آرام کردن روده های سرکش

<نشانگان روده تحریك‌پذیر> یكی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی است كه انسان‌ها را مبتلا می‌كند. تخمین زده می‌شود كه تنها در آمریكا ۴۲ میلیون نفر به آن مبتلا باشند. گر چه نمی‌دانیم چرا، اما ۰۷ درصد مبتلایان به این بیماری زن‌ها هستند.
این بیماری را گاهی به اسامی دیگر مثل كولیت عصبی یا كولیت اسپاسمی هم می‌شناسند. روده تحریك پذیر باعث دوره‌های تكرار شونده یبوست یا اسهال (یا اسهال و یبوست متوالی) می‌شود كه همراه با دل‌پیچه،‌نفخ‌ كردن و خروج گاز است.
علائم بیماری بسیاری از مبتلایان باعث اختلال در كار و فعالیت‌های روزمره می‌ شود. برخی از زنان دچار این بیماری به خاطر آن در خارج شدن خانه هم دچار مشكلند و می‌خواهند همیشه در نزدیك توالت باشند.
● فقط شرح حال و معاینه
هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. معمولا پزشكان با تجربه تنها پس از صحبت كردن با شما و انجام معاینه جسمی به وجود این بیماری پی می‌برند.
پزشك برای اطمینان خاطر ممكن است علائم اختصاصی بیماری را از شما جستجو كند و آزمایش‌های معمول خون و مدفوع برای شما تجویز كند و احتمال وجود عدم تحمل لاكتوز- قندشیر- را كه می‌تواند علائم مشابهی را ایجاد كند، جستجو كند.
پزشك در صورت مشكوك شدن ممكن است سایر علل اسهال و یبوست ناشی از بیماری عمومی مثلا بیماری تیروئید یا سایر بیماری‌های روده‌ای را در شما بررسی كند تا مطمئن شود تشخیص اولیه‌اش درست است. این آزمایش‌ها برای رد كردن سایر علل اسهال و یبوست حتی ممكن است شامل، كولونوسكوپی -آندوسكوپی روده بزرگ- هم بشود.
● روده تحریك‌پذیر، غریب آشنا
روده تحریك‌پذیر یك بیماری كاركردی روده است، یعنی هیچ بیماری یا ناهنجاری ساختمانی در آن یافت نمی‌شود. تشخیص روده تحریك‌پذیر به وجود درد یا ناراحتی شكمی برای ۲۱ هفته یا بیشتر (كه لزوما متوالی نیست) در ۲۱ ماه گذشته منوط است،‌در صورتی كه دست كم دو مشخصه از موارد زیر نیز آن را همراهی كند.
‌تخفیف درد شكمی با اجابت مزاج، تغییر دفعات اجابت مزاج، تغییر ظاهر یا شكل مدفوع.
این نشانه‌ها هم دال بر وجود روده تحریك‌پذیر است: تعداد غیرطبیعی موارد اجابت مزاج(بیشتر از سه بار در روز یا كمتر از سه بار در هفته)، شكل یا قوام غیرطبیعی مدفوع، اشكال در هنگام دفع مدفوع (زورپیچ، فوریت،‌ احساس دفع ناكامل)، دفع بلغم، احساس نفخ و اتساع شكم.
● علت بروز این علائم چیست؟
برخی كارشناسان معتقدند كه اختلال اعصاب یا عضلات روده این بیماری را به‌وجود می‌آورد. عده‌ای دیگر اختلال پردازش حس‌های مربوط به روده در مغز را مسئول قلمداد می‌كنند. برای مثال پژوهش‌ها نشان داده‌اند كه افراد مبتلا به روده تحریك‌پذیر در مورد حركات روده‌ای خود حساسیت و هشیاری بیش از حدی نشان می‌دهند.
برخی از این بیماران ممكن است بی‌نظمی‌هایی در فعالیت عضلانی روده بزرگ داشته باشند.
پژوهش‌ها همچنین بیانگر آن است كه ابتلا به یك ویروس روده‌ای ممكن است زمینه را برای ظهور این بیماری فراهم كند، به‌خصوص اگر واقعه‌ای استرس‌زا به‌دنبال آن بیماری ویروسی بوجود آید.
یك نظریه جدیدتر بر میزان <سروتونین>، یك پیغام‌بر عصبی، متمركز است.‌ پیغام‌برهای عصبی مواد شیمیایی هستند كه پیام‌های عصبی را میان سلول‌های عصبی انتقال می‌دهند،‌شاید در مورد رابطه میان افسردگی و میزان سروتونین در مغز شنیده باشید.
اما سروتونین در روده‌ها هم تولید می‌شود و بر اعصاب دستگاه گوارش اثر می‌گذارد، برخی از پژوهش‌ها بیانگر آن هستند كه در بیماران مبتلا به روده تحریك‌پذیر كه اغلب از اسهال رنج می‌برند میزان سروتونین در روده افزایش یافته است در حالی كه در بیمارانی كه یبوست علامت غالب را تشكیل می‌دهد میزان سروتونین روده‌ها كاهش یافته است.
همچنین بدانید كه عوامل عاطفی هم در این بیماری دخیل هستند. برای مثال استرس و تنش اغلب علائم بیماران را تشدید می‌كند.
● درمان علامتی
با توجه به اینكه در حال حاضر درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، هدف درمان‌ها مهار كردن علامت‌های بیماری است.
▪ یبوست: انواع موادی است كه حجم مدفوع را می‌افزایند مانند فیبرهای غذایی، سبوس و فرآورده‌هایی موسوم به <پسیلیوم> می‌توانند به درمان یبوست كمك كنند؛ اما این مواد اسهال و درد بیمار را برطرف نمی‌كنند و ممكن است نفخ و خارج شدن گاز را بدتر كنند.
بهتر است استفاده از این را با مقادیر كم شروع كنید و تدریجا مصرف آنها را افزایش دهید. همراه این مواد مقدار زیادی مایعات بنوشید. بسیاری از پزشكان معتقدند اگر ملین‌ها به طور سنجیده مصرف شوند، بی‌خطر و موثر هستند.
ملین‌هایی كه از طریق تحریك عضلات روده عمل می‌كنند مثل <بیزاكودیل> ممكن است باعث چنگه‌های (كرامپ‌ها) شكمی شوند و درد بیمار را بدتر كنند. چای‌های گیاهی ملین هم در بازار موجودند، در ابتدا این چای‌ها را با كمترین غلظت مصرف كنید و بعد تدریجا غلظت را تا حدی كه بر شما موثر واقع شود، بالا ببرید.
▪ اسهال: داروی ضداسهال <لوپرامید> انقباضات عضلات روده و ترشح مایع به درون روده را كاهش می‌دهد.
بررسی‌ها بیانگر آن است كه لوپرامید اسهال را رفع می‌كند ولی بر درد بیماران اثری ندارد.لوپرامید برای بیماران كه به طور متناوب دچار اسهال و یبوست می‌شوند، داروی مناسبی نیست. داروی ضداسهال دیگری كه در این بیماران بكار می‌رود دیفنوكسیلات (یا به صورت تركیب دیفنوكسیلات و آتروپین با نام لوموتیل) است كه با نسخه پزشك قابل تهیه است.
▪ نفخ و خروج گاز: فرآورده‌های دارویی حاوی سایمتیكون و ضد نفخ‌های دیگر مثل شاركول و آلفا-گالاكتوزیداز چندان موثر نیستند. بهترین شیوه اجتناب از غذاهایی است كه گاز تولید می‌كنند و باعث نفخ می‌شوند، از جمله لوبیا، ‌لبنیات،‌ موز، بیسكویت شور، نوشابه‌های گازدار و میوه و سبزی خام.
● درمان درد شكم
داروی ضداسپاسم، عضلات معده و روده را شل می‌كند. این داروها به تخفیف درد شكم كمك می‌كنند، اما سودمندی آنها در مورد اسهال یا یبوست نامعلوم است. از جمله این گروه داروها می‌توان به دی‌سیكلومین و هیوسین اشاره كرد.
این داروها دارای عوارض جانبی مانند خشكی دهان، تعریق، تاری دید، سرگیجه، یبوست، نفخ، مشكلات ادراری، سردرد و تپش قلب هستند.
برخی بیماران می‌گویند كه اسانس نعناع درد آنها را برطرف می‌كند. ما اسانس نعناع با توجه به اینكه دریچه‌ مری به معده را هم شل می‌كند، ممكن است باعث ترش كردن و سوزش سردل شود.
گروهی از داروها بنام <پروكینتیك‌ها> فعالیت عضلات صاف روده‌ها را افزایش می‌دهند و ممكن است به تخفیف نفخ و یبوست كمك كنند. از جمله این داروها می‌توان به متوكلوپرامید اشاره كرد.
ظاهرا مصرف مقادیر كم داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای مانند آمی‌تریپ‌تیلین یا نورتریپ‌تیلین هنگام خواب در تخفیف درد شكم موثر است. برخی از تحقیقات نشان داده است كه این گروه داروها بیش از همه در مبتلایان به روده تحریك‌پذیر با علائم غالب اسهالی موثرند.
البته این داروها هم عوارض جانبی خود مثل ضعف، خوا‌ب‌آلودگی، خشكی دهان و یبوست را دارند. از داروهای ضدافسردگی گروه مهار كننده‌های انتخابی سروتونین مثل فلوكستین كه عوارض جانبی كمتری دارند نیز در درمان نشانگان روده تحریك‌پذیر استفاده شده است، اما كارآیی آنها قطعا ثابت نشده است.
● آیا پروبیوتیك‌ها در روده تحریك‌پذیر موثرند؟
پروبیوتیك‌ها‌ حاوی ‌باكتری‌های زنده‌ای هستند كه به شكل كپسول یا پودر (یا در ماست) مصرف می‌شوند. این مواد ممكن است با برقراری تعادل میان انواع باكتری در روده و احتمالا با تاثیر گذاشتن بر دستگاه ایمنی به رفع مشكلات روده‌ای كمك كنند.شماری از تحقیقات كوچك و نیز گزارش‌های موردی حاكی از آن است كه پروبیوتیك‌ها می‌توانند علائم روده تحریك ‌پذیر را كاهش دهند. اما در حال حاضر نمی‌توان با قاطعیت در مورد بی‌خطر بودن یا كارآیی آنها اظهار نظر كرد. بهتر است قبل از مصرف این فرآورده‌ها با پزشكتان مشورت كنید.
● چشم‌انداز آینده
در حال حاضر پژوهشگران همچنان به بررسی‌ هورمون‌ها و پیغام‌برهای عصبی موثر بر حركات روده مشغولند و گروه‌های جدید دارویی برای بیماری آزارنده و شایع در دست تحقیق قرار دارند. داروهای آینده اثرات اختصاصی‌تری خواهند داشت و پزشكان را قادر خواهند ساخت هر فرد معین را با توجه به علائم همان فرد درمان كنند.

دكتر علی‌ملائكه

منبع : روزنامه سلامت