زندگی با دیابت

از حدود ۴۵ سالگی فهمیده‌ام كه دیابت دارم. درباره شیوه های مراقبت از خودم و آزمایش های دوره ای لازم باید چیزهایی یاد بگیرم.
مربی بهداشت مدرسه‌ام می‌گوید اگر به جای میو‌ه‌های تازه زنگ تفریح‌ها همش چیپس بخورم ممكن است وقتی بزرگ شدم دیابت بگیرم. تازه پا به ۴۰ سالگی گذاشته ام. باید برای آزمایش‌های غربالگری پیش دكتر بروم.
وقتی باردار شدم آزمایشم نشان می‌داد به دیابت بارداری مبتلا شده‌ام كه بعد از زایمان برطرف شد ولی این خودش یك عامل هشدار حساب می‌شود.
● آیا شما در معرض خطر هستید؟
▪ هر ده ثانیه یك نفر، هر سی ثانیه یك پا !
هر ده ثانیه یك نفر بر اثر دیابت جان خود را از دست می دهد و در هر ۳۰ ثانیه یك پا بر اثر دیابت قطع می شود . آیا باورتان می شود كه در هر یك ساعت ۳۶۰ نفر جان خود را به علت ابتلا به دیابت از دست بدهند، دیابت چهارمین علت مرگ و میر در كشورهای توسعه یافته است . در حال حاضر بیش از ۲۰۰ میلیون نفر بیمار دیابتی در سراسر جهان وجود دارد و این تعداد تا ۲۰ سال دیگر به بیش از ۳۴۰ میلیون نفر خواهد رسید بیماری دیابت عوارضی مانند حملات قلبی، ناراحتی های كلیوی، نقص در سیستم بینایی و قطع عضو را در فرد ایجاد می كند .
بنا بر اعلام انجمن دیابت ایران، ۵ درصد جمعیت كل كشور دیابت دارند یعنی از هر ۲۰ نفر یك نفر. این نرخ در برخی از استانها ۱۲ الی ۱۶ درصد است كه با نحوه زندگی كردن، آداب و عادات غذایی آنها مرتبط است . با این حساب بیش از ۳ میلیون نفر در سراسر ایران مبتلا به دیابت می باشند كه رقم خیلی زیادی است .
● مقام اول به دیابت نوع دوم
دیابت نوع دوم شایع‌ترین نوع دیابت است كه معمولا­ در سنین بالا اتفاق می افتد و به دیابت بزرگسالان معروف است . در این حالت بدن نمی تواند از انسولین ساخته شده به خوبی استفاده كند . حدود ۹۰ درصد از بیماران دیابتی مبتلا به دیابت نوع دوم هستند .
● پازل ۹تكه پیشگیری
▪ كنترل وزن: علت عمده ابتلا به دیابت نوع ۲ چاقی و اضافه وزن است. بیشتر افراد مبتلا به دیابت BMI بالای ۲۱ دارند. با كم كردن ۷ درصد از وزن بدن میزان ابتلا به دیابت به میزان چشم گیری كاهش پیدا می‌كند. توصیه می شود BMI بدنتان را زیر ۲۱ نگه دارید.
▪ ورزش و تحرك: بنا به اعلام سازمان جهانی بهداشت زندگی بی تحرك یكی از ده علل عمده مرگ میر در جهان است . بد نیست بدانید هر سال به علت تحرك كم ، حدود دو میلیون نفر می میرند . این سازمان حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت فیزیكی در هفته را برای پیشگیری از دیابت توصیه می كند. با انجام فعالیتهای بدنی منظم، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو، تا ۴۰% كاهش پیدا می كند . اگر ورزش به همراه یك رژیم غذایی مناسب انجام شود، این میزان به ۶۰ درصد می رسد .
● كنترل فشار خون ، كنترل قند خون، كنترل چربی خون
▪ تغذیه مناسب : سازمان جهانی بهداشت برای پیشگیری از دیابت رژیم غذایی ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ كالری را پیشنهاد و توصیه می كند میزان چربی غذا را به یك چهارم كاهش دهید.
▪ ترك سیگار: اگر سیگار می كشید از همین حالا اقدام به ترك آن كنید . سیگار كشیدن یكی از عادات بد و رفتار پر خطر است كه به سلامتی شما آسیب زیادی می رساند . بر اساس تحقیقات انجام شده بین مصرف سیگار و ابتلا به دیابت نوع، رابطه معنی داری وجود دارد .
▪ كنترل سایز: طبق تحقیقات انجام شده علاوه بر اضافه وزن، نوع چاقی و اندازه دور كمر نیز در بروز دیابت موثر است . هر چقدر دور كمر شما بیشتر باشد، احتمال ابتلا به دیابت هم بیشتر می شود .
▪ بررسی سابقه خانوادگی : اگر در خانواده افراد ی با سابقه ابتلا به دیابت دارید، شما جزو گروههای پر خطر محسوب می شوید و باید بیشتر از سایرین مراقب باشید . طبق نتایج به دست آمده كسانی كه در افراد فامیل سابقه دیابت داشته اند و زودتر به فكر پیشگیری افتاد ه اند ، توانسته اند خود را از ابتلا به این بیماری نجات دهند و یا تا سالها ابتلا به آن را به تا‡خیر بیاندازند .
● آیا شما در معرض خطر هستید؟
▪ بهترین كار، پیشگیری از بروز عارضه و مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:
۱) چك‌كردن هر روزه پاها از سوی خود بیمار: چون بیمار دردی در پاهای خود احساس نمی‌كند، ممكن است زخم‌ها یا ضایعاتی از چشمش نهان بماند. بنابراین بهتر است علاوه بر مشاهده مستقیم پاها از آینه هم برای دیدن كف پاها كمك بگیرید و حتی در این‌باره افراد خانواده می‌توانند به او كمك كنند. مواردی كه در معاینات شخصی مهم است و باید به آن دقت شود، برجستگی‌ها، مناطق خشك و ترك‌خورده‌، میخچه، پینه، جوش‌ها و نواحی قرمز و گرم، ملتهب، ناخن‌های فرورفته در گوشت یا عفونت‌های ناخن است.
۲) استفاده از جوراب و كفش‌ مناسب در تمام طول روز توصیه می‌شود زیرا این امر باعث كاهش احتمال ضربه خوردن به پاها می‌شود. همچنین بیرون از منزل از كفش‌های مناسب باید استفاده شود، كفش‌های راحتی كه كمترین ضربه را به پاهای فرد وارد ‌كنند. قطعا كفش‌های تنگ، پاشنه بلند و نوك باریك برای افراد دیابتی گزینه‌ مناسبی نیستند.
۳) خشك‌كردن پاها بعد از حمام و استفاده از لوسیون روی پاها نه بین انگشتان بسیار اهمیت دارد زیرا مانع ترك‌خوردن پوست می‌شود و از طرفی چون رطوبت باعث افزایش احتمال ایجاد عفونت می‌شود، از به كاربردن لوسیون بین انگشتان پاها كه محل خوبی برای رشد میكروب‌هاست باید خودداری كنید.
● زمان متوسط بروز عوارض دیابت و نحوه پیگیری بیماری
زمان بروز عوارض درازمدت دیابت بسته به نوع عارضه تا حدی متفاوت است ولی متوسط زمان بروز عوارض ۵ تا ۱۰ سال بعد از شروع بیماری است. آنچه در این میان اهمیت دارد، پیگیری‌های مداوم و معاینات دوره‌ای بیمار است تا به محض مشاهده علائم بیماری از پیشرفت آن جلوگیری شود.
● این پیگیری و غربالگری‌ ازنظر بروز عوارض شامل موارد زیر است:
۱) اندازه‌گیری مداوم قند خون از سوی خود بیمار
۲) اندازه‌گیری ماده‌ای به نام هموگلوبین ۲( A۱C تا ۴ بار در سال.) این ماده نشان‌دهنده وضعیت كنترل قند خون طی دو سه ماه گذشته است
۳) آموزش بیمار درباره نحوه كنترل دیابت (سالانه)
۴) درمان تغذیه‌ای و آموزش آن (سالانه)
۵) معاینه چشم (سالانه) این معاینه در مبتلایان به نوع یك دیابت ۵ سال بعد از تشخیص شروع می‌شود.
۶) معاینه پاها (یك تا دو بار در سال از سوی پزشك و روزانه از سوی خود بیمار)
۷) غربالگری و بیماریابی ازنظر بروز عوارض كلیوی (سالانه.) این معاینه در مبتلایان به نوع یك دیابت ۵ سال پس از تشخیص شروع می‌شود.
۸) بررسی فشارخون (هر سه ماه یك‌بار)
۹) بررسی ‌چربی‌های خون (سالانه)
● عوارض دیابت
آگاهی از عوارض و آینده این بیماری به افراد مبتلا، در معرض خطر و همچنین اطرافیان آنها كمك می‌كند در پیگیری و پیشگیری بیماری همت بیشتری به خرج دهند و باعث به تعویق افتادن عوارض بیماری شوند.
عوارض دیابت به دو دسته كوتاه‌مدت و بلند‌مدت تقسیم می‌شوند. عوارض كوتاه‌مدت شامل افزایش یا كاهش قند خون و مواردی ناشی از این حالت است. عوارض درازمدت شامل عوارض قلبی، كلیوی، عصبی، چشمی و پوستی است كه باعث بدتر شدن وضعیت بیمار دیابتی می‌شود.
● عوارض قلبی، عروقی
این عوارض شامل افزایش فشارخون و افزایش احتمال سكته‌های قلبی و مغزی است. عارضه در عروق كوچك، خود را به صورت عوارض كلیوی و چشمی یا مشكلات پوستی نشان می‌دهد.
● عوارض عصبی
▪ عارضه طولانی مدت دیابت نوع یك و دو است كه معمولا نیمی از افراد دیابتی از این عارضه رنج می‌برند. عوارض عصبی به صورت‌های زیر بروز می‌كند:
▪ مورمورشدن، درد، بی‌حسی یا ضعف در دست و پا
▪ مشكلات گوارشی مثل احساس پری شكم، تهوع، استفراغ، اسهال و یبوست
▪ مشكلات ادراركردن
▪ مشكلات جنسی مثل بی‌میلی جنسی
▪ سرگیجه و غش‌كردن
▪ ازدست‌رفتن حس درد به طوری كه حتی در حملات قلبی فرد ممكن است درد را حس نكند
▪ افزایش یا كاهش تعریق
▪ تغییر در واكنش چشم به نور یا تاریكی
▪ گاه مشكلات عصبی به صورت دید دوتایی یا فلج یك‌طرفه صورت بروز می‌كند
● مشكلات كلیوی
در سیر بیماری دیابت، كلیه‌ها طوری آسیب می‌بینند كه قادر به تصفیه كامل خون نیستند. بنابر‌این مواد زائد در بدن تجمع پیدا می‌كنند و در صورت عدم درمان كلیه‌ها به سمت نارسایی پیش می‌روند و حتی ممكن است نیاز به پیوند یا دیالیز پیدا شود.
میزان قند خون، ژنتیك و فشار خون در بروز این عارضه دخیل است. بنابراین هرچه كنترل قند خون و فشار خون بهتر باشد، قطعا احتمال بروز این عارضه كمتر می‌شود. نشانه‌ها و علائم این عارضه خیلی دیر خود را نشان می‌دهند و گاه خیلی هم اختصاصی نیستند؛ مثل به خواب نرفتن، كم‌اشتهایی، احساس ناراحتی در معده و ضعف و اختلال تمركز. چند راه كاهش این عارضه، كاهش فشار خون، كاهش وزن، خوردن نمك به مقدار كم، پرهیز از سیگار و دخانیات و ورزش منظم است و در صورت كافی نبودن این روش‌ها پزشك برای شما دارو تجویز می‌كند.
● مشكلات چشمی
همان‌طور كه گفته شد، دیابت به عروق صدمه می‌زند و عروق چشمی هم از این قاعده مستثنا نیستند. بنابراین ممكن است آب‌سیاه در اثر این بیماری ایجاد شود. گاه این بیماری باعث كدورت عدسی و در نتیجه آب‌مروارید هم می‌شود.
● مشكلات اندام تحتانی
مشكلات و عوارض ایجاد شده در پا به وسیله دیابت به حدی است كه از این عارضه به‌عنوان پای دیابتی یاد می‌شود. این عارضه معمولا وقتی ایجاد می‌شود كه مشكلات عصبی در پا رخ داده باشد كه منجر به كاهش حس در پا می‌شود. در واقع در اثر كاهش حس، فرد دیابتی متوجه بروز زخم‌ها و ضربات وارده بر پاهای خود نمی‌شود و در صورت عفلت این زخم گسترش می‌یابد. از طرفی آسیب عصبی باعث تغییر در ظاهر پاها و انگشتان فرد دیابتی می‌شود كه این امر به افزایش در معرض آسیب قرارگرفتن پاها می‌انجامد. از طرفی دیابت باعث خشك شدن و ترك‌خوردگی پوست پا می‌شود: اگر زخمی در پا ایجاد شود دیرتر از زخم پای افراد سالم خوب می‌شود و دلیل آن هم كاهش و كندی جریان خون در افراد دیابتی است كه بهبود زخم را به تاخیر می‌اندازد.

دكتر لیلا صدیق

منبع : روزنامه سلامت