نقش رسانه‌ها در کمک به قربانیان سوانح طبیعی

سونامی در جنوب شرقی آسیا، توفان دریائی در آمریكا و زلزله در پاكستان. سال ۲۰۰۵ سال فاجعه‌های بزرگ بود. كار بسیاری برای سازمان‌های كمك‌رسانی بین‌المللی ایجاد شد. این سازمان‌ها، نحوه برخورد رسانه‌های گروهی با فاجعه‌های طبیعی را نادرست می‌دانند.
چرا آلمانی‌ها در حالی كه با پرداخت ۶۷۰ میلیون یورو به آسیب دیدگان سونامی ركورد شكستند، تنها ۵۰ میلیون یورو برای زلزله زدگان پاكستان جمع كردند و قربانیان توفان دریائی آمریكا را تقریبا به كلی نادیده گرفتند؟
بر اساس پژوهش‌های انستیتو مطالعات مطبوعاتی بن كه ”مدیا تنور” نام دارد، میان كمك‌های مردمی و برخورد رسانه‌های گروهی با فاجعه‌های طبیعی ارتباطی مستقیم وجود دارد. پژوهش‌های این نهاد نشان می دهد كه رسانه‌های گروهی آلمان، ده برابر بیش از زلزله پاكستان به سونامی در جنوب شرقی آسیا پرداختند.
”مارتین بروكلمن سیمون” رئیس نهاد امدادی ”میسرئور” وابسته به كلیسای كاتولیك آلمان معتقد است كه سازمان‌های امدادرسانی در دام رسانه‌های گروهی گرفتارند.
وی می‌گوید: ”تحت تاثیر تصاویر تلویزیونی، همیشه مردم در كوتاه مدت به یاری قربانیان می‌شتابند، اما كمك‌های عمرانی درازمدت به ندرت می‌تواند تصاویر هیجان آفرین در اختیار رسانه‌های گروهی قرار می‌دهد و به این دلیل احساسات مردم را به سوی خود جلب نمی‌كند”.
همچنین یك عضو فعال سازمان امدادی ”مدیكو اینترناسیونال” به این مشكل می‌پردازد و می‌گوید: ”رسانه‌های گروهی از یك سو مسئولیت رشدیابنده جهانی را طلب می‌كنند و از سوی دیگر گزارش‌های خودشان در خدمت سطحی نگری است ”.
این امدادگر، به عنوان نمونه به تصویر خلبان هلیكوپتری اشاره می‌كند كه در موزامبیك یك مادر و نوزاد را از چنگال سیل نجات می‌دهد و می‌گوید: ”رسانه‌های گروهی، از نجات یك فرد به عنوان آرام بخش وجدان عمومی در زمینه كمك‌های عمرانی استفاده می‌كنند كه در سطح جهان مصیبت بار است. به این ترتیب، درباره عوامل سیاسی و اقتصادی مصائب جهان كمتر فكر می‌شود”.
مامور ویژه دولت آلمان برای كمك به قربانیان سونامی معتقد است كه رسانه‌های گروهی همیشه خواستار نتایج سریع هستند، در حالی كه كمك موثر نیازمند ساختارهای بلندمدت است. مدیر نهاد مددكاری كلیسای هند نیز، از تصویر نادرستی كه رسانه‌های گروهی از فاجعه‌های طبیعی ارائه می‌دهند شكوه می‌كند. وی می‌گوید: ”این درست نیست كه آنچه یك دوربین تصادفا ثبت كرده است به عنوان مهم‌ترین موضوع به افكار عمومی ارائه شود”.
نهادهای امدادی جهان، علاوه بر همه این‌ها، فرستنده‌های بزرگ تلویزیونی را متهم می‌كنند كه هربار پس از یك فاجعه برنامه‌های جمع آوری كمك‌های مالی تهیه می‌كنند و از این طریق به تبلیغ برای خود می‌پردازند. ”راینهارد هرمله” كه تا چندی پیش ریاست انجمن سیاست‌های عمرانی نهادهای غیر دولتی آلمان را به عهده داشت، می‌گوید: ”رسانه‌های گروهی می‌بایست وظیفه اصلی خودشان را ایفا كنند و اطلاعات انتقادی خود را در زمینه فقر، نابرابری و فاجعه‌های طبیعی در اختیار افكار عمومی قرار دهند. من از خودم می‌پرسم كه وقتی رسانه‌های گروهی به كارهای مددكاری می‌پردازند، بی طرفی و فاصله انتقادی آن‌ها چه خواهد شد؟”.
اغلب نهادهای مددكاری، تردید دارند كه این وضعیت بتواند تغییر كند. به این دلیل آن‌ها به سیاستمداران امید بسته‌اند كه راهكارهائی برای تصحیح نقش مطبوعات بیابند.
”مارتین زالم” رئیس كاریتاس بین المللی به دولت‌ها توصیه می‌كند كه با فاجعه‌ها به صورت دوره‌ای برخورد نكنند. وی می‌گوید: ”آنگاه كه مردم مثل زمان وقوع سونامی چنان فعال برخورد می‌كنند، دولت باید كنار بكشد، اما هنگامی كه موقعیت‌های اضطراری نمی‌توانند تیترهای جالبی در اختیار رسانه‌های گروهی قرار دهند، به كمك‌های دولتی نیاز داریم”.
نهادهای امدادی كلیساها، از فاجعه‌های طبیعی فراموش شده به نتایج روشنی رسیده‌اند. كاریتاس بین المللی و نهاد میسرور كه در عرصه كمك‌های عمرانی تخصص دارد، در سال ۲۰۰۱ صندوق مشتركی تاسیس كردند كه به كمك آن بتوانند در برابر موقعیت‌های اضطراری و كمك‌های متفاوت مردمی بهتر واكنش نشان دهند. سازمان‌های امدادی بین المللی امیدوارند كه صندوق كمك به قربانیان فاجعه‌های طبیعی، كه ایجاد آن اخیرا به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید، بتواند در مواقع اضطراری وضعیت كمك رسانی را بهتر كند. آن‌ها می‌گویند: ”این صندوق می‌تواند به كمك قربانیان فاجعه‌های فراموش شده بشتابد كه دیگر از یاری مردم برخوردار نمی‌شوند.
با این همه، هنوز روشن نیست كه چه كسی درباره پرداخت كمك‌های این صندوق تصمیم می‌گیرد.