آنها چشم و گوشمان را باز می‌کنند

● آشنایی با افتالموسكوپ و اتوسكوپ
اگر تا به حال سروكارتان به مطب متخصص چشم‌پزشكی یا متخصص گوش و حلق و بینی افتاده باشد، احتمالا با ابزارهای كار این افراد حداقل از نظر ظاهری آشنایی دارید. در مطب چشم‌پزشكان یكی از مهم‌ترین و پراستفاده‌ترین وسایل برای معاینه چشم بیماران، ابزاری است با نام افتالموسكوپ. در مطب متخصصان گوش و حلق و بینی هم یكی از اصلی‌ترین ابزارهای معاینه را وسیله‌ای به نام اتوسكوپ تشكیل می‌دهد.
همان‌طور كه از نام این دو وسیله برمی‌آید، احتمالا تشابهاتی بین این دو ابزار وجود دارد و این تشابه عمدتا مربوط به عملكرد و نقش آنهاست. هردوی این وسایل برای دیدن بخش‌هایی از بدن طراحی و ساخته شده‌اند كه به‌طور معمول به‌راحتی در معرض دید قرار ندارند. به همین دلیل، از كلمه "اسكوپ" برای این دو وسیله استفاده شده است كه به معنای مشاهده و دیدن است. با این حساب، اتوسكوپ به ابزاری گفته می‌شود كه برای مشاهده بخش‌های غیرقابل مشاهده از مجرای گوش استفاده می‌شود و افتالموسكوپ به وسیله‌ای اطلاق می‌شود كه با آن بتوان داخل چشم را دید.
● اتوسكوپ
همان‌طور كه گفته شد اتوسكوپ وسیله‌ای است كه برای مشاهده بخش‌های غیرقابل مشاهده از مجرای خارجی گوش به كار می‌رود. این ابزار از دو بخش اصلی ساخته می‌شود كه یكی دسته است و دیگری سر.
معمولا دسته محفظه‌ای برای قرار گرفتن باطری‌ها نیز محسوب می‌شود. این باطری‌ها چراغ كوچكی را تغذیه می‌كنند كه در ناحیه سر اتوسكوپ قرار دارد و باعث می‌شود كه پس از ورود سر به داخل مجرای گوش، مسیر روشن و قابل مشاهده شود. در ضمن در بسیاری از اتوسكوپ‌ها یك لنز با قدرت بزرگنمایی مشخص هم تعبیه شده است تا به پزشك یا پرستار را در واضح‌تر دیدن مسیر كمك كند. انتهای جلویی سر اتوسكوپ محل اتصال یك قطعه پلاستیكی و شبیه قیف است. این بخش پلاستیكی و قیفی‌شكل است كه ابتدا به سر اتوسكوپ چسبانده می‌شود و سپس به آرامی به داخل مجرای گوش لغزانده می‌شود تا از داخل سوراخ وسطی آن بتوان داخل گوش را مشاهده كرد.
با توجه به اینكه اندازه و قطر مجرای خارجی گوش در افراد مختلف متفاوت و متغیر است و به‌طور مثال با كاهش یا افزایش سن، قطر مجرای خارجی گوش هم تغییر می‌كند، ضروری است كه اندازه‌های مختلفی از این بخش قیفی‌شكل و پلاستیكی وجود داشته باشد تا برای هر فردی از قیف یا به اصطلاح، اسپكولوم مناسب برای جثه وی استفاده شود.
پزشك علاوه بر مشاهده بخش‌هایی از مجرای خارجی گوش از ورای اسپكولوم ممكن است گاهی اقداماتی نظیر خارج‌سازی اجسام خارجی، پاك كردن گوش و یا كارهایی از این قبیل را هم از داخل مجرای موجود در اسپكولوم انجام دهد. در اصل این سوراخ این امكان را فراهم می‌كند كه زیر دید مستقیم و واضح ابزارهایی نظیر پنس یا موارد دیگر را به داخل گوش برد و اقدامات مناسب را انجام داد اما باید توصیه كرد كه انجام چنین اقداماتی تنها مختص به متخصص گوش و حلق و بینی یا یك پزشك مجرب در این زمینه است و به هیچ عنوان نباید چنین مداخلاتی توسط یك فرد غیرپزشك صورت گیرد. در این صورت احتمال آسیب زدن به گوش نظیر پارگی پرده صماخ وجود دارد.
اما مساله دیگر كه باید حتما رعایت شود مسائل بهداشتی اتوسكوپ است. با توجه به اینكه اسپكولوم اتوسكوپ به داخل گوش فرو می‌رود، مواد داخل گوش مثل واكس یا همان جرم گوش خارجی كه چرب هم هستند به آن می‌چسبند و بنابراین در صورت استفاده مكرر از آن می‌توانند باعث انتقال عفونت شوند. به همین دلیل، حتما توصیه می‌شود كه قبل از هر بار استفاده از این اسپكولوم، آن را به دقت و به‌طور كامل ضدعفونی و تمیز كرد.
اما انواعی از اتوسكوپ‌ها هم هستند كه مصارف خارجی دارند. به‌طور مثال برخی از اتوسكوپ‌ها دارای مجرای خاصی هستند كه می‌توان از آن توسط دستگاه ساده‌ای، هوا را به سمت پرده صماخ دمید. این كار در اصل به این منظور صورت می‌گیرد كه میزان و دامنه حركت این پرده مشخص شود. به‌طور مثال زمانی كه مایع پشت این پرده تجمع كرده باشد میزان قابلیت جابه‌جایی این پرده كمتر می‌شود و بنابراین از این معیار می‌توان در تشخیص بیماری‌ها استفاده كرد. به‌طور كلی از اتوسكوپ برای تشخیص بیماری‌های مجرای خارجی و حتی بخش میانی گوش می‌توان استفاده كرد.
● افتالموسكوپ
ساختار افتالموسكوپ‌ها كه برای مشاهده بخش‌های مختلف داخل چشم به كار می‌روند به‌طور قابل توجهی با ساختار اتوسكوپ‌ها متفاوت است و در اصل از آنها پیچیده‌تر می‌باشد. افتالموسكوپ در سال ۱۹۱۵ توسط ویلیام نوآ آلین و فردریك آلیچ ساخته شد.
افتالموسكوپ‌های مستقیم باید در دست پزشك قرار بگیرند. پزشك دسته این وسیله را در دست خود می‌گیرد و سپس عدسی آن را جلوی چشم خود قرار می‌دهد و در نهایت از ورای عدسی به داخل چشم بیمار نگاه می‌كند. این ابزار در كنار خود دارای درجه‌ای است كه می‌تواند قدرت عدسی را كمتر یا بیشتر كند. در ضمن در دسته افتالموسكوپ‌های مستقیم هم باطری برای روشن كردن چراغ افتالموسكوپ قرار می‌گیرد.
اما نوع دیگر افتالموسكوپ‌ها را انواع غیرمستقیم تشكیل می‌دهند. این ابزارها از دو قسمت تشكیل می‌شوند. یك بخش روی سر پزشك قرار می‌گیرد و بخش دوم كه در اصل یك عدسی ساده است توسط پزشك جلوی چشم بیمار نگه داشته می‌شود.
كار كردن با این وسایل احتیاج به محیط تاریك دارد چرا كه در این شرایط مردمك بیمار باز می‌شود و بنابراین می‌توان از ورای این مردمك‌های گشاد شده بخش‌های بیشتری از قسمت‌های داخلی چشم را مشاهده كرد.
در ضمن گاهی پزشك برای گشاده كردن بیشتر مردمك مجبور می‌شود تا از داروهای خاصی نیز استفاده كند. این داروها كه به شكل قطره‌های داخل‌چشمی هستند، در داخل چشم بیمار ریخته می‌شوند و پس از گذشت چند دقیقه باعث اتساع هرچه بیشتر مردمك می‌شوند. پزشك از ورای این مردمك متسع راحت‌تر می‌تواند چشم را معاینه كند اما عارضه چنین داروهایی این است كه برای مدت خاصی تطابق فرد را از بین می‌برند و باعث احساس ناراحتی خفیف در او می‌گردند.
از افتالموسكوپی هم برای تشخیص بیماری‌های مختلفی استفاده می‌شود، به‌طور مثال التهابات، ضایعات عروقی، ضربه به چشم و آسیب‌های سطحی آن و یا حتی خونریزی‌ها از این قبیل. بیماران مبتلا به فشار خون و به‌ویژه دیابت نیاز دارند كه هرچند وقت یك‌بار به پزشك مراجعه كنند و برای بررسی وضعیت شبكیه، چشم آنها تحت افتالموسكوپی دقیق صورت گیرد. طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در مورد افتالموسكوپ‌ها صورت گرفته است.
در ضمن ابزارهای پیچیده‌تری هم به بازار آمده‌اند كه به مراتب با قابلیت‌های بهتری می‌توانند بخش‌های داخلی چشم‌ها را مورد معاینه و بررسی موشكافانه قرار دهند.

‌ فاطمه معرفت

منبع : روزنامه سلامت