کلیسای وانک در اصفهان

ارامنه از سالیان بسیاری دوری در ایران سکونت داشته اند و در این میان جلفای اصفهان در تاریخ سکونت ارامنه‌ی ایران جایگاه بسیار ویژه ای داشته است. تعداد زیادی از ارامنه از جلفای ارس به اصفهان در سال ۱۶۰۵-۱۶۰۴ میلادی زیر نظر مستقیم شاه عباس کوچ داده شدند و جلفای نو در کناره‌ی جنوبی زاینده‌رود در سال ۱۶۰۶ میلادی بنیان گذاشته شد.
ارامنه پس از استقرار در جلفای اصفهان در صدد ساختن تاسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود برآمدند و با سرمایه‌های نقدی و خودیاری مردم، کلیسای وانک را نظیر کلیسایی که در جلفای قدیم (کنار رود ارس) با همان نام سورپ آمناپرگیج (نجات دهنده‌ی همگان) وجود داشت، ساختند.
پنجاه سال پس از سکونت آنان در جلفای اصفهان یعنی در سال ۱۶۵۵ به سعی و اهتمام "داوید وارتاپد" پیشوای روحانی ارامنه جلفا در محل نمازخانه‌ی موقت وانک معبد مجلل و با شکوه کنونی را بنا کردند.
ساخت بنای فعلی کلیسای وانک ۹ سال به طول انجامید و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. مصالح ساختمانی و معماری این کلیسا با کلیساهای سنگی ارمنستان فرق دارد به طوری که بنای آن با استفاده از مصالح ساختمانی محلی یعنی خشت‌خام ساخته شده، ولی در جای‌جای آن با کاشی‌های منقش به فرشته‌های بال‌دار تزئین شده است. در پایین قسمت‌هایی از دیوار کلیسا به طور با شکوهی با نقاشی‌های رنگ و روغن، گچ کاری و تزئینات دیواری منقوش شده است.
گنبد دایره‌وار مانند گنبدهای مساجد است. نمای بیرونی آن از آجر پخته می‌باشد و نمای داخلی گنبد به رنگ لاجوردی که با تصاویر مذهبی و تزئینات گلبوته و طلاکاری آذین شده است. دور تا دور گنبد هشت پنجره وجود دارد. در فاصله‌ی میان آنها تصاویری از آفرینش آدم و حوا، خوردن میوه ممنوعه، مرگ هابیل و … دیده می‌شود. در محل سرودخوانان کلیسا جای چهار تصویر همراه با گلبوته‌هایی در اطراف آن به چشم می‌خورد که در آنها شکنجه‌ی مقدسان دیده می‌شود. تصاویر محل سرودخوانان مربوط به حضرت مسیح است که در اتاقک اشیا مخصوص با تصاویری از بشارت دادن فرشته به حضرت مریم شروع می‌شود، کلیسا را دور می‌زند.
تصاویر میانی شامل میلاد عیسی مسیح، سجده‌ی سه پادشاه به عیسی، آزمون مسیح توسط ابلیس، آخرین شام عیسی، مصلوب شدن و دفن عیسی، معراج عیسی و ... می‌باشد.
بر دیوار شمالی داخل کلیسا، تصاویر رستاخیز نقاشی شده است. بالای آن بهشت، که در آنجا رستگان وارد می‌شوند و در قسمت پایین دوزخ مهیب که آتش زبانه می‌کشد، اژدهای چند سر و دیوهای رم کرده، فرشتگان از بالا گناهکاران را به حفره در می‌اندازند و ... تقاشی شده است. بر سر در قیام معبد که در سمت غربی آن واقع است کتیبه‌ای به خط ارمنی به عنوان یادبود و به مناسبت تاسیس آن بر روی کاشی‌های آن بدین شرح نگاشته شده است:
"معبد کلیسای وانک به سال ۱۶۵۵ میلادی در عهد سلطنت شاه عباس دوم و در زمان جاثلیق پیلیپوس به سعی و اهتمام خلیفه داوید پیشوای مذهبی جلفا و به کمک و استعانت مردم جلفا شروع و به سال ۱۶۶۴ میلادی به اتمام رسید. هر آنچه دعا و عبادت در این معبد برگزار می‌شود ثوابش بر گذشتگان و بازماندگان آنها نصیب باد."
طرح تصاویر معبد از کتاب مقدس عهد قدیم و جدید الهام گرفته شده است. تمام هزینه‌ی تزئینات، نقاشی و تذهیبات کلیسا را شخصی به نام خواجه "آویک استپانوسیان" تقبل و تامین کرده است.
نقاشان این تصاویر همگی استادان ارمنی بوده‌اند که از آن جمله "خلیفه هوانس مرکوز"، "کشیش استپانوس" و "استاد میناس" را می‌توان نام برد.در محوطه‌ی کلیسا علاوه بر معبد و محراب، موسسات و ساختمان‌های دیگری نیز می‌توان از جمله موزه، چاپخانه، کتابخانه بزرگ و ساختمان خلیفه‌گری را نام برد.

الیشا شمسیان