آن ها بود .
نكته مهم در مورد جایگزینی شورای حقوق بشر به جای كمیسیون حقوق بشر ، این نگرانی است كه این شورا به دستاویز و ابزاری برای بده بستان ها و معاملات سیاسی اعضا تبدیل شود . مسأله ای كه به نوبه خود از نارسایی ها و ناكارایی های كمیسیون حقوق بشر به شمار می رفت . همچنین توجه به مبانی حقوق بشر ملل مختلف با توجه به ایدئولوژی ها و مبانی اعتقادی آنان ، از چالش های شورای جدید حقوق بشر محسوب می شود . علاوه بر این ها توجه خاص غربیها به حقوق مدنی و سیاسی و توجه كمتر به حقوق اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی از چالش های پیش روی نهاد جدید به شمار می رود كه بی توجهی به آن ها می تواند نهاد جدید حقوق بشری را با تهدید مواجه كند . غیر سیاسی شدن شورای حقوق بشر موضوع مهمی است كه حتی روسیه بارها بر آن تأكید كرده است . الكساندر یا كوونكو معاون وزیر امور خارجه روسیه در واكنش به اولین جلسه شورا در نوزدهم ژوئن گفته بود شورای حقوق بشر مرتكب اشتباهات سلف خود برای اعمال فشار سیاسی بر ملت ها نشود .
خوش بینان معتقدند شورای حقوق بشر ، نخستین شورایی است كه با رأی مستقیم مجمع عمومی سازمان ملل انتخاب شده و بنابراین مشروعیت بیشتری از كمیسیون پیشین دارد كه برگزیده شورای اقتصادی ، اجتماعی بود . در واقع با همه ایرادهایی كه در مورد بعضی اعضای این شورا وجود دارد ، اكثریت این شورا صلاحیت نسبی برای عضویت در شورای حقوق بشر را دارند . در نخستین انتخابات در این نهاد سفیر مكزیك درمقر اروپایی سازمان ملل متحد ، كشوری از منطقه جنوب به عنوان رئیس شورای حقوق بشر انتخاب شد . به علاوه شورا هر زمان می تواند به وضعیت بحرانی حقوق بشر در یك كشور رسیدگی كند . لذا شورا كارایی بیشتری از كمیسیون دارد و می تواند فارغ از منطقه بندی های جغرافیایی به وضعیت حقوق بشر در گوانتانامو و عراق برسد .
مهم ترین موضوعی كه باید به آن پرداخت ، ضمانت اجرایی مصوبات شورای حقوق بشر است . تاكنون منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد به طور كلی از جانب همه كشورها مورد اجرا قرار نگرفته است . حال چه تضمینی می توان داشت كه دستورات یا توصیه های شورای حقوق بشر اجرا شود . متأسفانه این شورا هم از این نظر ، تغییری نسبت به كمیسیون قبلی نكرده است ، ولی می تواند در طول سال نشست برگزار كند امید است كه تصمیمات شورای حقوق بشر بتواند در روابط بین كشورها تأثیر بگذارد و افكار عمومی كشورهای آزاد و كشورهای دموكراتیك فشار وارد كند و این فشار از طریق دولت هایش در روابط سیاسی و اقتصادی كه این كشورها با كشورهای ناقض حقوق بشر دارند ، مورد توجه قرار بگیرد و تأثیر بگذارد . سازمان های مدافع حقوق بشر مثل خبرنگاران بدون مرز ، نسبت به كارایی این نهاد جدید با توجه به عضویا كشورهایی مثل چین ، برمه ، روسیه ، عربستان ، كوبا و ویتنام تردید دارند . مهم ترین و اصلی ترین یادگاری كه كمیسیون حقوق بشر از خود بر جای گذاشت ، تهیه و تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر در ۱۹۴۸ بود . حال ببینیم شورای حقوق بشر چه اقدامی انجام خواهد داد .

منبع : خبرگزاری آفتاب