جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

تحلیل و بررسی زندگانی ملاصدرا


تحلیل و بررسی زندگانی ملاصدرا
شخصیت ملاصدرا ابعاد زیادی دارد و زندگی او یك زندگی پرماجراست. وی مانند فیلسوفان دیگر فقط یك متفكر و فیلسوف با یك زندگی متعارف نیست؛ او نه فقط یك متفكر و فیلسوف و موسس یك مكتب فلسفی و دارای دانشهای مرسوم زمان خود در رشته های ریاضی و نجوم و پزشكی و علوم اسلامی مانند تفسیر و حدیث است و نه فقط یك استاد موفق فلسفه و یك نویسنده توانای كتب فلسفی مفید است كه در بعد دیگر و با نگاه دیگری یك عارف و عابد ریاضتكش و دارای تواناییهای فوق طبیعی است تا به آن اندازه كه خود وی به اشاره مدعی شده است كه به اراده خود می توانسته روح خود را از بدن به در آورده و به همراه آن به مشاهده ماوراء طبیعت بشتابد.
معرفی ملاصدرا بعنوان یك فیلسوف برای او كم است حتی اگرچه عنوان عارف یا متخصص در عرفان نظری را هم بیفزائیم.
ملاصدرا یك كثیر الاضلاع بود كه در هر بعد خود دانشی از دانشهای رائج زمان خود را با خود داشت. یك فیلسوف مشائی، یك متخصص فلسفه اشراقی، ماهر در علم كلام اسلامی، متبحر در عرفان نظری، مفسر توانا، حدیث شناس كم نظیر، استاد در ادب فارسی و عربی، ریاضیدان و آگاه از دانشهای پزشكی قدیم، نجوم، علوم طبیعی و حتی علوم معروف به علوم پنهانی (علوم خفیه) بدون آنكه بتوان نام آنرا جادو و جنبل نهاد.
اینها همه را می توان بحساب گسترده بودن دامنه معلومات او گذاشت ولی ملاصدرا دو خصلت علمی دیگر نیز داشت كه در دانشمندان كمتر دیده می شود؛ یكی عمق معلومات او بود، زیرا وی به دانستن، آموختن، تدریس و نوشتن بسنده نمی كرد بلكه عادت داشت كه مسائل فلسفی را تا آخرین نقطه ممكن آن بشكافد و به عمق آن فرو برود. از بركت همین ویژگی بود كه توانست تحول بزرگی در فلسفه بوجود بیاورد.
خصلت علمی دیگر او اوج دانش فلسفی اوست یعنی با قدرت بال تحقیق می كوشید كه از سطح استدلالها و فهم های عادی فلاسفه بگذرد و مسائل دشوار فلسفی را با نگاهی كلی تر و فراگیرتر بررسی كند در نتیجه همین ویژگی او توانست بینش فلسفه را در برخی مسائل به كلی بر هم بزند و دیدگاههای جدیدی را به فلسفه بیفزاید.
از اینجا به یكی دیگر از ویژگیهای او می رسیم و آن خلاقیت و نوآوری او در فلسفه است؛ نوآوریهای او بسیار معروف است.
وی نیز مانند سهروردی (فیلسوف اشراقی ایرانی قرن ششم ه) و افلوطین معتقد است كه كسی كه نتواند باراده خود روح را از جسم خود جدا سازد و توانایی كارهای خارق العاده را نداشته باشد یك حكیم و فیلسوف واقعی نیست. هر دو استاد او - شیخ بهاءالدین و میرداماد - نیز دارای قدرتهای معنوی بودند.
ملاصدرا با آنكه از درس و معاشرت آنها به خوبی به مقامات بالای معنوی رسیده بود ولی معتقد بود كه انزوای او (در سنین ۳۰ تا ۳۵ سالگی) در روستای نزدیك قم (بنام كهك) و خلوت و عبادت و دلسوختگی و یاس او از مردم همه و همه سبب گردید كه دریچه ای تازه از حقیقت و جهان غیب به روی او باز شود.
وی این مطالب را در مقدمه كتاب اسفار آورده است. انزوای همراه با حالت شكست روانی او سبب گردید كه وی مردی دارای روحی قوی شود تا بتواند افلاطون وار حقایق فلسفه را نه فقط با استدلال بلكه به شهود خود درك كند. همین ریاضتها سبب گردید كه از آن جوان حساس و زودرنج مردی مقاوم و باحوصله بسازد كه چون كوه در برابر حملات دانشمندان سطحی و یا حسود زمان خود مقاومت كند و رسالت خود را تا آخر عمر بخوبی انجام دهد.
انزوای او در روستای كهك نقطه عطف مهمی در زندگی ملاصدرا بود و شتاب رشد روحی و علمی او را بسرعت افزایش داد و تصمیم او را برای انتخاب راه زندگی قطعی ساخت. از تاریخچه زندگی جوانی و حتی نوجوانی او برمی آید كه از همان آغاز تحصیل بهمان اندازه كه به فراگرفتن دانش اصرار داشته به تهذیب و تربیت روحی خود هم علاقمند بوده و راه خود را مانند دیگر سالكان از پیش برگزیده بوده است ولی انزوا و ریاضتهای روحی او در روستای كهك او را قاطعتر و برنامه زندگی او را روشن تر ساخت.
برای ملاصدرا نه در فلسفه و نه در خلقیات و روحیات نمی توان همانندی در فلاسفه غربی یافت و نشان داد. پرفسور هانری كربن درباره او معتقد بود اگر بتوان یاكوب بوهمه و سوئدنبرگ را با هم جمع كرد و بر توماس آكویناس افزود ملاصدرا خواهد شد.
ولی به نظر این ستایش برای ملاصدرا بسیار كم است. تاریخچه زندگی و كارهای او نشان می دهد كه او را باید شخصی مانند فیثاغورس یا دست كم افلاطون دانست. عمق فلسفه او نیز به همان سو گرایش داشته بطوریكه هانری كربن و برخی دیگر او را نوفیثاغوری یا نوافلاطونی می نامیدند.
از كمالات فوق عادی او كه بگذریم او یك نمونه انسان واقعی است كه منش عالی و اخلاق و تهذیب نفس و دانش و بویژه فلسفه را یكجا و به بهترین صورت جمع كرده است و علاوه بر مكتب فلسفی خود كه معروف است مكتبی تربیتی را اداره می كرده كه پس از وی مردان بزرگی را به جامعه تحویل داده است.
خصوصیات شخصیتی ملاصدرا را در چند بعد می توان بررسی كرد:
۱- از لحاظ روانشناختی و اخلاق و روح تربیت شده دینی و وارستگی او.
۲- از حیث دانش گسترده و داشتن تمام علوم زمان خود بویژه فلسفه و عرفان.
۳- از جهت موقعیت عالی اجتماعی وی علیرغم دشمنی افراد حسود و كم مایه یا مغرور.
۴- از لحاظ نقش او در احیاء و ترویج فلسفه و بالابردن موقعیت فلسفه درحال زوال در ایران و فلسفه اسلام.
۵- از جهت پركاری و ارزش علمی و كیفی و كمی تالیفات.
۶- از لحاظ شجاعت علمی و نوآوری و دفاع از افكار خود.
۷- از دیدگاه وابستگی مذهبی در ایمان دینی.
۸- از لحاظ خلاقیت و روح خلاق، قدرت استنباط مطالب دیگران، قدرت استدلال و شهود و اشراق در كنار هم.
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید