سلامت از خانواده آغاز می شود

● ‌نقش خانواده در سلا‌مت روانی كودكان و نوجوانان
خانواده یكی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی است كه بر پایه ازدواج قرار گرفته است در بین نهادهای مختلف جامعه، كانون مقدس خانواده بهترین مكان برای تربیت جسم و روان است، كودكان با پرورش یافتن در خانه‌ای كه رنگ و بوی صمیمیت دارد از رشد مطلوب برخوردار و نهایتا عضو سالمی از جامعه خواهند شد، جامعه‌ای كه خانواده تامین كننده سلامت آن خواهد بود. خانواده نه تنها محیطی است كه فرد را از لحاظ اجتماعی حمایت و پیشتیبانی می‌كند بلكه كانون اخلاق و مهر عواطف و علائق انسان‌هاست.
مهم‌ترین عامل در تربیت فرزندان و سلامت روانی كودكان خانواده است. نقش خانواده آنقدر مهم است كه حتی می‌تواند روی فطرت خداجویی او اثر بگذارد و او را به میل خود به هر سو بكشاند.
خانواده مهم‌ترین كانونی است كه به تامین نیازهای اساسی عشق و محبت و امنیت و احترام اعضای خود می‌پردازد و فرصتی برای رشد جسمانی و روانی اعضای خود را فراهم می‌آورد.
در محیط خانواده استعدادها و قابلیت‌ها آشكار می‌شود و به همین دلیل میان شیوه‌های رفتار والدین و روش تربیت فرزند با چگونگی رفتار و نوع شخصیت كودكان ارتباط وجود دارد. باید باور كنیم و بپذیریم كه حساس‌ترین ایام زندگی هر فردی در محیط خانواده و در كنار اعضای خانواده سپری می‌شود و به همین دلیل است كه می‌گوییم بسیاری از مشكلات رفتاری و ناهنجاری‌های عاطفی و اجتماعی و روانی ریشه در خانواده دارد.
مسائلی مانند بیزاری از خانه یا مدرسه، پرخاشگری و تندخویی، بی‌اختیاری ادرار، ناخن جویدن و نظایر این موارد كه تمامی جلوه‌هایی از عدم برقراری رابطه درست با بچه‌‌هایمان است، منجر به اختلال كه در واقع همان انحراف از حالت تعادل (سلامتی) است می‌شود.
در حقیقت اگر پدر و مادر توانستند رابطه سالم با فرزندان خود برقرار كنند، آن گاه در آینده مشكلی نخواهند داشت و منظور از ارتباط این است كه والدین احساسات، انتظارها و نگرش‌های خود را نسبت به فرزندان روشن كنند و متقابلا نیز انتظارها و احساسات فرزندان و نیازهای او درك كنند و مورد توجه قرار دهند چرا كه كودكانی كه رابطه‌شان با پدر و مادر ناسالم است، احساس ناامنی روانی و عدم اعتماد به نفس و طرد شدگی می‌كنند و همین بچه‌ها نسبت به محیط اطراف خود بدبین می‌شوند و بی‌اعتماد و نوعی احساس تنهایی و انزوا می‌كنند.
كمترین اثر عدم سلامتی روانی كودكان اختلال رفتاری است كه البته درجات مختلفی دارد. برای تشخیص علایم و نشانه‌های اختلالات رفتاری در وهله نخست لازم است مشاهده‌گر خوبی باشیم و به عنوان شنونده‌ای صبور و دقیق فرصت بیان مشكلات و احساسات را به بچه‌ها بدهیم و البته منظور از مشاهده فقط نگاه كردن نیست بلكه منظور دقیق و عمیق دیدن مسائل است.
در مرحله دیگر خوب گوش دادن است، هر دو موضوع ذكر شده بسیار مهم است و نیاز به این دارد كه آرام و صبور و علاقه‌مند باشیم.
امنیت روانی یكی از نیازهای درجه اول كودكان است. والدین باید سعی كنند محیط خانواده را سرشار از امنیت و آرامش كنند تا بچه‌ها خانه را مهم‌ترین و بهترین و امن‌ترین مكان بدانند در طی مراحل اولیه زندگی مراقبت‌‌ها و حفاظت‌های والدین، خصوصا مادر از كودك سبب می‌شود كه وی احساس امنیت و اعتماد به نفس لازم را به دست آورد.
خانواده در تعیین نوع رفتار و نگرش‌های كودكان و سلامت روانی و عاطفی آنان نقش اساسی دارد. كودكی كه در محیط خانواده مورد توجه و تایید لازم قرار می‌گیرد، از مهر و محبت صادقانه والدین برخوردار می‌شود و احساس عزت نفس می‌كند. نسبت به خود نگرش توام با احترام پیدا می‌كند همین احساس موجب می‌شود كه بعدها در برقراری ارتباط با دیگران مطمئن‌تر عمل كند. بنابراین خانواده نهادی است كه در سلامت روانی و عاطفی بچه‌ها نقش اساسی و مهم ایفا می‌كند. تحقیقات نشان داده است كه الگو چه والدین و یا هر شخص دیگری باشد، می‌تواند در پرورش بچه‌های ترسو، نگران، ناسازگار و... تاثیر گذارد. همچنان كه یك مادر مضطرب با یك پدر خشن بچه‌هایی مضطرب و یا خشن تربیت می‌كنند.
اصولا لازم است والدین با وجود همه گرفتارهای فكری و شغلی در محیط خانواده كوشش كنند كه در شبانه روز زمانی را به گفت‌وگوهای صمیمانه با بچه‌ها اختصاص دهند. باید مواظب بود كه مبادا تنوع برنامه‌های تلویزیونی و گذراندن اوقات فراغت در خانه زمینه‌ساز كج‌روی‌ها در بچه ها كه تشنه كلام شیرین و نگاه‌های محبت‌آمیز پدر و مادر خود هستند، بشود.
همچنین باید توجه داشت كه درصد زیادی از بچه‌ها كه دچار مشكلات گوناگون عاطفی و اختلالات رفتاری مثل كمرویی، گوشه‌گیری، لج‌بازی و پرخاشگری و .... هستند، در خانواده‌هایی زندگی می‌كنند كه افراد آن خانواده به دلایل مختلف به خصوص عادت به تماشای برنامه‌های تلویزیون ویدئو سی‌دی، ماهواره، مشغولیت با رایانه و اینترنت، فرصت چندانی برای برقراری ارتباط كلامی و عاطفی با یكدیگر را ندارند و بدیهی است در چنین شرایطی سلامت روانی كودكان با تهدیدات جدی روبه‌رو می‌شود و موجب به هم خوردن تعادل، آرامش و صمیمت در فضای خانواده خواهد شد و استمرار آن تنش‌هایی به وجود خواهد آورد كه نه تنها می‌تواند بهداشت روانی اعضای خانواده را به هم بریزد بلكه عوارض نگران كننده تا اندازه‌ای نیز برای سلا‌مت جسمی هم مضر است.
امروز یكی از مهم‌ترین مسائلی كه سلامت جسمی و روانی نسل نوجوان كشور را تهدید می‌كند و باعث آسیب‌های جدی اجتماعی می‌شود، فرار دختران و پسران از خانه است عوامل مختلفی برای فرار بچه‌ها وجود دارد كه مهم‌ترین آنها می‌تواند عوامل خانوادگی باشد:
▪ فضای روانی و عاطفی خانواده
▪ الگوهای ناسالم همسالان
▪ عدم ثبات قوانین و معیارهای اخلاقی در محیط خانه یا مدرسه و عدم حمایت‌های عاطفی خصوصا از سوی اعضای خانواده
▪ فقر مالی، اعتیاد والدین، منازعات و مشاجرات والدین.
اصولا بچه‌ها را هر طور كه هستند باید پذیرفت. حق پذیرش از حقوق مسلم آنهاست. زشت یا زیبا- دختر یا پسر.... درباره آنها نباید رویایی فكر كرد بلكه باید واقعیت وجودی آنها را پذیرفت.
احترام گذاشتن به كودكان از حقوق آنها محسوب می‌شود وقتی به بچه‌ها احترام می‌گذاریم در واقع این احترام نشان می‌دهد كه آنها را دوست داریم و احساس اعتماد به نفس را در آنها زنده می‌كنیم.
همان‌طور كه می‌دانید ایفای نقش والدین فراتر از برقراری نظم و انضباط و مدیریت و نظارت بر اعمال و رفتار فرزندان است و شامل كمك به رشد همه جانبه كودكان نه فقط در بعد جسمانی كه در ابعاد اخلاقی، عاطفی، شناختی، اجتماعی و كمك به رشد احساس ارزشمندی و عزت نفس در كودكان و ارائه رفتارهای سالم در جامعه، احترام به خود و دیگران رشد مهارت‌های اجتماعی و شیوه‌های صحیح ابراز احساسات و عواطف است. روابط خانوادگی یك جریانی است كه تمامی اعضای خانواده را دربرمی‌گیرد. ارتباط درخانواده گاه از طریق كلامی و گاه از طریق غیر كلامی نظیر یك لبخند، نگاه، سكوت و یا حالات دیگر صورت می‌گیرد.
برای تربیت بچه‌های سالم و بانشاط و باروحیه‌های عالی ضروری است كه میان پدر و مادر وحدت و هماهنگی وجود داشته باشد. در این صورت است كه بچه‌ها از ثبات عاطفی، احساس امنیت و شخصیت سالم و متعادل بهره‌مند می‌گردند.‌

سید غلامحسین خوانساری

منبع : روزنامه سلامت