چهارسوها

این كلمه به دو قسم تلفظ و نوشته می شود نخست چهارسو و دیگری چهارسوق. و چون در شهر اصفهان این كلمه زیاد مورد محاوره است چند كلمه ‏ای برای توضیح مطلب می نگارد:
چهارسو به مكانی اطلاق می شود كه چهارسمت و گنبدی داشته باشد حالا گاهی چهارسمت آن بازار است در چنین فرضی آنجا را چهار بازار یا چهارسوق می خوانند و اما اگر چهارسمت آن بازار نباشد دیگر اطلاق كلمه چهارسوق مورد نخواهد داشت. و در هر حال چه چهارسمت بازار باشد چه نباشد اطلاق چهارسو بر آن درست خواهد بود از اینرو در تمام موارد این كلمه و به لفظ چهارسو به كار می بریم.
● چهارسو شیرازی ها
این چهارسو در بازار محله چهارسو شیرازی ها واقع از بناهای قطب الدین علی باب الدشتی ۹۵۵ ه.ق و جز بخش از محلات شمالی رودخانه زاینده رود می باشد. گنبد این چهارسو از میان رفته است.
● چهارسو شاه
این چهارسو در اول بازار شاه و نزدیكی مدرسه ملا عبدالله و حمام شاه واقع میباشد.
● چهارسو در شیخ
این چهارسو كه بسیار وسیع و مرتفع است در نزدیكی محله شیخ ابومسعود رازی قرار گرفته است.
● چهارسو آجری
این چهارسو كه به مناسبت ساختمان آن با آجر بنام آجری معروف است محله خواجو گردیده است.
● چهارسو مخلص
این چهارسو در نزدیكی سرای مخلص در بازار بزرگ می باشد كه كمی زیرتر از سرای مخلص بطرف شمال ساخته‏ اند. چهارسوهای دیگری نیز وجود دارد كه معروفیتی ندارند.
● چهارسوچوبی
این چهارسو از چهارسوهای بزرگ است در قسمت خواجوی كوچك قرار دارد.
و از مستحدثات زمان صفویه است.
● چهارسو كوچك
این چهارسو در چهارسو شیرازی ها و بجانب مشرق آن واقع است.
● چهارسوی ساروتقی
این چهارسو در بازرا قهوه كاشی ها واقع مسجد و كاروانسرائی نیز از همان ساروتقی بجامانده بود كه كاروانسرای آن در دست مالك آن و مسجد به حال نیم ویران افتاده است. واحد ساختمان های منسوب به ساروتقی عبارت از: بازار - چهارسو - كاروانسرا و مسجد می باشد.
این سه واحد از بازار منشعب می ‏شود كارانسرا در ضلع شمالی چهارسو و مسجد ساروتقی در ایوان جنوبی آن واقع است در حال حاضر كاروانسرا با تغییراتی كه در آن داده شده معمور شده ولی مسجد وضع اسفناكی دارد و قسمتی از مقرنس های آجری سر در و كتیبه خط ثلث آن بقلم محمد رضا امامی است ریخته و از بین رفته است.
سقف بازار آن در بعضی قسمت ها فروریخته این بازار چون در قدیم معبر مردم به میدان قدیم بوده وضع بهتری داشته است ولی اكنون كه مسیر تغییركرده و بصورت یك بازارچه متروك درآمده است.
در اطراف چهارسو در هشت لوحه در بالای چهارگوشواره و زوایای چهارسو به خط نستعلیق سفید بر زمینه كاشی خشت لاجوردی رنگ بقلم محمد رضا امامی و مورخ بسال ۱۰۵۶ه.ق چهار بیت شعر نوشته شده است كه فرد آخر حاكی است كه بنای مزبور پس از گذشتن یكسال كشته شدن او باتمام رسیده است.
▪ اشعار مزبور چنین خوانده می شود:
دولت عباس ثانی در جهان
خاك در گاهش.............چشم
از شرف شد جانشین تونیا
سال تاریخش چو جستم از خرد
در ره این مصرعم شد رهنمای
حاسد شد را سرافكندند و شد
چاراركان چارركن این بنا
▪ و در یك نیم لوح در آخر این اشعار به خط نستعلیق سفید بر زمینه كاشی لاجوردی رنگ نوشته شده است:
كتبه المذنب المحتاج محمد رضا الامامی
▪ بر یكی از دیواره‏ های بازار چهارسوی مزبور كه در حال ویرانی است لوح سنگی به طور نیم متر و عرض سی سانیتمتر نصب شده كه كتیبه آن بخط نستعلیق برجسته چنین است:
مخفی نماند كه چهاردانگ ازدكان نشاسته گری جنب چهارسوق ساروتقی با متعلقات آن به موجب وقفنامه جداگانه وقف است بر تعزیه داری جناب خامس آل عبا حضرت سیدالشهداء علیه الاف التحیهٔ و الثناء و یك دانگ دیگر وقف است. بر امامزاده واجب التعظیم امامزاده اسماعیل. هر كس تبدیل و تغییر دهد به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود. فی غره ذیحجه الحرام ۱۲۹۸.
این چهارسو ها از آثاری است كه فقط نامی از آنها مانده است.
▪ چهارسو نقاشی یا چهارسو اسفندیار بیك
▪ چهارسو نمكی
▪ چهارسوی قیصریه
▪ چهارسوی بازار مثقالی فروشها
▪ چهارسوی بازار چیت سازها
▪ چهارسوی امامزاده اسماعیل
▪ چهارسو مقصود
▪ چهارسو علیقلی آقا
▪ چهارسوی بیدآبا
▪ چهارسوی دروازه نو واقع در محله دروازه نو
▪ چهارسو فریدون واقع در محله خواجو

منبع : سایت اصفهان