با آندوسکوپی چقدر آشنایی دارید؟

بدن از بخش‌های مختلفی تشكیل شده است كه بسیاری از آنها از بیرون قابل مشاهده نیستند اما حتی این بخش‌های غیرقابل مشاهده هم مثل اعضای سطحی بدن، دچار بیماری‌های مختلف می‌شوند و در این مواقع باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند. با توجه به این كه این اعضای داخلی به راحتی برای معاینه در دسترس قرار ندارند، باید از روشی دیگر برای معاینه و آزمایش آنها استفاده كرد.
مرسوم‌ترین روش‌هایی كه تاكنون برای این منظور به كار گرفته شده، روش‌های تصویربرداری مثلا سی‌تی‌اسكن یا ام.آر.آی بوده‌اند اما این روش‌ها هم محدودیت‌هایی دارند. به طور مثال اگر نیاز به نمونه‌برداری از یك عضو داخلی شود، با این روش‌ها نمی‌توان نمونه‌برداری كرد. به همین دلیل پزشكان دست به دامن ابزار دیگری می‌شوند كه آندوسكوپ نامیده می‌شود و بسیاری از محدودیت‌های روش‌های قبلی را ندارد. این ابزار به طور گسترده در پزشكی مورد استفاده قرار می‌گیرد و انواع مختلفی از آن كه هر كدام كاربرد خاصی دارند، در مراكز پزشكی وجود دارند.
● لوله‌ای از فیبر نوری
ساختمان اكثر آندوسكوپ‌ها از یك یا چندین رشته فیبرنوری تشكیل می‌شود كه درون لوله‌ای پلاستیكی قرار گرفته‌اند و در مجموع شكل یك شیلنگ را به وجود می‌آورند. در انتهای این لوله هم یك عدسی وجود دارد كه امكان مشاهده بخش‌های مختلف را فراهم می‌كند. پس از وارد كردن این لوله به داخل یكی از محفظه‌های بدن اطلاعات و تصاویر داخلی، به‌وسیله فیبر نوری ازاین عدسی داخلی به سمت عدسی دیگری كه انتهای دیگر لوله قرار دارد فرستاده می‌شود. عدسی اخیر كه عدسی خارجی است در انتهایی از لوله قرار دارد، كه در دست پزشك است. اطلاعات از طریق این عدسی به یك مونیتور یا صفحه تلویزیونی فرستاده می‌شود تا پزشك روی این صفحه تصاویر درون اعضا را ببیند.
با توجه به اینكه به طور طبیعی درون حفرات و اعضای داخلی بدن تاریك است و قابل مشاهده نیست، در انتهای داخلی آندوسكوپ یك منبع نوری قوی كار گذاشته می‌شود تا فضای داخلی اعضا را روشن كند و به این ترتیب امكان مشاهده ساختمان‌های داخلی را فراهم آورد.
● نرم یا سخت
به طور كلی دو دسته‌ آندوسكوپ وجود دارد؛ آندوسكوپ‌های نرم یا انعطاف‌پذیر و آندوسكوپ‌های سخت یا انعطاف‌ناپذیر. برای اكثر مقاصد تشخیصی از آندوسكوپ‌های نرم استفاده می‌شود. این آندوسكوپ‌ها كه لوله‌های باریك‌تری نسبت به انواع سخت دارند، به میزان بیشتری در اعضای بدن وارد می‌شوند، طول بیشتری دارند و با توجه به انعطاف‌پذیری و قطر كمتر، آسیب‌ كمتری به اعضا وارد می‌كنند. به طور كلی در استفاده از آندوسكوپ‌های انعطاف‌پذیر و نرم، پزشك و بیمار هر دو راحت‌تر هستند.
برعكس، آندوسكوپ‌های سخت معمولا ضخیم‌تر هستند و كمتر هم مورد استفاده قرار می‌گیرند اما به هر حال گاهی مزایایی دارند كه در آندوسكوپ‌های نرم وجود ندارد. به طور مثال اگرچه با آندوسكوپ‌های نرم هم امكان نمونه‌برداری و اقدامات درمانی وجود دارد اما این قبیل كارها با آندوسكوپ‌های سخت معمولا راحت‌تر انجام می‌شوند. با توجه به این مسائل، تنها پزشك معالج است كه می‌تواند با توجه به شرایط بیمار، بیماری زمینه‌ای و هدف از انجام آندوسكوپی، نوع آندوسكوپ مورد نظر را تعیین كند.
● كدام اعضا
امروزه آندوسكوپ‌های مختلفی طراحی شده‌اند كه هر یك از آنها برای بررسی و مشاهده قسمت خاصی از بدن به‌كار می‌‌روند. احتمالا وقتی اسم آندوسكوپی را می‌شنوید شما به طور ناخودآگاه یاد بیماری‌های معده می‌افتید و لوله‌ای را در ذهن می‌آورید كه قرار است از دهان وارد شود، به معده برسد و بخش‌های مختلف معده را بررسی كند اما امروزه تعداد آندوسكوپ‌ها بسیار بیشتر از گذشته شده‌ و بسیاری از دیگر قسمت‌های بدن را هم می‌توان با وسایل مشابه بررسی كرد. به طور مثال، آندوسكوپ‌هایی وجود دارند كه از دهان وارد می‌شوند و به مجرای هوا یا همان نای می‌رسند تا مجاری هوایی را بررسی كنند.
به این آندوسكوپ‌ها در اصطلاح پزشكی برونكوسكوپ می‌گویند. از طرف دیگر آندوسكوپ‌هایی وجود دارند كه می‌توانند از راه بینی وارد شوند، به دریچه‌های سینوس‌ها برسند، به داخل سینوس‌ها بروند و در نهایت بخش‌های مختلف سینوس‌ها را بررسی كنند. آندوسكوپ‌های دیگری هم وجود دارند كه از راه مجرای ادرار وارد می‌شوند و مثانه را مورد بررسی قرار می‌دهند. به این آندوسكوپ‌ها در اصطلاح پزشكی سیستوسكوپ می‌گویند. آندوسكوپ‌های خاصی هم وجود دارند كه از مقعد وارد می‌شوند و بخش‌های مختلف روده بزرگ را قابل مشاهده می‌سازند. به این آندوسكوپ‌ها، كولونوسكوپ می‌گویند اما انواع كوتاه تر آنها ركتوسكوپ نامیده می شوند چرا كه فقط بخش انتهایی روزه بزرگ كه ركتوم نامیده می شود را بررسی می كنند.
علاوه بر این، انواع مختلف دیگری از آندوسكوپ‌ها هم وجود دارد. به طور مثال در حال حاضر حتی می‌توان داخل مفاصل را با همین روش مورد مشاهده قرار داد. در این موارد پوست روی مفصل را پس از بی‌حسی سوراخ می‌كنند و آندوسكوپ را از طریق پوست به داخل مفصل می‌رسانند تا بتوانند فضای داخل مفصل را ببینند. به این آندوسكوپ‌ها، آرتروسكوپ می‌گویند. آندوسكوپ‌هایی برای مشاهده داخل رحم و حتی داخل فضای شكم هم وجود دارد. شاید بتوان گفت حتی آنژیوگرافی هم در اصل نوعی آندوسكوپی است اما به هر حال مكانیسم عملكرد آنژیوگرافی با آندوسكوپ‌هایی كه تاكنون گفتیم، به طور قابل توجهی متفاوت است.
● برای چه كسانی؟
این كه چه فردی به انجام آندوسكوپی نیاز دارد، تنها به نظر پزشك متخصص بستگی دارد. درضمن تنها پزشك متخصص است كه می‌تواند مشخص كند باید از چه نوع آندوسكوپی برای بیمار استفاده شود. سعی كنید تصمیم‌گیری درباره این مسائل را به پزشك خود محول كنید اما بعضی از اندوسكپی ها باید به طور منظم و در فواصل زمانی مشخص تكرار می‌شوند. از این قبیل كولونوسكپی‌ها به آلونوسكوپی (آندوسكوپی روده بزرگ از راه مقعد) می توان اشاره كرد كه توصیه می شود بعد از ۵۰سالگی هر ۵سال یك بار انجام شود.
● اگر قرار است برای شما آندوسكوپی انجام شود، حتما به موارد زیر توجه داشته باشید:
▪ در صورتی كه به بیماری‌هایی مثل هپاتیت یا ایدز مبتلا هستید، حتما پیش از انجام اندوسكوپی این موارد را به پزشك خود اطلاع دهید؛ چرا كه پزشكان به منظور پیشگیری از انتقال این بیماری‌ها از یك فرد به فرد دیگر، برای مبتلایان به این بیماری ها از اندوسكوپ‌های مخصوص این بیماران استفاده می‌كنند.
▪ قبل از انجام هر گونه اندوسكوپی، تمام داروهای مصرفی را به اطلاع پزشك معالج خود برسانید؛ به ویژه درباره داروهای ضدانعقاد، ممكن است پزشك ترجیح بدهد یك یا چند روز قبل از انجام اندوسكوپی، بعضی داروهای شما قطع شوند.
▪ اگر به اختلالات خونریزی دهنده مبتلا هستید، حتما این موضوع را به اطلاع پزشك برسانید، تا اقدامات لازم را برای مقابله با خطرات احتمالی مهیا كند.
▪ هر زمان كه برای انجام اندوسكوپی مراجعه می‌كنید، تمام مدارك پزشكی خود را همراه داشته باشید.
▪ روز انجام اندوسكوپی تنها به بیمارستان یا محل انجام اندوسكوپی مراجعه نكنید و حتما كسی را با خود همراه داشته باشید.
▪ نگران درد و ناراحتی نباشید. پزشكان برای تخفیف درد و ناراحتی بیماران معمولا از داروهای مسكن، مخدر یا خواب‌آور به میزان لازم استفاده می‌كنند تا انجام این اقدامات برای بیمار قابل تحمل باشد.
▪ در برخی اندوسكوپی‌ها لازم است بیمار چند ساعت ناشتا باشد یا پیش از انجام اندوسكوپی از روش‌هایی مثل تنقیه استفاده كرده باشد. درباره نیاز به انجام چنین اقداماتی حتما با پزشك خود مشورت كنید و تمام توصیه‌های او را عمل كنید تا زمان اندوسكوپی مشكلی برای شما ایجاد نشود.
▪ برخی اوقات طی انجام اندوسكوپی نمونه‌هایی از بافت‌های داخلی برداشته می‌شود. این نمونه‌ها از سوی خود بیمار یا از سوی پزشك مربوطه به بخش پاتولوژی فرستاده می‌شود تا زیر میكروسكوپ مورد بررسی قرار گیرد و از روی آن، بیماری تشخیص داده شود. پیگیر نتیجه‌ نمونه‌برداری‌های خود باشید.
▪ گاهی لازم است بیمار ساعاتی پس از انجام اندوسكوپی در بیمارستان یا محل اندوسكوپی تحت نظر بماند. این موارد را در برنامه‌ریزی زمانی خود لحاظ كنید.
▪ پس از انجام اندوسكوپی اگر دچار هر مشكلی نظیر خونریزی، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ یا تب شدید، هر چه سریع‌تر مساله را با پزشك خود در میان بگذارید.

دكتر محسن دهدشتی

منبع : روزنامه سلامت