جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

انساندوستی بزرگترین انگیزه برای اهدای خون


انساندوستی بزرگترین انگیزه برای اهدای خون
دكتر مهتاب مقصودلو متخصص پزشكی اجتماعی و فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشكی تهران است. او از ۵ سال پیش در سازمان انتقال خون به عنوان عضو هیأت علمی و مدیر آموزش، جذب و حفظ اهدا كنندگان فعالیت دارد.
●شرایط اهدای خون در زنان چگونه است؟
اهدای خون در زنان همیشه مطرح و این مسأله امری مردانه نبوده است ولی در كشور ما توجه و استقبال از سوی زنان، كافی نبوده بطوریكه سال گذشته بیش از یك میلیون و ۶۰۰ هزار واحد خون در كل كشور اهدا شده ولی فقط۱۵۰ هزار واحد آن از سوی زنان بوده است كه در حدود ۹درصد می شود و این رقم كم است زیرا ۵۰ درصد جمعیت كشور را زنان تشكیل می دهند و در كشورهای پیشرفته این رقم ۵۰ ـ ۵۰ است این در حالیست كه مصرف خون در زنان بیشتر از مردان است. زیرا در زایمان ها احتمال نیاز به خون بیشتر است.
●چه نگرشی از سوی مردم برای اهدا نكردن خون وجود دارد؟
سال ۸۲ توسط مركز تحقیقات سازمان انتقال خون روی ۱۲ هزار زن ایرانی مطالعه شد. یكی از دلایلی كه مانع از اهدای خون می شود در ۴۰درصد از افراد ترس از ابتلا به بیماری های عفونی و كم خونی مطرح گردید در حالی كه ابتلا به بیماری عفونی از طریق اهدای خون امكان پذیر نیست و تمامی وسایل استریل و یك بار مصرف هستند. انتقال خون برای گیرنده شاید باعث ایجاد بیماری شود ولی اهدای خون اینگونه نیست و این باور غلط است. مسأله دیگر ترس از كم خونی قبل از اهدا است ولی سازمان انتقال خون موظف به حفظ سلامتی برای اهداكننده و گیرنده است. بنابراین در تمام پایگاه های اهدای خون شرایط اهدا كننده بررسی می شود. یكی از بخش های مورد بررسی هموگلوبین فرد است و از فرد كم خون، خون گرفته نمی شود. در سال گذشته ما یك میلیون و ۹۸۰ هزار نفر مراجعه كننده برای اهدای خون داشتیم كه پس از بررسی ۳۸۰ هزار نفر از اهدای خون معاف شدند زیرا شرایط اهدا كردن خون را نداشتند.
۲۵درصد دیگر از سوزن و سرنگ ترس دارند، ۳۱درصد ترس از ضعیف شدن، ۲۶درصد عدم موافقت همسر و خانواده و بقیه نداشتن وقت كافی را برای این كار به عنوان عامل عدم اهدای خون عنوان كرده اند.
●آماری از اهداكنندگان از نظر تحصیلی و سنی مشخص هستند؟
در حدود ۳۸ درصد اهدا كنندگان دارای دیپلم و ۲۳ درصد تحصیلات عالی دارند و از نظر سنی حدود ۱۰ درصد كمتر از ۲۰ سال ، ۳۵ درصد ۳۰ ـ ۲۰ سال و حدود ۳۰ درصد در محدوده ۴۰ ـ ۳۰ سال هستند.
از نظر وضع شغلی ۵۸درصد زنان اهدا كننده خانه دار و ۴۲ درصد زنان شاغل، محصل یا دانشجو می باشند.
●به چه انگیزه افراد خون اهدا می كنند؟
روی انگیزه اهداكنندگان مطالعه كرده ایم ۴۵ درصد از افراد انگیزه شان را حس انسان دوستی مطرح كرده اند كه انگیزه مثبتی است و این كار را عامل كمك به جامعه می دانند ولی عده ای دیگر انگیزه های حفظ سلامتی خود را برای اهدای خون مطرح می نمایند.
●انگیزه های مثبت در زنان بیشتر است یا مردان؟
انگیزه های مثبت در زنان بیشتر بوده است. در مطالعات ما روشن شده زنان صادقانه تر با پزشك در مورد رفتارهای پرخطر صحبت می كنند ضمن اینكه این رفتارها كه باعث انتقال بیماری از طریق خون می شود در زنان جامعه ما كمتر است و این عوامل باعث می شود كه به زنان به عنوان جمعیت سالم یا گروه هدف مناسب برای اهدای خون نگاه شود.
●چه بیماری هایی از طریق خون انتقال پیدا می كند ؟
هپاتیت نوع B و C و HIV، مالاریا، HTLV۱ از طریق خون منتقل می شود ما روی تمام خون های اهداشده آزمایش می كنیم. در مورد هپاتیت و HIV و RPR (سفلیس) آزمایش می شود ولی بیماری HTLV۱ را در استان خراسان بررسی می كنیم ولی این تشخیص مشكل است زیرا این ویروس ها یك دوره پنجره دارند كه در این دوره تست ما قادر به شناسایی ویروس ایدز و هپاتیت نیست.
●اگر فردی در این زمان خون اهدا كند چه می شود؟
در این زمان اگر فردی خون اهدا كند تست ها سالم است ولی احتمال بیماری برای گیرنده خون وجود دارد و این مسأله در تمام دنیا به همین صورت وجود دارد.
●چه راهكاری وجود دارد؟
برای همین مسأله است كه در سازمان انتقال خون نگاه صرفاً آزمایشگاهی نیست بلكه یك دیدگاه اجتماعی در این خصوص وجود دارد و مهمترین عامل همكاری اهداكننده است. پزشكان از اهداكننده در مورد تمام رفتارهایی كه احتمال ابتلا به بیماری را ایجاد می كند سؤال می كنند و در صورتی كه فرد این رفتارها را داشته باشد در مدت محدود (پنجره) از او خون گرفته نمی شود.
بنابراین نیاز به این است كه فرد همكاری صادقانه داشته باشد و مسائل را مطرح كند. مطالعات نشان داده كه زنان راحت تر اعتماد كرده و با قدرت بیشتری مسائل را مطرح می كنند و شیوع این رفتارها در زنان كمتر است.
●معافیت از اهدای خون در رفتارهای پرخطر و سایر موارد چقدر است؟
بستگی به نوع رفتار دارد. به عنوان مثال در تماس جنسی نامطمئن یك سال، در مورد خالكوبی، تتوو مواردی این چنین یك سال، در تزریق مواد مخدر یك بار حتی اگر یك بار صورت گرفته باشد تا آخر عمر، در دندانپزشكی بسته به نوع كار انجام شده بین ۳ تا ۷ روز است.
●كدام استان ها بالاترین میزان اهدای خون را در زنان دارند؟
در تمام استان ها خون گیری داریم ولی بیشترین اهدای خون در تهران است و این به علت جمعیت و تعداد بیمارستان ها و مصرف بالای خون در استان تهران است ولی در تمام استان ها سعی در جوابگویی به مصرف خون خود وجود دارد.
در سال گذشته بیشترین درصد اهدای خون توسط زنان در استان لرستان، كرمانشاه، كرمان و مازندران بوده است و كمترین استانی كه زنان اهدای خون داشته اند آذربایجان شرقی است.
●چه میزان خون از فرد اهداكننده وجود دارد؟
در تمام مراكز میزان خون گرفته شده ۴۵۰ سی سی از همه افراد است به شرط اینكه شرایط اهدای خون را داشته باشند.
●چه شرایطی برای این كار وجود دارد؟
وزن بالای ۵۰ كیلو. اگر این شرط باشد همه می توانند ۴۵۰ سی سی خون بدهند. شرط دیگر سن بالای ۱۷ سال و فشار خون نرمال و عدم كم خونی است.
●در تمام كشورها حجم كیسه های خون این میزان است؟
حجم خون اهدایی بستگی به وزن بدن دارد. در بعضی كشورها مثل ژاپن كمتر از این حجم خون می گیرند.
●تا چند دفعه امكان اهدای خون در سال مجاز است؟
مردان در سال تا ۴ بار می توانند خون اهدا كنند ولی زنان در سال می توانند حداكثر سه بار اهدای خون داشته باشند و این به علت مسائل خاص فیزیولوژیك مربوط به زنان است.
●حداكثر سن برای اهدای خون چقدر است؟
برای فردی كه تا به حال خون اهدا نكرده باشد تا حداكثر ۶۰ سالگی امكان اهدای خون وجود دارد ولی برای افرادی كه به صورت مستمر خون اهدا می كنند تا ۶۵ سالگی این امكان وجود دارد و پس از آن با نظر پزشك امكان اهدا خون باز هم وجود دارد.
●چه مدت پس از زایمان می شود خون اهدا كرد و در شیردهی این امكان چگونه است؟
شش هفته پس از زایمان فرد می تواند خون اهدا كند و تا پایان دوره شیردهی او معاف از اهدای خون است.
●در سقط جنین به چه صورت است؟
تا یك سال بعد از سقط امكان اهدای خون وجود ندارد و در بارداری هم اصلاً امكان اهدا نیست.
●ركورددار اهدای خون در ایران چه كسی است؟
دكتر شیخ الاسلام كه پاتولوژیست و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شیراز است. ایشان بیش از ۱۷۵ بار خون اهدا كرده و بالای ۷۰ سال دارد.
ولی از آنجا كه دفعات اهدای خون برای زنان با مردان متفاوت است در مورد ركورددار زنان در حال بررسی هستیم.
●فشار خون تا چه میزانی برای اهدای خون مناسب است؟
باید حداقل فشار خون ۹ روی ۵ باشد تا بتواند خون اهدا كند.
●شما هیچ وقت خون اهدا كرده اید؟
قبل از وارد شدن به سازمان، قصد اهدا داشتم ولی فشار خونم پایین بود و موفق به اهدای خون نشدم. بعد از وارد شدن به سازمان، اهدای خون را تجربه نموده ام ولی این تجربه را یك بار داشته ام.
●همسرتان هم تاكنون خون اهدا كرده اند؟
همسرم اهداكننده مستمر است و مرتب خون اهدا می كند از وقتی وارد سازمان شدم وی را تشویق كردم و همسرم از آن زمان شروع به اهدای خون كرد.
●اهداكننده مستمر چه كسی است؟
یكی از گروه های سالم برای اهدای خون اهداكنندگان مستمر هستند به عبارت دیگر خونی كه توسط اهداكنندگان مستمر اهدا می شود سالم تر از اهداكنندگان بار اول است. از نظر تعریف، اهداكننده مستمر كسی است كه در سال حداقل ۲ بار خون اهدا كند. این افراد در واقع به علت آموزش بیشتری كه می بینند و اطلاعات بیشتری كه دارند همكاری بیشتری با سازمان انتقال خون دارند.
●چه زمانی كمتر اهدای خون می شود؟
فصل تابستان و ماه رمضان كمبود مقطعی برای خون داریم. در فصل بهار استقبال خوبی برای اهدای خون وجود دارد ولی در تابستان به علت گرما و مسافرت این مسأله كمتر است.
●چه برنامه های آموزشی دارید؟
برای تغییر نگرش در جامعه و افراد باید مسیری طی شود و نخستین مرحله ایجاد آمادگی و بعد از آن مرحله واكنش است سپس مرحله ارزشگذاری است كه فرد به این نگرش به صورت مثبت یا منفی پاسخ می دهد و اگر ارزشگذاری مثبت شود نوبت مرحله درونی شدن است كه در ساختار شخصیتی فرد جا باز می كند برای درونی كردن یك نگرش آموزش ها باید چند ویژگی داشته باشند نخستین نكته زمان آموزش است هرچه آموزش در سن پایین تر باشد احتمال اینكه در ساختار شخصیتی فرد جا باز كند بیشتر می شود بزرگسالان با یك نگرش فكری معمولاً منجمد شده اند و برای كار روی آنها باید این انجماد را از بین برد تا قالب فكری دیگری را بپذیرند. مسأله بعد استمرار آموزش است هرچه آموزش ها منسجم تر و مداوم تر باشد مؤثرتر است. آموزش به صورت یك بار واكنش ضعیفی را ایجاد می كند.
سوم الگوی صحیح است مهم این است كه چه شخصی دارد این حرف را می زند و بحث توان نفوذ در مردم پیش می آید وقتی ما نیز توسط افرادی كه مردم آنها را دوست دارند مطرح شوند احتمال ارزشگذاری مثبت بیشتر می شود. بر همین اساس درصدد هستیم برنامه های آموزشی را به سمت مدارس و دانش آموزان سوق دهیم.
در همین راستا با دفتر تألیف كتب آموزش و پرورش مكاتبه كردیم كه مطالبی در این خصوص وارد مقطع ابتدایی و راهنمایی شود.
سال گذشته هماهنگی ای با وزارت آموزش و پرورش داشتیم كه دانش آموزان بازدیدهایی از پایگاه های انتقال خون داشته باشند كه استقبال خوبی هم شد.
یك برنامه ای طراحی كردیم به نام طرح ۲۵*۲۵ كه در ۴ استان كشور در حال اجرا است. در طول سال تحصیلی همكاران ما دانش آموزان سال آخر دبیرستان را درباره نیاز به اهدای خون و شرایط آن و رفتارهای پرخطر آموزش دادند و از آنها خواسته شد از سال بعد در تاریخ های خاص به صورت گروهی در سازمان انتقال خون برای تجدید دیدار با هم و اهدای خون بیایند.
در سال گذشته این آموزش به بیش از ۱۰ هزار دانش آموز داده شد و مهرماه نتیجه آن مشخص خواهد شد اگر از این طرح استقبال شود تا سن ۲۵ سالگی فرد می تواند ۲۵ بار خون اهدا كند.
البته لازم به ذكر است كه برنامه های فرهنگ سازی نیاز به زمان طولانی دارد و طبعاً در ارزیابی برنامه ها نباید زود قضاوت كرد.
●كدام گروه خونی در كشور بیشتر است و كدام گروه خونی بیشتر موردنیاز است؟
۳۶ درصد از گروه های خونی مربوط به گروه خونی O، ۳۲ درصد مربوط به گروه خونی A، ۲۴ درصد مربوط به B و ۸ درصد مربوط به گروه خونی AB است. از نظر Rh، ۱۰ درصد افراد RH منفی و ۹۰ درصد Rh مثبت دارند. گروه خونی O دهنده عمومی است و به همه گروه های خونی قابل تزریق است در حالی كه فرد با گروه خونی O فقط از خون همگروه خود می تواند دریافت كند اما همه انواع گروه های خونی مهم هستند و سازمان انتقال خون و بیماران، نیازمند به خون و انواع گروه های خونی است.
مینو كیا
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید