پولشویی ، فرآیندی سیاه به سفید

●گزارشی پیرامون جایگاه پولشویی در ایران و جهان
پولشویی طبق تعریف سازمان پلیس كیفری ، عبارت است از هر نوع عمل یا اقدام به عمل ، برای مخفی كردن یا تغییر ظاهر و هویت عواید نامشروع ، به طوری كه وانمود شود از منابع قانونی سرچشمه گرفته است . در دو ده گذشته ، سازمان های جنایی با بهره مندی از جهانی شدن اقتصاد و تكنولوژی جدید ارتباطی ، از مبادی پولشویی ، موجب اثرات زیانبار و مخرب اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی كشورها گردند قانون جلوه دادن پول های حاصل از فعالیت های غیرقانونی و زیرزمینی ، علاوه بر كاهش اشتغال مولد در كشور و تخریب بازارهای مالی ، موجب افزایش فاصله طبقاتی و فساد سیاسی در كشور خواهد شد و براساس بررسی های انجام شده ، میزان پول كثیف در گردش اقتصاد كشور ، مبلغ ۱۱ میلیارد دلار در سال می باشد . تصویب لایحه مبارزه با پولشویی در دولت اصلاحات و تصویب آن در مجلس هفتم ، از اقداماتی می باشد كه می تواند گام مهمی در اجرایی نمودن اصل ( ۴۹ ) قانون اساسی كشور باشد .
●ضرورت توجه به پولشویی
« محمد علی ، الف » اقتصاد دان در رابطه با بحث پولشویی می گوید : « فساد مالی ، اقتصادی و به تعبیری كاستلز ، جنایت پدیده اجتماعی می باشد كه عمر آن به قدمت بشر می رسد در آثار بسیاری از مورخین می توان سابقه تطهیر پول را از گذشته های دور برداشت نمود . مخفی كردن دارایی ها و جا به جایی ثروت از طرف بازرگانان و تجار در مقابل حكومت انتقال مالكیت یك قطعه زمین تحت عنوان هبه از طرف فروشنده و پرداخت هدایا از طرف خریدار در زمین هایی كه حق فروش از آنان سلب شده بود ، از جمله سوابقی است كه در تاریخ ثبت شده است . » پولشویی یك پدیده جهانی است كه از طریق جامعه مالی بین المللی صورت می گیرد . برای بیان این اهمیت میزان پولشویی در جهان ، به برخی از آمارهای ارائه شده به شرح ذیل اشاره می گردد . براساس گزارش كمیسیون بانكی icc در دهلی نو به تاریخ دسامبر ۲۰۰۳ ، آخرین آماری كه از میزان پول حاصل از جنایت ارائه شد ،مبلغی حدود ۷۸ تریلیون دلار اعلام گردید و براساس تحقیق صندوق بین المللی پول ، جمع فعالیت های پولشویی برای تطهیر درآمدهای حاصل از جنایت بین ۲ تا ۵ درصد درآمد ناخالص داخلی دنیا ( GDP ) را تشكیل می دهد و طبق آمار دیگر در اروپا و آمریكا ، قاچاقچیان در دقیقه ۲۳۱۵۵ دلار درآمد دارند و موفق می شوند ۹/۹۹% آن را به حساب های امن بانكی بسپارند و سازمان توسعه و همكاریهای اقتصادی در سال (۱۹۹۳ ) از تطهیر سالانه دست كم ۸۵ میلیارد دلار سود حاصله از قاچاق مواد مخدر خبر می دهد . « احسان . ك » كارشناس اقتصادی در این زمینه می گوید :
« پولشویی به عنوان یك جرم سازمان یافته و یك عمل مجرمانه نظر بسیاری از تحلیلگران اقتصادی و جامعه شناسی را به خود جلب نموده و آن را از اعمال جنایتكارانه به حساب می آورند . هم اكنون تلاش های بین المللی تحت نظر سازمان ملل متحد در جریان است تا بكوشد از طریق تبادل تجربیات ، مبارزه علیه پولشویی را در جهان نظم ببخشد و در گزارش سال ۱۹۹۳ سازمان ملل آمده است : « خصیصه اصلی تطهیر منافع حاصل از جنایت ، تا حد زیادی نشان دهنده عملیات جنایات سازمان یافته و بین المللی ماهیت جهانی ، خاصیت انعطاف پذیری و سازگاری با شرایط مختلف ، به كارگیری آخرین فناوری ها و كمك های تخصصی ، عملیات ابتكاری و منابع عظیمی كه در اختیار آنهاست می باشد . كلید موفقیت و گسترش جنایت جهانی ، انعطاف پذیری و چند كاره سازی است ، هم به لحاظ داخلی ، در هر یك از سازمان های جنایی و هم در ارتباط با دیگر سازمان جنایی » .
●تاریخچه پولشویی
واژه پولشویی « money Launderiny » جدیداً وارد مفاهیم اقتصادی و مشمول جرایم گردید. گفته می شود این اصطلاح مالكیت مافیا بر دستگاه های لباسشویی سكه ای در آمریكا گرفته شده است در دهه ۱۹۲۰ گانگسترها مبالغ هنگفتی به صورت نقد از راه اخاذی ، فحشا ، قمار ، قاچاق ، مشروبات الكلی و ... به دست می آوردند و ناچار بودند منبعی برای وجوه غیر قانونی خود معرفی نمایند . یكی از راه های رسیدن به این هدف ، خرید واحدهای تجاری قانونی و تلفیق عایدات غیرقانونی خود با عایدات قانونی و مشروعی بود كه آنها از این مركز تجاری به دست می آوردند . دستگاه های رختشویی سكه ای به این دلیل انتخاب شدند كه از طریق این دستگاهها روزانه وجوه نقد زیادی كسب می شد و حساسیتی هم بر نمی انگیخت . در قضیه واترگیت در سال ۱۹۷۳ در آمریكا ، برای نخستین بار اصطلاح پولشویی وارد مطبوعات شد و در سال ۱۹۸۲ ، به متون قضایی و حقوقی آمریكا راه یافت.
●تعریف پولشویی
پولشویی فرایندی است كه صاحبان دارایی های غیرقانونی ، ثروت و دارایی های خود را به صورت قانونی جلوه می دهند و به عبارتی پول كثیف ، غیرقانونی و نامشروع در چرخه ای از مبادلات قانونی گذارده می شود تا پس از خروج از این چرخه قانونی و تمیز جلوه دهد .قاچاق مواد مخدر مهم ترین بخش این صنعت عالمگیر است . كنفرانس ۱۹۹۴ سازمان ملل در مورد جنایت سازمان یافته ، تجارت جهانی مواد مخدر را ، سالانه ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد نموده یعنی بیش از تجارت جهانی نفت ، اعتیاد به مواد مخدر ریشه در زخم های روانی و ناكامی های اجتماعی دارد كه زندگی روزمره در جوامع ، بر مردم وارد می كند .
بنابراین ، تا آینده نزدیك ، مصرف گسترده مواد مخدر ، به رغم سركوب ، ادامه خواهد یافت وتجارت آن را به سود آورترین تجارت ما و در اكثر جنایات دیگر تبدیل خواهد كرد . معاملات اسلحه ، جعل اسكناس و اسناد مالی ، فحشا ، قمار ، آدم ربایی ، باجگیری و اخاذی ، كالاهای تقلبی ، فروش كالاهای مسروقه ، قاچاق اشیاء هنری ، باستانی و هر آنچه كه دقیقاً به دلیل ممنوعیتش در یك محیط اجتماعی دارای ارزش افزوده می شود را می توان در واژه پولشویی جای داد.
●فرایند پولشویی
« زهرا محبی » كارشناس اقتصاد درباره فرایند پولشویی می گوید : « هدف از پولشویی تغییر عواید غیرقانونی و نامشروع حاصل از فعالیت های مجرمانه می باشد مجرمان تلاش دارند درآمدهای نامشروع و غیرقانونی خود را با توجه به آثار زیانبار اقتصادی و اجتماعی در فرآیندی قانونی و منزه جلوه دهند و هدایت نمایند زیرا سرمایه گذاری این سود ، در فعالیت های مشروع نقش عمده ای در تضمین و سرپوش گذاشتن بر پویایی كلی سیستم بازی می كند . به همین منظور پولشویی با دو هدف انجام می شود ؛ اول منشاء جرم پنهان گردد و دوم ، درآمد نامشروع پس از به كارگیری در چرخه اقتصادی تطهیر و مجدداً برای جرم دیگری به كار گرفته شود . تطهیر پول در یك فرایند سه مرحله ای انجام می گیرد .
اولین و ظرفیت ترین مرحله ، جای گذاری یعنی سپردن پول نقد در بستر مالی از طریق بانك ها یا دیگر موسسات مالی می باشد و عموماً در كشورهایی كه نظارت چندانی روی سپرده ها صورت نمی پذیرد به عنوان نقاط اصلی ورود پول كثیف به بستر مالی است . در این مرحله ، هدف قطع هرگونه ارتباط مستقیم بین وجوه و جرمی است كه از آن حاصل شده است. مرحله دوم پنهان كردن منشاء سرمایه یالایه گذاری ، یعنی قطع ارتباط میان سرمایه و منبع آن می باشد تانتوان درحسابرسی ها و نظارت های آتی به سرمنشاء آن پی برد .
به عبارت دیگر مخفی كردن ردپای وجوه ، برای جلوگیری از تعقیب قانونی آن می باشد و سومین مرحله ادغام یا یكپارچه سازی ، یعنی ورود سرمایه تطهیر شده به اقتصاد رسمی با پوشش قانونی برای در آمدهای حاصل از فعالیت مجرمانه است كه قابل ردیابی نباشد .به عبارت دیگر ، بازگرداندن مجدد وجوه به مجرم به صورتی كه نحوه اكتساب و محل جغرافیایی ، قابل ردیابی نباشد . » بنابراین پدیده پولشویی به هر اقدامی كه موجب قانونی جلوه دادن پول های حاصل از فعالیت های نامشروع یا غیرقانونی منتج گردد ، اطلاق می گردد.
فرآیند پولشویی عمدتاً از طریق استفاده از بازارهای مالی غیر رسمی كه نزد هیچ سازمانی ثبت نشده و به صورت زیرزمینی كار می كند ، تشكیل می گردد و شیوه های آن به نوع سیستم اقتصادی ، قوانین و مقررات كشورها بستگی دارد . عموماً در كشورهای درحال توسعه از بازارهای مالی غیررسمی كه نزد هیچ سازمانی ثبت نشده و به صورت زیرزمینی كار می كند ، تشكیل می گردد . راهبرد آنها استقرار كاركردهای مدیریتی و تولیدی در مناطق كم خطر ، یعنی مناطقی كه این سازمان ها در آن كنترل نسبی بر محیط برخوردار می باشند . آنها همچنین مناطقی را به عنوان بازارهای ترجیحی خود برمی گزینند كه بیشترین تقاضا در آنها وجود دارد تا بتوانند قیمت‌های بالاتری مطالبه نمایند و در كشورهای پیشرفته عموماً فرایند پولشویی در داخل ساختار رسمی صورت می پذیرد .
●پولشویی وسیاست
فراگیر شدن جرم و تأثیر آن در سیاست جهانی شدن تبهكاری سازمان یافته و تأثیرگذاری آن بر روابط بین المللی اقتصادی و سیاسی ناشی از ابعاد و پوشش اقتصاد جنایی است كه نهایتاً بر بی ثباتی دولتی های مالی ، به نحوی در سیاستگذاری كشورهای مؤثر گردیدند و ارتباط پنهانی و ناپیدا با سیاستمداران برقرار می نمایند تا بتوانند اهداف مجرمانه خود را تقویت و گسترش دهند . از جمله می توان تجربه ارتباط مافیای قدرتمند سیسیل را بر حزب دموكرات مسیحی ایتالیا به مافیا این امكان داده است تا حضور خود را در سرتاسر كشور گسترش دهد ، به سیستم بانكی وصل شود ، و از طریق این سیستم ، با تمامی نخبگان سیاسی و تجار كشور مرتبط شود .
●پولشویی و بازارهای مالی
« محسنی » جامعه شناس در تحلیل جامعه شناختی از پدیده پولشویی در بخش بازارهای مالی ، اثرات آن را بررسی نموده و معتقد است : « تخریب بازار مالی از دیگر آثار اقتصادی پولشویی به شمار می رود ، به این معنا كه پولشویی سبب بی ثباتی در بازار مالی می شود عملیات پولشویی منابع زیادی از پول وارد بازار مالی می كند كه قابل كنترل نیست این حركت های غیرقابل كنترل توسط پولشویان ، كارایی بازار مالی را كاهش داده و مشكلاتی را در زمینه نقدینگی و امور اجرایی به بار می آورد و با ایجاد عدم ثبات در بازار مالی ، اعتماد صاحبان منابع مالی از این بازار از بین می رود و در نتیجه سرمایه گذاری مالی و جذب منابع مالی در بازار مالی تضعیف می شود. پولشویان با تشدید فعالیت های غیرقانونی در بازار مالی ، آن را در انحصار خود در می آورند و جریان بازار را به سود خود تغییر می دهند ، در نتیجه كنترل دولت بر سیاست های اقتصادی كاهش می یابد و چون آنها خارج از كنترل دولت عمل می كنند ، مشكلاتی در زمینه دریافت مالیات نیز برای دولت پیش می آید. پولشوان با فرار از قانون و نپرداختن مالیات و در عین حال انجام فعالیت اقتصادی در كشور ، سبب كاهش درآمد دولت می شوند به این معنا كه حجم عظیمی از درآمد كشور در شرایطی در گردش است كه دولت قادر به دریافت مالیات از این سرمایه ها ، دارایی ها و درآمدها نیست. قاچاق كالا و مواد مخدر از عمده ترین جرایم منشاء پولشویی به خصوص در ایران است تشكیلاتی كه در ایران شبكه وسیع فعالیت های غیرقانونی را دارد به شكل بسیار سازمان یافته ضربات خود را بر پیكره نظام اقتصادی كشور وارد می سازد و از ایرانی ها جهت پولشویی بهره می گیرد و به بهترین نحوه ممكن پولشویی را انجام می دهد بنا به نتایج تحقیقی كه در این زمینه صورت گرفته ، این تشكیلات ، وجوه جمع آوری شده حاصل از فروش مواد مخدر را كه پول محلی است در كشورهای مبدا به كالاهای مصرفی بادوام و بی دوام تبدیل می كند . این كالاها به صورت امانی در اختیار عمله های جرم قرار می گیرد. پس از فروش كالاهای قاچاقی ، پول های كثیف به دست آمده را در كانال های مطمئن تطهیر می كنند .
●اثرات پولشویی بر اقتصاد
عملیات پولشویی در سطح وسیع ، اثرات نامطلوب و زیانباری بر اقتصاد كشورها و جامعه جهانی بر جای می گذارد كه از آنجمله می توان به مواردی به شرح ذیل اشاره كرد : گسترش فعالیت های مجرمانه زیرزمینی در جامعه ، اثرات منفی بر جمع آوری مالیات و تشویق فرار مالیاتی در جامعه ؛ اختلال در بازارهای مالی ؛ افزایش نرخ تورم ؛ افزایش انحرافات اجتماعی ؛ فاسد شدن ساختار حكومت و آسیب رسانی به اعتبار دولت ها و نهادهای اقتصادی كشور رقابت پذیری ناسالم اقتصادی كه موجب تضعیف بخش خصوصی قانونی می گردد كاهش اشتغال مولد ؛ افزایش سرمایه از كشور جهت تطهیر ؛ اختلاس و بی ثباتی در اقتصاد كشور ؛ گسترش فساد اداری ناشی از پولشویی ، رشوه خواری و اختلاس از طریق آلوده نمودن معاملات حقوقی .
●سابقه مبارزه با پولشویی در ایران
با توجه به اثرات زیانبار اقتصادی و اجتماعی ، در تاریخ ۲۷/۶/۱۳۸۱ ، هیأت وزیران لایحه پولشویی را تصویب و برای طی مراحل قانونی به مجلس شورای اسلامی تقدیم نمودند . همچنین برابر اصل (۴۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران « دولت مكلف است رقابت پذیری ناسالم اقتصادی كه موجب تضعیف بخش خصوصی قانونی می گردد . ثروت های ناشی از رشوه ، اختلاس سوء استفاده از موقوفات ، سوء استفاده از مقاطعه كاری ها و معاملات دولتی و فروش زمین های موات ، مباحات اصلی ، دایر كردن فساد و سایر موارد غیر مشروع را گرفته و به صاحب حق رد نماید و در صورت معلوم نبودن او ، به بیت المال بدهد . این حكم را دولت باید با رسیدگی ، تحقیق و ثبوت شرعی اجرا نماید . » تاكنون اقدام عملی در مبارزه با پولشویی صورت نگرفته است تنها اقدام مثبت در این زمینه ، لایحه مبارزه با پولشویی ، تقدیمی توسط دولت آقای خاتمی به مجلس دوره ششم می باشد كه سرانجام در مجلس هفتم پس از بررسی مورد تصویب قرار گرفت . در حال حاضر به دلیل برخی ابهامات توسط شورای نگهبان ، لایحه مذكور به مجلس هفتم جهت اصلاحات عودت گردید .

نویسنده : فاطمه سادات میرصادقی
منبع: سایت دادگستری تهران

منبع : خبرگزاری فارس