درمسیر خوشبختی

خانواده در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی، زیربنای فرهنگ، تمدن و تاریخ بشر بوده است.
از آنجا كه خانواده یكی از واحدهای بنیادی جامعه است بنابراین قوانین، مقررات و برنامه ریزی ها باید برای تحكیم خانواده و پاسداری از قداست آن وضع شود. با توجه به این موضوع، اصل دهم قانون اساسی كشور نیز خانواده رابه عنوان یك بنیاد اجتماعی مطرح می كند و همه قوانین را آن گونه وضع می كند كه تضمین كننده ثبات و تحكیم این نهاد كوچك باشد. اهمیت خانواده در هر علمی جای بحث و بررسی دارد؛ جامعه شناسان، روانشناسان، اقتصاددانان و حتی سیاسی ها برپایی خانواده را باعث رشد و توسعه جامعه می دانند. «كولی» جامعه شناس، مفهوم گروه نخستین را برای خانواده مطرح كرده كه شخصیت و رفتارهای خرد برای نخستین بار در آن شكل گرفته و نهادها و گروه های دیگر نقش ثانوی خواهند داشت.
روانشناسان، خانواده را یك واحد اجتماعی ناگزیر برای افراد می دانند. انسان به ذات گرایش به جمع داشته و برای برآوردن نیازها و خواسته های خود این را ضروری تشخیص داده است و زندگی فردی با ساخت شخصیتی تجانس كمتری دارد.
خانواده شرط بقای جامعه و ضرورت تداوم آن است، برهمین اساس هر چه شالوده خانواده در جامعه ای مستحكم تر باشد، جامعه نیز بر بنیان های قابل اطمینان تری استوار است. صاحبنظران اقتصادی بر نقش خانواده در توسعه اقتصادی تأكید می كنند و در مجموع آنچه به عنوان وظیفه اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری یك فرد مطرح می شود به طور عمده بر دوش خانواده می دانند، بنابراین و به اعتقاد بیشتر جامعه شناسان، تحكیم خانواده شرط اساسی برای پیشرفت و ثبات یك جامعه است.
با این همه باید دانست كه چه عواملی باعث تحكیم خانواده در جامعه می شود و همچنین عوامل تهدیدكننده تحكیم خانواده چیست؟
آنچه كه در یك خانواده مهم به نظر می رسد پرورش اجتماعی فرزندان است. دكتر «سیدحسن حسینی»، جامعه شناس، درباره كاركرد مثبت و مناسب خانواده می گوید: حس عاطفی از مهمترین كاركردهای خانواده است. در همه جوامع صمیمی ترین روابط اجتماعی در بین اعضای خانواده شكل می گیرد. دكتر حسینی درباره عوامل تحكیم خانواده می گوید: «در دوره های نه چندان دور در جامعه روستایی افراد در محیط خانوادگی گسترده و با شبكه خویشاوندی وسیع نزدیك به هم و در یك مكان زندگی می كردند. درحالی كه خانواده های جدید به لحاظ مسكونی خانواده «نومكانی» هستند و از شبكه خویشاوندی و والدین دورافتاده اند به همین دلیل نقش عاطفی خانواده ها بیشتر اهمیت پیدا می كند.»
به گفته او خانواده امروزی در حفظ استقلال و شخصیت بزرگسالان نیز نقش اساسی ایفا می كند. زن و مرد با اتكا به هم قدرت و اعتماد به نفس بیشتری پیدا می كنند.
اهمیت كاركرد خانواده در دنیای امروز در بعد تربیتی فرزندان معنای دیگری پیدا می كند، به عبارت دیگر بخش عمده اجتماعی شدن و یا فرهنگ آموزی هر نسلی به محیط خانوادگی بازمی گردد و شخصیت افراد نیز در محیط خانواده شكل می گیرد.
●شناخت افراد از یكدیگر
بی تردید اگر كاركردهای خانواده تضعیف شود، روابط افراد خانواده نیز كاهش می یابد و خانواده تحكیم خود را از دست می دهد.
وی معتقد است رابطه زناشویی یك رابطه مشترك عاطفی و نوعی از خودگذشتگی دوطرفه است. این رابطه معامله گرایانه و یا یك رابطه خشك اقتصادی نیست، اما هم اكنون در بین خانواده ها مسائلی پیش می آید كه آن هم به دلیل گرایش جامعه به سمت مادیات و طبقاتی شدن است و در نتیجه بنیاد خانواده هم تحت تأثیر مادیات قرار می گیرد .
به اعتقاد او خانواده وقتی خوشبخت و مستحكم است كه مسائل مادی را فقط یكی از مسائل مطرح و قابل حل در خانواده بداند و به این درك رسیده باشد كه این امر تأثیر عمیقی بر روابط دوطرف نخواهد داشت.
وی تأكید می كند:«در برخی خانواده ها شروع ازدواج با مسائل اقتصادی پیوند می خورد همچون مهریه ، جشن عروسی ، میزان جهیزیه و ... و شاید هم اكنون به همین دلیل تشكیل خانواده برای بسیاری از افراد دشوار باشد. در جامعه ای كه بیشتر افراد آن از طبقه متوسط روبه پائین است مسائل مادی هردوطرف را تحت الشعاع قرار می دهد.»
●اشتغال زنان، خوب یا بد؟
برخی صاحبنظران معتقدند اشتغال زنان پیامدهایی برای خانواده ها داشته است. ورود زنان به بازار كار باعث شده كه برخی از آنان كمتر به مسئولیت های خانوادگی خود بپردازند و گاه در ایفای همزمان نقش شغلی و مسئولیت خانوادگی دچار تعارض شوند زیرا زن به تنهایی هم مسئولیت خانه، فرزندان و همسر را برعهده دارد و هم گاه مجبور است بیرون از خانه و در محیطی رسمی به ایفای نقش بپردازد كه این وضعیت برای مردان كمتر پیش می آید. البته ورود زنان به بازار كار منابع اقتصادی خانواده را متعدد كرده است، این خود یكی از فواید اشتغال زنان است.
دكتر حسینی درباره اشتغال زنان در خارج از منزل می گوید: «اشتغال زن در بیرون از منزل مشكلی ایجاد نمی كند، موضوع زمانی حاد می شود كه زن در كاركردهای تربیتی خانواده با مشكل روبرو شود. اگر شرایطی وجود داشته باشد كه زنان شوهردار مراقبت از فرزندان را مطلوب بشمارند به این شرط كه جامعه هم نگاه مثبت نسبت به زنان خانه دار داشته باشد و از آنان حمایت كند ، خانه داری امری مطلوب خواهد شد. اگر دولت قانون را طوری وضع كند كه زنان خانه دار از حمایت های مادی برخوردار باشند و در ازای خدمات در منزل حقوق دریافت كنند بی شك بسیاری از خانم ها ترجیح می دهند به جای كار در خارج ازمنزل انرژی خود را در خانه صرف كنند، اما اگر خانواده از لحاظ اقتصادی دچار مشكل شود و زن و مرد فقط روی حقوق آخر ماه خودحساب كنند، كارنكردن زن به ضرر اقتصاد خانواده خواهد بود و حتی ممكن است بحران های شدیدی ایجاد كند. بنابراین اگر دولت از محل مالیات دریافتی خود حقوقی برای زنان خانه دار درنظر بگیرد، به یقین بسیاری از زنان در منزل ماندن را ترجیح می دهند.
●تلویزیون، مهمترین عضو خانواده!
استفاده از رسانه یكی دیگر از مسائل مربوط به تحكیم خانواده است. پیشرفت های شگرفت در زمینه فناوری اطلاعات روابط انسانی را بیش از پیش تحت تأثیر ابزارهای رسانه ای و ارتباطی مثل اینترنت، شبكه های رادیویی و تلویزیون قرارداده است. گاه كودكان و نوجوانان ساعت ها وقت خود را به برنامه های تلویزیون اختصاص می دهند بدون این كه پیام مناسبی دریافت كنند.
اگر انسجام و وحدت اعضای خانواده را مهمترین مؤلفه كارآمدی خانواده محسوب كنیم، بیشترین آسیب، استفاده افراطی ازتلویزیون و یا هررسانه دیگر است كه فرصت گفت وگو و روابط بین اعضای خانواده را كاهش می دهد.
هم اكنون تلویزیون درجامعه، مهمترین عضو خانواده محسوب می شود و طبق تحقیقات، مردم بیشتر به رسانه های صوتی و تصویری علاقه نشان می دهند تا به رسانه های نوشتاری. دكتر حسینی دراین باره می گوید: «رسانه ها نقش فرهنگ آفرینی و تداوم فرهنگی دارند و در اصل مسأله ای كه از سال ۱۹۶۰ میلادی تاكنون مطرح شد حضور رسانه های تصویری و نوعی یخ زدگی در خانواده ها بود. تلویزیون و اینترنت ارتباط بین همسر و فرزندان را كاهش داده است و این مسأله نیاز به تفكر و بحث دارد. زیرا تلویزیون بهترین ساعت گفت وگوی خانواده را به خود اختصاص داده است.
پربیننده ترین ساعت های تلویزیون از هفت و سی تا ده شب است. این درحالی است كه اغلب برنامه های كم مضمون و بی محتوا در این ساعت ها پخش می شود و فرصت گفت وگوی خانواده ها را می گیرد.
●تحكیم و سلامت خانواده با باورهای دینی
تحكیم باورهای دینی در خانواده تأثیر بسزایی در تقویت خانواده و ایفای كاركردهای آن دارد. اساسی ترین باورهای دینی خداپرستی و توحید، اعتقاد به زندگی پس از مرگ و باور به رسالت انبیا و جانشینان آنهاست. باورداشتن و پایبندی به این امور، زندگی را از فضای مادی و دنیوی بیرون آورده و به سوی معنویت سوق می دهد. ترویج معنویت در اعضای خانواده بویژه والدین می تواند خانواده ها را از بحران های بسیاری نجات دهد.
حجت الاسلام سیدمهدی طباطبایی شیرازی درباره باورهای دینی در تحكیم خانواده می گوید: باورهای دینی از اساسی ترین مسائل در تحكیم خانواده است، اما باید درنظر داشت كه این باورها از منابع و كتاب های صحیح ائمه و اولیای خداوند در اختیار مردم قرار گیرد تا هیچگونه شك و شبهه ای برای جامعه پیش نیاید.
وی تأكید می كند: «اعتقاد به مبدأ و معاد در تحكیم خانواده بسیار مؤثر است، فردی كه معتقد باشد، هیچگاه كار خلافی در زندگی انجام نمی دهد.» ازنظر او عبادت و انجام فرایض دینی ازجمله عواملی هستند كه باعث تحكیم و سلامت خانواده می شود.
●چهار ركن اصلی در تحكیم خانواده
از سوی دیگر دكتر «امیدعلی احمدی» جامعه شناس، چهار ركن اصلی را در تحكیم خانواده دخیل می داند و می گوید: «داشتن حداقل معیشت، نظم و مدیریت تعهد و توجه بین اعضا، توافق هنجاری خانواده از مهم ترین عوامل ثبات یك خانواده است و خانواده بدون این چهار عامل نمی تواند به حیات خود ادامه دهد.»
وی در این باره می گوید: «خانواده باید رابطه بین اعضای خود و دیگرخویشاوندان را تنظیم كند، همچنین فلسفه زیستن مشترك در بین اعضای خانواده بایددرونی شده باشد.» این جامعه شناس معتقد است: «به خانواده ای مستحكم می گوییم كه توان حل مشكلات خود را داشته باشد. خانواده ای سالم است كه بتواند مسائل و تعارضات خود را با گفت وگو و مذاكره بین اعضا برطرف كند وچون گفت وگو مبنای تفاهم است به طور عموم اختلافات در چنین خانواده هایی كاهش پیدا می كند.
بی تردید خانواده هایی كه توانایی حل بحران ها را ندارند روابط اجتماعی شان نیز ضعیف است و توافق هنجاری ندارند در نتیجه یك بحران كوچك در زندگی ممكن است به بحران عظیمی تبدیل شود كه امكان حل آن وجود نخواهد داشت.» به اعتقاد او داشتن مهارت های اجتماعی، بلوغ عاطفی، بلوغ اجتماعی و موقعیت مختلف اجتماعی در تحكیم خانواده بسیار مؤثر است.
وی تأكید می كند: «وضعیت جامعه به گونه ای است كه بسیاری از دخترها و پسرها قبل از ازدواج با مسائل و مشكلات بعد از ازدواج آشنا نیستند و از خانواده انتظارات غیرواقعی دارند و چون آماده این حجم متنوع و سنگین وظایف خانوادگی نیستند به محض تشكیل خانواده احساس فشار شدید اجتماعی كرده، در نتیجه خسته و مأیوس می شوند.
زندگی خانوادگی یعنی زندگی و تلاش دو و یا چند انسان برای غلبه بر مشكلات و رسیدن به آرامش واقعی است، شاید با ایجاد زیرساخت های مناسب اجتماعی و تحكیم ساختار اقتصادی خانواده بتوانیم شرایط گفت وگو و همدلی را در بین اعضای خانواده ها بالا ببریم و تحقق این امر تلاش تمامی ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه را می طلبد.

هدا هاشمی

منبع : روزنامه ایران