ازدواج موقت

غریزه جنسی یکی از نیرومندترین و در عین حال اصیل ترین غرایزی است که در صورت عدم کنترل ، قادر است تمام غرایز دیگر انسانی را تحت الشعاع خویش قرار داده و کمالات انسانی را تا مرحله حزین حیوانی نزول دهد.این حقیقت قابل انکار نیست که غرایز جنسی را نمی توان معدوم ساخت و در صورت فرض بر توانایی از بین بردن غرایز طبیعی و اضمحلال قوای جنسی این عمل را بایستی به عنوان مبارزه علنی با قانون خلقت و آفرینش تلقی نمود و نفس قبول وجود غرایز طبیعی در انسان و اینکه هدایت بشر به سوی کمالات انسانی از اهداف خلقت احدی می باشد وا می دارد تا غرایز طبیعی کنترل گردیده و به صورت صحیحی به تحریکات و عکس العمل های آن پاسخ گفته شود تا اشباع آن متوجه طرق انحرافی نشده و در مسیر درست عقلانی به دور از آسیبهای جنسی و روابط نا مشروع قرار گیرد .
ازدواج قانونی بهترین روش برای هدایت غرایز ذاتی و فطری در انسان می باشد که با توجه به مسئولیت و محدودیت دائمی که ازدواج دائمی برای زوجین ایجاد می نماید و با عنایت به اینکه در وضعیت فعلی به دلیل طولانی شدن دوران تحصیلات و مشکلات ناشی از افزایش جمعیت ، رکود اقتصادی و بی کاری حاصل از آن سن ازدواج بالا رفته است و کمتر جوانی قادر است در حساسترین دوران فعالیت غریزه جنسی و بحرانی ترین دوره غرور جنسی ، دست به ازدواج دائمی بزنند و در پاره ای از زمانها ، مکانها و شرایط مختلف برای برخی ازدواج دائمی میسر نبوده و غیر ممکن می نماید مانند زندگی های موقت و طولانی در خارج از وطن برای نظامیان ، دانشجویان ، طلاب ، بازرگانان و کارمندان در مأموریتهای طولانی و بیشتر جوانانی که تا زمان یافتن شغلی مناسب قادر به ازدواج دائمی نمی باشند نوعی زناشوئی موقت در اسلام به نام متعه توصیه گردیده است چنانکه در آیه سوره ۲۴ سوره نساء صراحتاً بدان اشاره شده و مرویست امام محمد باقر (ع) در پاسخ به سوال عبدالله ابن عمیر در مورد متعه فرمودند:« خداوند آن را در قرآن و بر زبان پیامبرش حلال کرده است و آن تا روز قیامت حلال می باشد »(۱) سوالی که ممکن است برای برخی پیش آید اینست که فلسفه ازدواج موقت چیست؟ بـررسـی و مـطالعه ای دقیق در اطراف مسائل حقوقی اسلام ، این حقیقت را روشن می سازد که قوانین اسلام بر پایه نیازمندیهای انسان در تمام شوون مختلف زندگی وضع شده است و تناسب مستقیم با احتیاجات بشر دارد.احـکـام درخشان اسلام در عین اصالت و درستی، جوابگوی خواسته های طبیعی و فطری بشردر ادوار زندگی است . امـا چـون ازدواج دائم در عـیـن حال که در جلوگیری ازآلودگیها و نگهداری عفت انسان نقش موثری به عهده دارد در تمام شرایط نمی تواندپاسخگوی تمایلات جنسی انسان باشد .از ایـن رو در اسلام قانون ازدواج موقت تشریع شده است تا با استفاده از آن به خواسته های جنسی در تمام شرایط پاسخ مثبت داده شود .
عبداللّه بن مسعود می گوید : در یکی از جنگها هـمـراه پیغمبر (ص ) بودیم و چون زنان همراه ما نبودند و از جهت غریزه جنسی در فشار بودیم از آن گـرامی پرسیدیم آیا برای ما جایز است کاری کنیم که غریزه جنسی در وجود ما به کلی از بین برود ؟آن حضرت ما را از این کار بازداشت و اجـازه داد کـه ازدواج موقت کنیم وآیه یا ایها الذین آمنوا لا تحرموا طیبات ما احل اللّه لـکـم و لا تـعـتـدواان اللّه لا یـحـب المعتدین یعنی : ای گرویدگان به اسلام کارهای پـاکـیـزه ای کـه خـدا بـرای شـمـا حـلال کـرده بـر خـودحـرام نـکـنید و تجاوز ننمایید که خدا تجاوزکنندگان را دوست نمی دارد . متأسفانه در طول تاریخ این سنت نبوی چندان جدی گرفته نشده و عدم لحاظ آن انحرافات و آلودگی های خفیه ای را در زندگی اجتمائی سبب ساز گردیده است چنانچه امیر مومنان علی (ع) کراراً می فرمودند : « اگر عمر بن الخطاب از ازدواج موقت موقت نهی نمی کرد هیچکس جز افراد فاسد آلوده به زنا نمی شدند »(۲) با نگاهی به شیوه زندگی و قوانین کشورهای غربی چنین به نظر می رسد که جوانان این گونه از کشورها که در سالهای بلوغ و بحرانی فعالیتهای جنسی قرار دارند و در عین حال شرایطی که ذکر گردید آنها را نیز شامل می گردد دو راه در پیش روی خود دارند یکی اینکه به کلیسا بروند و در آن کشیش یا راهبه شوند و با ریاضت ، رهبانیت و خوردن داروهای بخصوص با غرایز جنسی خود مبارزه کنند و یا با آزادی عمل پذیرفته شده در غرب تحت عنوان آزادی جنسی بین دختر و پسر و نیز همجنس بازی همراهی نموده و غرایز شهوانی خویش را از این طریق ارضاء و اشباع نمایند .
ولی اسلام نه مبارزه با غرایز جنسی را می پذیرد و نه به هرج و مرج و فساد بشر رضا می دهد و از آنجائیکه اسلام دین اعتدال و میانه روی بوده و افراط و تفریط را در هیچیک از اشکال آن نمی تابد لذا ازدواج موقت را به عنوان یکی از سنتهای نیکو و بازدارنده قرار داده تا جوانان را از انحراف و فساد بازداشته و جسم و روحشان را آرامش بخشد و از این طریق جوان بتواند با آسودگی خاطر دوران تحصیلی خود را با موفقیت به پایان برساند. این سنت حسنه اسلام از دوران رنسانس به بعد مورد توجه غربیان نیز قرار گرفته و توانسته است توجه بیشتر دانشمندان و اندیشمندان غربی را به سوی خود جلب کند چنانکه برتراند راسل فیلسوف شهیر انگلیسی ،ازدواج موقت را تحت عنوان « زناشوئی آزمایشی »(۳) و « زناشویی دوستانه » معرفی کرده و شرایطی را که برای آن شمرده است با ویژگی های متعه در اسلام مشابهت های عدیده ای دارد آنجائیکه می گوید : « اینگونه از جوانان باید قادر باشند در یک زناشویی جدید وارد شوند که با زناشوئی های معمولی از سه جهت تفاوت دارد ، نخست اینکه طرفین قصد بچه دار شدن نداشته باشند ، از این رو باید بهترین طرق پیشگیری از بارداری را به آنها بیاموزند ، دیگر اینکه جدایی آنها به آسانی صورت پذیرفته و سوم اینکه پس از طلاق ، زن هیچگونه حق نفقه نداشته باشد ». راسل بعد از ذکر این پیشنهاد می گوید : « من تصور می کنم اگر چنین امری به تصویب قانونی برسد گروه کثیری از جوانان از جمله دانشجویان دانشگاهها تن به ازدواج موقت بدهند و در یک زندگی مشترک موقتی پای بگذارند ، زندگی که متضمن آزادی است و رها از بسیاری از نابسامانی ها و روابط جنسی پر هرج و مرج فعلی می باشد»(۴). چنانچه گفته شد طرح پیشنهادی راسل شباهتهای زیادی با سنت متعه دارد سنتی که یکی از علمای اهل تسنن وجود آن را یکی از افتخارات مکتب تشیع می شمرد ولی متأسفانه چنانچه در مطلع سخن نیز یادآوری گردید این سنت در طول زمانهای مختلف مورد کم لطفی و بی توجهی و گاه مورد تعرض و مخالفت برخی ناآگاهان به امور فقهی و دینی قرار گرفته است چنانچه برخی بدون توجه به محتوا ، نفس عمل و حکمتهای خفی در ورای آن به اظهار نظرهای مختلف پرداخته و فهم ها و استنباط های گوناگونی را در جامعه برانگیخته اند. متاسفانه عده ای تمامی جوانب مسئله را درنظر نمی گیرند و بدون توجه به مصالح امت اسلامی راضی می شوند تا جوانان در گناه و بی عفتیها فرو روند اما اجازه نمی دهند که از قانون عـالـی ازدواج مـوقـت اسـتـفاده کنند به یقین قضاوتهای بیجاو ایرادهایی هم که کرده اند از آنجا سـرچـشـمه می گیرد که این مساله مهم ( ازدواج موقت ) را از دیدگاه مذهب مطالعه ننموده و آنچنانکه باید و شاید از نظر حقوق واجتماعی آنرا ارزیابی نکرده اند .در مقابل افرادی نیز بوده اند که با طرح و بحث این مقوله به حمایت از آن بر خواسته اند که به عنوان مثال می توان ازآیت الله هاشمی رفسنجانی نام برد که در اواخر دهه ۶۰ با طرح « ازدواج موقت » در خطبه های نماز جمعه تهران به حمایت جدی از آن برخواست که متأسفانه به دلیل عدم حمایت رسانه ها نتوانست آنچانکه شایسته و در خور مفاهیم عالیه این سنت نبوی بود اقدام قانونی و عملی صورت پذیرد. آنچه مخالفین متعه مخالفت خود را بیشتر بر روی آن متمرکز ساخته اند عنوان این مطلب بوده است که این اصل یک حکم خاص و اضطراری در اسلام بوده و به عنوان راهکاری شایع و عمومی تلقی نگردیده است این قلم نیز بر این نکته صحّه می گذارد ، ولی بایستی بر این نکته واقف گردیم که این نوع از ازدواج برای چه زمانها ، مکانها و شرایطی در نظر گرفته شده است و چه کسانی قادرند اضطرار آن را تشخیص دهند ؟ این قلم از آنجایی که در مقام تشخیص نیست لذا خود را حاملی بیش ندانسته و قلم خویش را انعکاس دهنده نظریات مراجع عظامی همچون حضرات آیات عظام امام خمینی (ره)،مکارم شیرازی ، جوادی تبریزی ، مقام معظم رهبری و ... می داند .
آنچه در احادیث و روایات متعددی که در این باب نقل گردیده و آنچه تحت عنوان اجتهاد ارائه گردیده است نشان از آن دارد که این حکم خاص و موقتی برای زمانهای بعد از دوران جنگ که در آن زمان زنهای زیادی بیوه و بی سرپرست می گردند و برای دوران فقر و تنگدستی ، گرانی ، بیکاری ، ناتوانی از تشکیل خانواده و ازدواج دائمی جهت جلوگیری از فسق و فجور و بی بند و باری وضع گردیده است و پاسخی برای نیازهای طبیعی انسان بوده و خداوند دوست دارد و چنین می پسندد که جوانی نیاز داشته باشد و بتواند نیاز خود را از راه درست برطرف کند و لذا چه زمانی بهتر از امروز که این همه زن نجیبه کشورمان ناشی از اثرات حاصل از دوران جنگ تحمیلی ، حوادث غیر مترقبه اعم از سیل و زلزله و حوادث ناشی از زندگی صنعتی و ماشینی بی سرپرست و بیوه گردیده اند .
این قلم قصد اهانت و اساعه ادب نسبت به کسی را ندارد بلکه با طرح این مسئله در پی آن است تا بفهمد جامعه اسلامی کشورمان چگونه راهی را که اسلام باز کرده است به روی خود می بندد؟ بایستی واقف گردیم که مسکوت ماندن این سنت در زمان فعلی نه تنها بر افزایش اشکالات عصبی و روانی و مشکلات خانوادگی جوانان و نیز انباشته شدن و تراکم زیاد زنان جوان بی سرپرست و بیوه کمک کرده بلکه بر بی بند و باری ، فسق و فجور و فساد خفیّ و نیز بر بحران جنسی جامعه دامن می زند.در وضعیت فعلی دو راه پیش روی خویش داریم یـکی اینکه جوانان را بخود واگذاریم تا پسران ودختران با هم روابط نـامـشروع برقرار سازند و آن همه مفاسد و عواقب وخیم رانادیده بگیریم آیا این راه ، راه صحیحی است ؟آیا این دختران و پسران پس از این همه روابط نامشروع در دوران ازدواج دائم خویش ، دیگر مـرد زنـدگـی و زن خانواده خواهند بود ؟راه دیگر اینکه ازدواج موقت را برای آنان تجویز کنیم تا بدین وسیله به غریزه جنسی خود پاسخ مشروع بدهند و بتوانند خویش را حفظ کنند .بی شک راه صحیح همین راه دوم است چرا که در غیر این صورت جوانان راهی برای ارضای شهوت خود ندارند ودست به هرگونه بی عفتی و گناه خواهند زد بهترین شاهد ما آمار فساد و بی عفتی است که در جرائد و مجلات به چشم می خورد. مورد بعدی که مخالفین متعه روی آن تأکید می کنند این است که آنها چنین عنوان می نمایند که این کار ، فحشاء ، بی بند و باری ، عیاشی ، هوسرانی و بداخلاقی را در جامعه ترویج می کند چرا که اینان هر دو را خود فروشی در برابر پرداختن مبلغی می دانند و در واقع چنین استنباط می کنند که ازدواج موقت نقابی بر چهره فحشاء و آلودگی جنسی گردیده و اشاعه ، ترویج و قانونی شدن متعه ، جامعه را در مهلکه خطرناکی گرفتار خواهد کرد .
مبنا و منطق مخالفین این بوده که ازدواج موقت با اجاره و کرایه دادن فرقی ندارد و مایه سقوط شخصیت زن می گردد . این اشکال از اشکالات گذشته سست تر و بی پایه تر است زیرا اولا عقد ازدواج موقت ربطی به اجاره ندارد .گـواه بـر این مطلب اینکه طبق تصریح فقهای ما اگر عقدازدواج موقت را به لفظ اجاره بخوانند یعنی زن بگوید آجرتک نفسی من خودم را به تو اجاره دادم صحیح نخواهد بود .ثانیا ازدواج موقت با دائم از این جهت تفاوتی ندارد همانگونه که بودن مهر درازدواج دائم منافاتی بـا شـخـصـیت زن ندارد و باعث پایین آمدن حیثیت و شرافت انسانی او نمی شود در این مورد نیز چنین است زیرا عقد ازدواج دائم و موقت تنها تفاوتشان در ذکر مدت است . راسـتـی شـگـفـت انـگـیز است که زنی با اختیار خود با مردی حاضر به ازدواج موقت می شودزن کـرایـه یـی است و در منطق اینان شخصیت انسانی خویش را تنزل داده است ولی زنانیکه با کمال بـی شـرمـی با آنهمه حرکات و اطوار زننده در فیلمها خود را به معرض نمایش می گذارند و یا در مجالس شب نشینی و رقص در برابر چشمان حریص هزار مرد و برای ارضای غرایز آنها حنجره خود را پاره می کنند و یا هزار و یک نوع معلق می زنند آیا آنها زن کرایه ای نیستند ؟ همچنین زنانی که در یـک آن دارای رفقای متعددی هستند به نظر اینان شخصیت انسانی خویش را تنزل نداده اند اگـر واقـعـا دلـسوزند و می خواهند شخصیت زن راحفظ کنند ،فکری برای زنان مراکز فحشا که معمولا در تمام اجتماعات ناسالم وجوددارد بنمایند .
نکته ای که مطرح کنندگان این مسائل از آن غافل مانده اند اینست که این افراد فکر می کنند تنها با خواندن یک جمله و اجرای صیغه همه چیز تمام می شود غافل از اینکه ازدواج موقت شکلی از ازدواج دائم بوده و مقررات آن همانند ازدواج دائمی می باشد جز در اینکه در پایان زمان مقرر ضوابط نفقه ، ارث و محرمیت از طرفین سلب گردیده و نیازی به طلاق ندارد و ضمناً زن و مرد شرایط آزاد تری نسبت به ازدواج دائم دارند. نکته دومی که بایستی این افراد مد نظر قرار دهند این است که لازم می آید به این پرسش پاسخ دهند که تاکنون از چه قانون ، برنامه ، طرح و سنت اسلامی سوء استفاده نشده و از چه شیوه پسندیده ای بهره برداری نامشروع نگردیده است که در این مورد صدق نکند ؟ آیا روزانه زد و بندها ، رانت خواریها و سوء استفاده های کلانی که از قوانین بانکی و اقتصادی کشورمان انجام می پذیرد کم شاهد هستیم ؟ مگر کم هستند افرادی که زیر لوای عبا و ریش چه جفاها و خیانتها که در حق دین روا نمی دارند ؟ روحانی نماهایی که به قول امام راحل خطرشان از دشمنان دین هزار مرتبه بیشتر بوده و تحجر و انجماد فکری برخی و التقاط و دگر اندیشی برخی دیگر دین را در معرض تهدید و تخریب قرار داده است .

وحید کاظم زاده